Duitse illegale zenders
.begunstigen spionnen
Excursie Ned. Ver. van Huisvrouwen
Schuimmassa's op de rivieren
door synthetische wasmiddelen
De Jonker, de schipper en de boer
HULP
W. Koedijk
ZONNESCHERM
VEGEN
eefaardappelen
KENKHUIS
NAAISTER
SCHOORSTEEN
MENSINK
Vrijdag 10 mei 1963
WEEKBLAD VOOR RIJSSEN
VAN COEVERDEN.
„Zachte" in plaats van
„harde" zeepsoorten
Wettelijke bescherming
Wassen
mmmm
Uitvinding
Bacterieën
RUSSEN bu it on do wallen
Het was een zeer koude januaridag in het
jaar 1700. De oude Jonker van de Grimberg, 'n
Olden Beer geheten had een korte wandeling
gemaakt, en een\ dood gevroren vogel opge
raapt. Hij kwam bij het bouwhuis het was vier
uur en de arbeid buiten was afgelopen.
Twee daghuurders woonachtig in Rijssen
mochten zo niet naar huis.
De olde heer was bang, dat zij doot de
koude bevangen zouden worden, en daarom
gebood hij beiden een paardedeken om te
slaan 's Heren bevel werd opgevolgd en de
beide mannen lieten zich door Boer Berend
de piasbaas die in de stalgebouwen op de
Grimberg woonde een deken vakkundig om
hangen. Hein de Schipper, profiteerde van
de straffe noordenwind viel juist met zijn
schuit de contrijen van Rijssen binnen.
Goddank! Dat was dat. De hele dag had
hij alle zeilen bijgezet want hij had een hele
vracht aan boord en een goede vracht voor de
Grimberg turf, uit Friesland en Makkemer
dakpannen. Want de jonker van de Grimberg
wilde steedS Makkemer pannen. Daar sneeuw
de het niet door, volgens de baron. Nog een
schuit was onderweg. Het was de Gouden
Hoorn.
Deze was van de jongste jonker van de
Grimberg De Schande van zijn familie. Hij was
uit de ridderstand gestapt en was schipper
geworden. Dat was zo gekomen, als jongen,
ja als kind had de Reggevaart hem aange
trokken. Eens op twaalf-jarige leeftijd had
hij een tocht naar Zwolle mogen meemaken
met Nollen Bram uit Enter.
Bram, had de jonker van de Grimberg nog
gewaarschuwd de jonge jonker bij zich te
houden. Maar de oude heer had gezegd jong
gewend oud gedaan! Adolf zou later zeeoffi
cier worden en zo leerde hij bij Nollen Bram
reeds het water kennen.
Bram dacht bij zich zelf kan het jou niet
schelen, mij ook niet, en nam de jonker
mee op de schuit. Dit zou voor de jonker
van de Grimberg verstrekkende gevolgen heb
ben. De heer van de Grimberg had vijf kin
deren. Drie zonen en twee dochters. Met de
beide oudste zonen zat de zaak wel goed.
Met de dochters ook. Zij kregen tenminste
de zonen dan, goede posten een ridder waar
dig. Ook de beide dochters trouwden in hun
stand. Maar de jongste ging scheef, tenminste
hij hield zich niet in de ridderstand. De va
der had een zeker vermogen opzij gelegd om
daarvan zijn jongste te laten 'studeren. Maar
deze wilde schipper worden.
Woedend riep de vader moet jij de familie
te schande maken? Ik maak niks te schande,
of ik nu al vecht in een leger, of ik ben
beurtschipper dat is net eender. Ga riep de
vertoornde baron, hier is geld voor een schuit
en verdwijn uit mijn gezicht! Geen nazaat van
u zal ooit de Grimberg bewonen!
De jonge Adolf tot de jaren gekomen zijnde
ging naar de schuitenmakers werf in Enter
en bestelde een dure schuit. De Gouden Hoorn
moest hij heten. Toen de schuit khfar was
werd zij te water gelaten. Adolf nam drie
flinke knechten aan, die het een grote eer
vonden bij schippersjonker in dienst te tre
den. Hij kreeg ook op de eerste reis flinke
orders, dat was wat nieuws. Een jonker als
kapitein op een zompe.
De jonker van de Grimberg passeerde voor
de eerste reis het veer bij Rijssen. Daar stond
hij, de pijp in de mond. Na acht weken
kwam hij terug. Hij had inmiddels ook een
meisje opgeduikeld een Friese hoofdelingen
dochter met een flinke duit geld. Groot blond
en slank. Zij was een meerderjarige wees.
Haar voogden hadden vol afschuw gekre
ten, dat zij haar naam haar stand en afkomst
verloochende.
Maar zij koos de man harer keuze, een jon
ker. die een kerel was. De oude heer van de
Grimberg wilde eerst het vrouwmens niet
zien maar bij nader inzien viel zij hem toch
mee. Natuurlijk was er geen sprake van om
op de Grimberg te logeren. Mensen die zich
zelf vergooiden moest men buiten de deur
houden. Trouwen, dat konden en wilden de
oude lui niet tegen houden. Want de freule
die zo gek was om met een schuitenvoerder
te trouwen was de rijke freule Hargerda.
Adolf bouwde zich buiten de wallen van
Rijssen niet ver van de Regge een riant huis.
En binnen het jaar na hun trouwen was de
kleine Herman geboren naar de grootvader
van de Grimberg vernoemd.
De huwelijken der andere kinderen bleven
tot grote spijt en ergernis van de oude baron
kinderloos Hij had nu maar een kleinzoon
Op een avond in zijn riant kasteel gezeten
een bijzettafeltje naast hem bij het haard
vuur met een fikse borrel er op overlegde hij
met zijn gemalin om de kleinzoon Herman,
bij zich te vragen logeren het kind werd to
taal verwaarloosd.
Die Friese moeder was ook al uit de band
gesprongen. De oude heer stuurde zijn opper-
huisknecht naar het deftige koopmanshuis en
trof de jonker schipper bij toeval thuis. Hij
had dien dag zijn zevende schuit te water
gelaten, en was bezig een waterbaron te wor
den. Men kan zeggen wat men wilde,
maar goede zakenlui waren hij en zijn vrouw
beiden. En beiden vonden 't uitstekend dat hun
stamhouder eens logeerde op de Grimberg
Trouwens het zou hem gauw genoeg ver
velen meenden zij. En zo kwam de kleine
jonker Herman op de Grimberg. Het kind lo
geerde er een maand en dat was lang ge
noeg om door opa en oma geweldig verwend
te worden Ook de kinderloze ooms en tantes
vonden dat er wat aan gedaan moest wor
den om de laatste mannelijke telg in aankomst
weer het aanzien en de oude luister te herge
ven, die hij verdiende. Nou daar had men
niet veel moeite mee Opa blies het kind ge
weldig wat in de oren en toen hij na zes we
ken weer thuis kwam vertelde hij aan vader
en moeder dat opa gezegd had dat hij een
groot heer moest worden een man met een
faam ver over de grenzen.
Adolf en zijn vrouw schoten^ in een lach
Een kind van wilde ouders, hoe was het
mogelijk? De kleine jonker Herman logeer
de vaak op de Grimberg. Hij werd de steun
en toeverlaat van de hele familie. Er kwam
een extra huisonderwijzer met name Vlerken
Jan, uit Almelo, die moest de kleine Herman
de nodige kennis bij brengen De jaren ver
liepen. Freule Hargersma de vrouw van de
jonge baron van de Grimberg was het schip
peren zat. Zij wist haar man te bewegen rus
tig te gaan leven. Dat wfT zêfgên hij wifde
wat om handen hebben.
De hoog bejaarde oude jonker en diens vrouw
hielden familieraad. Als Adolf eens de helft,
van de Grimberg huurde dan kon hij boeren
zoveel hij wilde. Het was voor het klein kind
ook beter. Adolf voelde er aanvankelijk niet
voor. In zijn oude stand te leven. Hij had in
Rijssen onder het burgerdom vele vrienden
verworven. En die wilde hij niet prijs geven.
Bij zijn vrouw zat het op jaren gekomen,
euvel hoger. Maar Adolf ging, ook al omdat
zijn zoon Herman het mooi vond op de Grim
berg Hoog en edel was hij, had grootvader
gezegd. Vader vertelde hem, dat hij op den
duur naar Leiden of Groningen moest naai
de universiteit. Zonder dat men hem iets ver
teld had, koos hij Groningen. Ook had hij
een hang naar de Groninger en Friese neven
en nichten van zijn moeder. De oude Opa
BONN In Duitsland wijden vele jonge
ren zich de laatste jaren aan een hobby, die
enerzijds veel technische kennis vereist, an
derzijds het gevaar oplevert, dat zij met het
strafrecht in aanraking komen: het clandes
tien zenden. Pas de laatste tijd toonde een
reeks processen, dat jonge mensen tüd, noch
geld, noch moeite gespaard hadden, om zich
ook in hun vrije tijdsbesteding met verbazing
wekkende vakkennis maar helaas op illegale
zag de dag komen dat hij het fonds kon
aanspreken dat hij voor zijn jongste zoon Adolf
niet nodig had gehad. Deze was volgens zijn
vader en zijn broers ontaard. Hij lag te veel
te Rijssen in de herbergen, zonder bepaald een
drinker te zijn. Hij vond het straatleven tus
sen de Rijssenaren gezellig. Hij deelde hun
vreugde en verdriet. De dag kwam dat de
enige telg de hoop van de familie, naar Gro
ningen ging om te studeren. Opa had met
graagte de kosten op zich genomen. Vader
en moeder brachten hun zoon zelf weg. De
statiekoets van de Grimberg getrokken door
vier paarden bracht er hen in drie dagen heen.
De jonge jonker Herman studeerde flink.
Maar Opa keek met bezorgdheid toe hoe
veel geld het jongmens nodig had. Adolf
vertelde dan zijn grijze vader, hij had schipper
moeten worden net als ik. Het begon klachten
te regenen De student van de Grimberg maak
te het bont. Zo had hij op 'n fuifavond van
drie woniningen de glazen in geslagen. Zijn
moeder liet hem overkomen op de Grimberg
en vertelde hem ongezouten de waarheid dat
hielp Toen hij afgestudeerd was overleed zijn
grootvader. De ooms en tantes die met zijn
vader nog gemeenschappelijk de Grimberg
beheerden lieten de jonge Herman komen
om met hen te overleggen. Om later heer
van de Grimberg te worden. Maar de enige
toekomstige erfgenaam was niets onder de
indruk van de besluiten die te zijnen gunste
genomen werden. Ook zocht men reeds een
geschikte vrouw voor hem. Maar toen was de
boot helemaal aan. Hij verklaarde kort en
bondig nooit te zullen trouwen.
De laatste jonker van de Grimberg maak
te snel promotie, hij werd gecommitteerde
in Friesland en bewindhebber der Oostindi-
sche compagnie. In Rijssen vertoonde hij zich
weinig Een uitzondering maakte hij voor jon
ker Van der Turf een arme edelman, die hij
diens stand hielp ophouden.
Maar verder leek hij niet op zijn vader
noch op zijn moeder. Hij was hoog
hartig en sprak smalend van burgers en boe
ren, dat was zelfs de heer van de Oosterhof
te erg
Die noemde hem een kanis van een kerel.
En dat was hij inderdaad ook De tijd ging
verder in de loop van negen jaar waren de
meesten zijner verwanten gestorven. Toen
jonker Herman 46 geworden was ging
hij op zijn louweren rusten. Hij nam
zich een vrouw, en sloot vriendschap met de
jonker van Eisen. Hij trouwde met freule
Van Met eren, die hij op Utrechtse kermis
ontmoet had want de jonker van de Grimberg
hield van kermissen en jaarmarkten.
En de freule van Meteren stond daar hele
maal alleen op het Sint Jans kerkhof. En dat
vond de jonker van de Grimberg zo miezerig
dat hij tegen de freule zei jonk vrouwe ga
mee en maak mij gelukkig. Wie is U mijnheer?
Ik? Wel allemachtig de hele wereld kent de
baron van de Grimberg te Rijssen. Rijssen,
waar ligt dat? waagde, de freule te vragen. Op
de rug! Riep de jonker vrolijk en hij knalde
met de zweep dat het daverde. De freule
vroeg bedenktijd maar dat ging eenvoudig
niet. Een week zou hij nog in Utrecht blij
ven. Dan moest zij weten an of van. En de
freule koos de jonker van de Grimberg tot
man. Nu was het afgelopen met het losbandi
ge leven. Want de vrouwe van de Grimberg
liet zich geweldig aan Rijssen gelegen liggen
en vooral aan de armen en die kreeg de stad
Rijssen toen met de dag meer.
Want de een vertelde aan de ander hoe
goed de Vrouwe van de Grimberg was. Het
begon de jonker soms werkelijk te begroten
zoveel zijn vrouw naar Rijssen liet slepen.
Maar ja zij had haar eigen vermogen en
de armen moesten geholpen worden.
Dinsdagmiddag 7 mei maakten de dames
v.d. Ned. Vereniging van Huisvrouwen afd.
Rijssen een excursie naar het kasteel „Het
Nijenhuis", bij Heino.
Het Nijenhuis is een bijzonder kasteel. Het
is niet alleen museum maar wordt tevens
bewoond door de kunsthistoricus Dr. Hanne-
ma.
Dr. Hannema heeft zijn kunst voor werken
mede verzameld door zijn ouders, geschonken
aan de stichting „Hannema-de Stuers Funda
tie.
Zelf beheert hij nu de rijke verzameling die
eerst in het „Weldam" bij Goor was onder ge
bracht. Het kasteel zelf dateert van voor 1457.
In 1690 werd een nieuwe voorgevel opgetrok
ken en twee bouwhuizen bijgezet. Ook het
inwendige van het kasteel werd verfraaid
door de architect Daniël Mardt. Een plafond
en een schouw zijn nog steeds te bewonderen.
Met veel liefde voor al dit moois werden de
dames rond geleid door Dr. Hannema zelf.
Natuurlijk kon hij niet alles vertellen van
zijn 1200 kunststukken.
Er waren veel schilderijen, veel meubelen uit
alle tijdvakken verzameld, veel mooi Chi
nees porselein zilveren gebruiksvoorwerpen
enz. Het pruikenkamertje bij de eetzaal
trok veel belangstelling. Hier konden de da
mes zich vroeger eerst even poederen voor
dat men aan tafel ging. De apothekerskast
genoot ook aller bewondering- De reistoel in
de bibliotheek gaf een beeld hoe men vroeger
op stap ging. Het uitzicht uit de ramen van de
bibliotheek was als uit alle kamers, op
park en grachten. Door één van de ramen
zag men een weymouthden uit de 17de eeuw.
Aan het eind van de rondleiding kwam
men boven in de torenkamer met een mooie
wenteltrap. Op de vloer lag een prachtig ta
pijt dat was ontworpen door Colenbrander.
De hyper moderne schilderijen van Appel,
Mondriaan, Jongkind alles had de liefde van
dr. Hannema.
Met veel genoegen kunnen de dames terug
zien op deze interessante en leerzame excur
sie.
Sedert enkele jaren drijven ook op de Duitse
rivieren grote massa's schuim, vooral in de
buurt van waterkeringen. Dit schuim is af
komstig van de synthetische wasmiddelen,
die sedert 1954 in Duitsland de zeep bijna
geheel verdrongen hebben.
Het is een vaststaand feit, dat de chemi
sche wasmiddelen beter wassen en het weef
sel minder aantasten dan zeep. Bovendien
zijn ze goedkoper en gemakkelijker in het ge
bruik. Ze komen echter met het afvoerwater
in de rivieren terecht, waar hun sterk schui
mende werking niet op prijs wordt gesteld.
De synthetische wasmiddelen kunnen, omdat
ze door de bodemlagen niet altijd voldoende
weggefilteerd worden, de drinkwatervoorzie
ning bedreigen, waarvoor door een bekend
expert op dit gebied, Professor Dr. Ing. W.
Husmann ernstig wordt gewaarschuwd.
De installaties, die het afvoerwater reinigen,
alvorens 't in de rivieren terecht komt, staan
machteloos tegenover de synthetische wasmid
delen. Op dagen dat er veel gewassen wordt,
verdwijnen deze reinigingsinstallaties vaak
onder bergen schuim
De Duitse deskundigen hebben geprotesteerd
en verbazingwekkend snel gehoor gevonden.
De Duitse industrie van wasmiddelen heeft
toegezegd over te gaan tot de produktie van
nieuwe middelen, die de rivieren niet veront
reinigen.
Ook de Bondsdag heet een wet aangenomen,
die de produktie zonodig kan verbieden.
Deze wasmiddelen, detergenten genoemd,
wassen volgens hetzelfde principe als zeep. Het
komt erop neer de kleine vuildeeltjes te om
ringen met een beschermend omhulsel om te
voorkomen, dat ze zich weer verenigingen als
ze door het water losgewerkt zijn. In dat
geval kunnen ze gemakkelijk verwijderd wor
den. De beschermende omhulsels worden gele
verd door schuimvormende middelen. Om
schuim te vormen moeten ze oppervlakte-ac
tief zijn d.w.z. het vermogen bezitten om de op
pervlaktespanning van het water te verhin
deren. De oppervlaktespanning gaat de ver
groting van de oppervlakte die door de schuim-
vorming veroorzaakt wordt, tegen. Moderne
wijze aan ons technische tijdperk aan te pas
sen.
Zo deed in ie stad Augsburg in Beieren de
geheime zender „Marina" van zich spreken,
die liefhebbers van top-hits in de naaste omge
ving gedurende vele maanden een program
ma presenteerde, waaraan zij de voorkeur
en boven de amusementsprogramma's
van de officiële radiostations. In Lüneburg in
Neder Saksen stonden drie illegale zenders
tegelijkertijd, die luisterden naar de geheim-
zinnig-romantische namen „Carola III", „Ve
ra 91" en „Sing-Sing". Elke dag weer wekte
ook dit zendertrio met vurige jazzplaten, ama
teur-cabarets en jeugdig naïeve commenta-
Een kijkje in de bouwput van de IJ-tunnel aan de zijde van Amsterdam Noord. Duidelijk is de bocht te zien welke de
tunnel bij het Noordhollands kanaal en de Meeuwenlaan maakt. De sigaarvormige gevaarten zijn z.g. tempelswelke
steun geven aan de wanden van de bouwput om te voorkomen dat deze naar binnen klappen. De bijzondere vorm geeft
meer weerstand.
ren grote belangstelling bij de vrijwillige luis
teraars. Voor de Duitse PTT betekende het
een steeds groeiende ergenis.
Pas na drie jaar gelukte het tenslotte met
een mobiele peilzender de „etherpiraten" op
te sporen. Het waren jongelui tussen 16 en
20 jaar. De ambtenaren waren sprakeloos
toen zij de technisch volkomen verantwoorde
installaties zagen en kennis maakten met de
geraffineerde methoden, waarmede deze zend-
enthousiastelingen door de mazen van het
controlenet trachten te glippen.
Terwijl de rechtbanken in Duitsland met het
oog op dit jeugdig enthousiasme voor de hóóg-
frequentie tot nu toe bijna altijd milde von
nissen uitspraken, eist de PTT thans dat er
zware straffen worden opgelegd. Zij verwijst
naar de internationale verdragen, die door de
Bondrepubliek mede ondertekend zijn en die
haar de verplichting opleggen, nauwkeurige
controle uit te oefenen op de in haar gebied
aanwezige telegrafie- en radiozendinstallaties.
Bovendien wijzen de posterijen met nadruk
op de grote gevaren, die clandestiene zenders
voor het zo belangrijke officiële radiover
keer opleveren. Als iedereen zou mogen uit
zenden, wat hij wil, zou er in de ether een
enorme chaos ontstaan en de zendinstallaties
van de vliegveiligheidsdienst, de zeereddings
dienst, de politie, de brandweer en de diensten
voor eerste hulp zouden onmogelijk kunnen
werken. Daarbij komt nog, en dit is een wel
zeer ernstig feit, dat de clandestiene zenders
onbewust het radioverkeer van groepen staats-
vijandelijke agenten begunstigen. Het onge
controleerde doorelkaar zenden van talrijke
geheime zenders kan het peilen en opsporen
van spionage-zenders zo goed als onmogelijk
maken. Daarbij is het moeilijk deze beide van
elkaar te onderscheiden, daar de agenten dik
wijls trachten, hun zenders te camoufleren als
gewone clandestiene zenders met op de
laatste plaats is het dus een kwestie van
staatsveiligheid, als de PTT afschrikwekken
de straffen eist.
De jonge radio-experts in de Duitse Bonds
republiek hebben echter de mogelijkheid, hun
technische hartstocht op legale wijze uit te
leven. In alle middelgrote en grote steden
bestaan radio-amateurclubs, die door de PTT
zijn toegestaan. Hier kan men een opleiding
volgen, examens afleggen en als men 18 jaar
oud is een officiële zendvergunning verkrij
gen.
wasmiddelen doen de oppervlaktespanning
van het water tot een derde dalen.
Het eerste synthetische wasmiddel werd al
in 1860 in Duitsland voor industriële doelein
den uitgevonden. De opkomst van de industrie
van synthetische wasmiddelen begon in deze
eeuw vooral sedert in 1930 het „Igepon" op de
markt kwam.
Moderne wasmiddelen hebben moleculen met
vertakte koolstofkettingen (een koolstofketting
bestaat uit in de vorm van een parelsnoer
achter elkaar liggende koolstofatomen). Deze
verbeteren de eigenschappen van het wasmid
del.
Zeep daarentegen heeft een rechte koolstofket
ting.
Tachtig procent van de Duitse wasmiddelen
bestaan uit een produkt met fraaie vertakte
koolstofkettingen, dat chemisch tetrapropy-
leen-benzolsulfonaat heet (afgekort tot TBS).
De vertakking van de chemische structuur
leidt tot beter wassen, maar bemoeilijkt het
verwijderen van de moleculen van het was
middel, zodra dit zijn dienst heeft gedaan. Door
de zuiveringsinstallatie voor het afvoerwater
wordt gewone zeep gemakkelijk opgevan
gen. De vetzuren vormen met het calcium
en het magnesium uit het water, dat hierna
de bekende „hardheid" verleent, moeilijk op
losbare zouten, die als modder afgescheiden
worden. Bovendien kunnen de bij de zuivering
voorkomende bacteriën de rechte koolstof
kettingen gemakkelijk afbreken.
Er komt dus praktisch geen zeep in de
rivieren terecht. De synthetische wasmiddelen
hebben echter vertakte kettingen, er wordt
geen onoplosbare kalkzeep gevormd en ook
de bacteriën kunnen tegen deze vertakte kool
stofkettingen niet veel uitrichten. Daarom ko
men de wasmiddelen ongehinderd in de ri
vieren terecht en vormen daar schuim.
De oplossing van het probleem ligt in de
bestudering van de chemische structuur der
wasmiddelen. Kenmerkend voor de huidige
middelen is het aanwezig zijn van „quaternai-
re" koolstofatomen in de ketting, d.w.z. kool
stofatomen, die naar alle vier kanten (kool
stof kan vier verbindingen vormen) met ande
re koolstofatomen verzadigd zijn. Vervangt
men een van deze koolstofatomen door 'n een
voudig waterstofatoom, hetgeen voor de mo
derne chemie niet moeilijk is, dan veranderen
de eigenschappen van het wasmiddel. Het
werkt even goed als te voren, vormt geen on
oplosbare kalkzeep, maar het kan door de
bacteriën vernietigd worden. Daardoor wordt
het mogelijk om de wasmiddelen In de reini
gingsinstallatie biologisch te vernietigen.
De Duitse industrie van wasmiddelen is be
zig met de voorbereiding van de produktie van.
deze nieuwe detergenten. De waskracht blijft
hetzelfde en de prijs zal niet noemenswaard
veranderen.
De proeven, z(jn tot na toe zeer bevre
digend verlopen, zodat reeds binnen afzienba
re tijd de omschakeling van „harde" op „zach
te" wasmiddelen tegemoetgezien kan worden.
GEVRAAGD:
voor I of meerdere halve
dagen per week een goede
Café-Restaurant
Telefoon 2373
TE KOOP
PUIKE
Noordelingen f 7.- per mud.
BANIS
Te koop wegens overcom
pleet een goed
breedte 4 meter
EN EEN
GEVRAAGD
Adres te bevragen bureau
dezer.
vakkundig laten
zonder stof of vuil.
Dan naar
Oosterhofweg 12
i.
