1
Wageningse huisvrouwen
proeven en oordelen
De avonturen met de Glimworm
wêêéêêBêêè
Vrijdag 18 januari 1963
WEEKBLAD VOOR RIJSSEN
Pagina 7
De beste patates frites en chips
Veredeld produkt neemt
steeds grotere plaats in
Moeilijke beoordeling
De smaakgevoeligheid
-
'u i
I
- JMÜÊÜ
MÊËiÈËÈÈÊÊÊÊmÈ
Noodlokaal Banisschool
Lezing Oudheidkamer
Riessen
„Praat en vraag' van Unitas
Genei aal Lauris Norstad (links) heeft tijdens een plechtigheid op het hoofd
kwartier van de NAVO m Fontainebleau het opperbevel over de NAVO-strijd-
krachten overgedragen aan generaal Lyman Lemnitzer {rechts).
RU -.S! buiten de traliën
Tweemaal per dag kan men een groepje
vrouwen met smaak patates frites, potato
chips of aardappelpuree zien eten in een lo
kaal van het Instituut voor Bewaring en Ver
werking van Landbouwprodukten (IBVL) aan
de Bornsesteeg te Wageningen. Deze uit
Wageningen of omgeving afkomstige huis
vrouwen zitten, gescheiden van elkaar als
in een stembureau, met een vijftal schotel
tjes, gevuld met heerlijke patates, chips of
puree voor zich. Ze nemen een stukje patate
of chips, proeven ernstig en nadrukkelijk,
maken dan een aantekening op een for
mulier, nemen dan weer een hapje van een
volgend scholteltje, maken opnieuw een aan
tekening, en zo gaat het door tot van alle
schoteltjes geproefd is en alle vragen zijn
ingevuld.
Veertig keer komt zo'n groepje vrouwen
naar dit testlokaaltje van het IBVL aleer
de test welke deze proeverij ten doel heeft,
is volbracht.
Deze Wageningse huisvrouwen verrichten
een nuttig werk. Zij helpen mee aan het
onderzoek, dat het Instituut verricht op het
gebied van de verwerking van landbouwpro
dukten tot veredelde produkten. Men bestu
deert hier namelijk de bereiding van pata
tes frites, chips en aardappelpureevlokken.
De bedoeling is de geschiktheid na te gaan
van de Nederlandse aardappelrassen voor
deze verwerkingsdoeleinden, en in hoeverre
technologische ingrepen verbeteringen kun
nen bewerkstelligen.
Het belangrijkste uitgangspunt is hierbij de
kwaliteit van het eindprodukt. Zo'n beoor
deling is echter heel moeilijk. Want de vraag
moet dan gesteld worden aan welke eigen
schappen een goed produkt moet voldoen.
Neem bijvoorbeeld chips. Als men de consu
ment vraagt wat hij op prijs stelt, dan kan
men een scala van antwoorden verwachten.
En met patates frites is het evenzo. Men
weet niet hoe de consument het eindprodukt
beoordeelt. Men kan wel een bepaald uit
gangspunt nemen (bros of niet bros, droog
of niet droog, lichte of donkere kleur) er
gens blijft de beoordeling toch subjectief.
Wanneer men tot strikt meetbare gegevens
tracht te komen, dan is voor het vaststel
len van de eigenschappen, waaraan een goed
produkt moet voldoen, meestal een onderzoek
bij de consument nodig. Een consumenten
onderzoek vraagt echter een heel apparaat
van enquêteurs.
Het IBVL past nu de methode toe van het
meten van verschillen tussen de diverse
produkten. Hiervoor maakt men gebruik van
enkele testgroepen van huisvrouwen, bestaan
de uit een vijftiental personen. De vrouwen
zijn contractueel aan het Instituut verbon
den, doch zij behoeven zich slechts enkele
uren per week beschikbaar te stellen. De da
mes worden door het Instituut per uur be
taald. Zij krijgen ieder, gedurende 50 opeen
volgende uren, een regelmatig opklimmend
bedrag uitbetaald, zodat het voor iedere deel
neemster in haar eigen belang is alle zittingen
bij te wonen. Het absentiepercentage is dan
ook zeer laag (2 pet).
De doorsnee-consument in Nederland be
schikt over betrekkelijk weinig smaakge-
voel. De aan de test deelnemende vrouwen
zijn dan ook zwaar geselecteerd op smaak
gevoeligheid.
Elke zitting begint met een smaaktest. De
huisvrouwen krijgen vijf kleine bekerglaas
jes met een oplossing in diverse concentra
ties van één der hoofdsmaken (b.v. een sui
keroplossing) voor zich. In een der glaasjes
bevindt zich de standaardoplossing, waar
mee de overige vier concentraties moeten
worden vergeleken (noteren: sterke, veel
sterker: zwakker- -©f --veel' zwakker). Men
weet dan welke vrouwen niet in (smaak)
vorm zijn, bijvoorbeeld door verkoudheid.
Na de smaaktest volgt dan de eerste proef,
waarbij of vijf monsters patates, of vijf
monsters chips worden beoordeeld.
Wat de resultaten betreft, bij de eerste
proef bleek na 40 zittingen, dat in ongeveer
76 pet van de gevallen de juist concentratie
bij de smaaktest werd onderkend, hoewel dit
per deelnemer sterk kan variëren. Het hoog
ste percentage dat één deelneemster bij de
smaakbepaling bereikte was 94,4 pet het laag
ste 48,1 pet. Maar na enkele malen proeven
wordt toch een zeker niveau bereikt.
Bij de beoordeling der produkten blijkt
eveneens, na een zekere „inproefperiode" het
cijfermateriaal vrij constant te zijn.
Een dergelijk onderzoek, dat men ook wel
een organoleptisch ofwel zintuigelijke beoor
deling noemt, zal altijd een min of meer ge
brekkig hulpmiddel blijven bij het vaststel
len van de kwaliteit. Men gelooft op het IBVL
echter, dat het mogelijk moet zijn in ieder
geval de kleur van het produkt objectief
vast te leggen door middel van een meet
methode en dat hetzelfde mogelijk zal blij
ken voor eigenschappen als broosheid, aan
vaardbaarheid, kleverigheid etc. Op dit ge
bied is nog weinig onderzoek aan verwerkte
produkten verricht.
Ook op het gebied van het aardappelver-
bruik zal in de toekomst, naar verwacht mag
worden, het veredelde produkt een belangrij
ke plaats innemen. Wij zien dit reeds in an
dere landen, vooral in de Verenigde Staten.
In Nederland is de laatste tien jaar
het aardappelverbruik per hoofd van de
bevolking regelmatig gedaald. Terwijl dit in
1950 nog 125 kg per jaar was, bedraagt het nu
rond de 100 kg. Om de daling in het aardap
pelverbruik tot staan te brengen zal het o.m.
noodzakelijk zijn de aflevering van de aard-
De jonker van de Grimberg had een nieu
we meester-jager gekregen, die van het
landgoed Eerde kwam. De man was 'n pri
ma vakman. En de jonker van Eerde zou
hem nooit hebben laten gaan, als hij niet
alle mooie meisjes van Eerde de kop op hol
gemaakt had.
Dit deed de man niet uit zich zelf. Hij
was een hoogst fatsoenlijk man en wat zijn
arbeid aan ging, een dienstklopper eerste
klas. Bij het Juunken een stropersherberg
vergaderden de stropers iedere week om de
hachelijke toestand te bespreken waarin ze
waren verzeild geraakt.
De jonker van de Grimberg had de nieu
we jagermeester er deftig bij lopen. In Rijs-
sen had men spoedig een naam voor hem
gevonden. De Glimworm. Dit vanwege zijn
mooi gepoetste knopen.
Als man van stand kon men hem vinden
in de Kroon. Tussen de min of meer ge
goede Rijssenaren. Zijn verhalen waren sterk,
waar het betrof het vangen van stropers.
Mocht men de Glimworm geloven, dan was
binnen het half jaar Rijssen van stropers
verlost.
Vele, ja de meeste Rijssenaren lieten het
onverschillig of te Rijssen stropers hui: den.
Vroeger ja, heel lang geleden mochten de
burgers van Rijssen ter jacht gaan, dat
wil zeggen op hun eigen marke gronden.
Maar de adel met de drost aan het hoofd,
had de jacht voor de burgers der kleine
steden al lang afgeschaft. Het jachtrecht
was nu alleen voor de heren van de Oos
terhof en de Grimberg. Er waren al een
paar stropers gegrepen en die hadden ken
nis gemaakt met de gevangenis en de
zweep van de drost, want niks was erger
dan stropen. Nu woonde er in Rijssen heel
lang geleden een stroper.
Ja 'n aartsstroper, die luisterde naar de
naam van Pleer Harm.
Pleer Harm was in zijn dagelijks leven
wieldraaier en in zijn vrije tijd ging hij
klandestien op jacht. Bij zekere gelegenheid
had de drost van Twente het mooie huisje
van de wieldraaier Pleer Bats opgezocht en
hem de vuist onder de neus gehouden en
hem toegezworen dat wanneer hij eenmaal
gegrepen werd, hij de drost, Bats levend
zou laten villen. Dat was maar bij wijze
van s-preken, want in z'n hart was de drost
de kwaadste nog niet. Het heerschap kon
veel over zijn kant laten gaan. Daar wist
menigeen over mee te praten.
Maar voor stropers had hij geen pardon.
Bats had het hoge heerschap nagekeken
door het kleine met spinnewebben bedekte
raam van zijn werkplaatsje en had bij zich
zelf gedacht, wacht maar vaderman! Ook
voor jouw komt de beurt! En nu zaten ze
bij het.Juunken, acht man sterk, Stinke Wil
lem die veel jacht maakte op ulken, had
het woord. Het was jammer, maar Pleer
Bats was er niet. Die had een pracht order
van een freule van de Stoevelaar die ging
trouwen en dat karwei moest af. De vol
gende morgen leverde hij het af. Beurde
geld en de middag van die dag ging hij
zijn bovenlaadsjachtgeweer eens schoon ma
ken, dat was in lang niet gebeurd, want
sinds de Glimworm op de Grimberg was,
bepaalde Bats zich hoofdzakelijk tot strikken
zetten. En er stonden er in de Grimberg
zoveel, dat de Glimworm er grijze haren
van kreeg. Nog de vorige week was hij zelf
met beide benen bij avond in een hazenstrik
gelopen. Dat was vlak bij de Grimberg ge
beurd. Natuurlijk had hij het stil gehouden.
En nu was hij bij Koedijk in de herberg en
gaf hoog op van zijn speurderskwaliteiten
en zijn borrel uitdrinkend riep hij, als ik
ze in mijn klauwen heb zijn ze zuur!
De stropers dan; Stinke Willem. Hogen
Graads, Het Mesken, Flop Dieks en Waljan
allemaal namen die de Rijssenaren ontzag
inboezemden gingen naar het wieldraaiers
huisje in de Rozengaarde. Daar zat Bats
voor de deur. Een lap met olie in de hand
en de geweerloop. Bats vertelde de mannen
dat ze om vijf uur bij het Juunken moes
ten zijn, hij had een heel nieuw plan. Om
vijf uur waren allen present. Bats ontvouwde
zijn plan. Een daverend gelach ging op.
Het Mesken zou zo meteen een paar maal
langs het logement lopen waar de Glimworm
met zijn stamgasten was. Het Mesken moest
de aandacht trekken en Bats zou dan op de
vlakte komen en de Glimworm de poets
van zijn leven bakken. Het Mesken ging
naar binnen, kocht 'n borrel en even later
ging Bats voorbij de stok in de hand. Die
wil er ook nog op uit!
De Glimworm veerde op. Dronk zijn glas
leeg en stapte achter Bats aan. Het was voor
in oktober dus des avonds nog aardig lang
licht. Zo tegen halfzes liep Bats op de
grote passabele weg, die door de Grimberg
leidde. Bats ging zitten op een Wal langs
de weg. De Glimworm passeerde hem en
deed ogenschijnlijk of hij Bats niet kende.
appelen aan de consument aan te passen
aan de eisen die de consument van vandaag
stelt. Dit houdt b.v. in, dat een deel van het
publiek de aardappelen in kleinverpakking
wenst te kopen.
Bovendien blijkt, door de stijgende wel
vaart, de consument steeds grotere behoef
te te krijgen aan de zogenaamde direct con
sumeerbare produkten, zoals potato chips,
voorgebakken en diepgevroren patatesfrites
aardappelpureevlokken en poeder. De vraag
rijst of we dezelfde kant opgaan als in Ame
rika, waar 30 pet van het totale aardappel-
verbruik in de vorm van verwerkte (vere
delde) produkten plaats vindt. Deze ontwik
keling moet ook onze aardappeltelers interes
seren.
Chips worden ook reeds, zij het nog
op bescheiden schaal, in Nederland gefa
briceerd en in pakjes op de markt gebracht.
De totale consumptie van patates frites
bedraagt in ons land ongeveer 5 kg. per hoofd
der bevolking per jaar. Dit komt overeen
met een totaal verbruik van 60.000 ton aard
appelen per jaar voor dit doel. En dit zou dan
weer neerkomen op 6 pet van onze totale
oogst aan consumptieaardappelen.
In Nederland begint ook meer belangstel
ling te komen voor de fabriekmatige berei
ding van voorgebakken patates frites. Er is
reeds een fabriek, welke hierin een behoor
lijke omzet heeft opgebouwd en zelfs ex
porteert naar' België en Duitsland.
De belangstelling voor aardappelpuree even
wel is op de Nederlandse markt nog niet
zo groot.
Het is het Instituut voor Bewaring en Ver
werking van Landbouwprodukten in Wage
ningen dat aan deze verwerkte aardappelpro-
dukten vrij veel aandacht besteed. En het
zijn dus de huisvrouwen die hierin een be
langrijke medewerking verlenen. Op deze
wijze zullen ook voor andere produkten der
gelijke onderzoekingen kunnen worden ge
daan.
Huisvrouiuen in Wageningen proeven en be
oordelen smaak, kleur en stevigheid van
patates frites.
-
y-/..,.
m 1 -V- - - -
Het bestuur van de vereniging tot het ver
strekken van schoolonderwijs op gereformeer
de grondslag verzoekt het gemeentebestuur
medewerking te verlenen tot het doen van
uitgaven voor de bouw van een noodlokaal
bij de Banisschool.
In een van de lokalen zijn 65 leerlingen on
dergebracht, welke toestand de inspec
teur van het lager onderwijs in de inspec
tie Deventer uit hygiënische, onderwijskundi
ge als opvoedkundige redenen onhoudbaar
acht.
B en w. stellen de raad voor de gevraag
de medewerking te verlenen.
Op verzoek van de Stichting Oudheidkamer
Riessen, hoopt de heer Dr. Hijszeler, Di
recteur van het Rijksmuseum te Enschede,
op dinsdag 22 januari in Hotel Koende-
rink aan het Schild te Rijssen te spreken
over de resultaten van de laatste opgravin
gen onder zijn leiding bij Mander. Al enige
keren heeft deze spreker een talrijk gehoor
weten te boeien in Rijssen zowel wegens de
nauwgezetheid waarmee die arbeid ver
richt wordt als door zijn deskundigheid om
trent een periode die niet zover achter ons
ligt, dat er geen verband meer mogelijk is
met de tegenwoordige bewoners.
Evenals Rijssen ligt Mander op een van
de zandige hoogten van Twente, omringd
door veen, dat vaak een grote verkeershin-
der vormde. De kans op voortbestaan van
oude menseritypen en gewoonten is er daar
om groter.
Wegens de niet grote afstand, zou heel
veel van wat daar uit de ondergrond blijkt,
ook in het gelijktijdige Rijssen zo geweest
kunnen zijn, maar de spreker zelf maant
hier tot voorzichtigheid omdat meermalen
gebleken is, dat in Rijssen uitzonderlijke ur
nen aan het licht kwamen. Jammer genoeg
zijn de urnenvelden bij Rijssen door ondes
kundige opgravers zo geplunderd en ver
woest, dat een uitgebreid onderzoek niet meer
mogelijk is.
De afdeling Rijssen van de Ned. Christe
lijke Textielarbeidersbond „Unitas" hield
voor haar leden een „Vraag en Praatavond"
in 't gebouw Jeruël.
Na opening door de voorzitter der afdeling
de heer H. Nieuwenhuis, en een welkomst
woord tot de aanwezige leden, en in het bij
zonder tot de districtsbestuurder de heer Doe-
ve uit Almelo, was er gelegenheid tot het
stellen van vragen welke door de heer Doe-
ve werden besproken en beantwoord. De
meeste leden waren nieuwsgierig te weten,
hoe het gesteld was met de nieuwe CAO,
en in welk stadium de besprekingen tussen
de beide partijen gekomen waren. Ook
werd de vraag gesteld welke verbeteringen
er in waren opgenomen voor de arbei
ders, en hoe het gesteld was met de ge
vraagde loonsverhoging, ende meerdere va
kantiedagen. Door de heer Doeve werden al
deze vragen op duidelijke wijze en tot ieders
tevredenheid beantwoord.
Aan het slot van deze gezellige en leerza
me avond werd besloten om het ledental nog
verder uit "te breiden, door het voeren van
propaganriaactie hiervoor en door middel
van huisbezoek. Deze actie zal krachtig ter
hand worden genomen. Op verzoek van de
voorzitter werd deze bijeenkomst door de
heer Doeve, op de gebruikelijke wijze geslo
ten.
Toen de Glimworm nog een driehonderd
passen gelopen had, kroop Bats over vier
of vijf singels en posteerde zich in een droge
sloot. Wat hij verwacht had, gebeurde. De
Glimworm sprong ook over de singels en
ging zitten in de negende sloot. Daar had
hij een goed oog op het doen en laten van
Bats. De laatste had een oude stropershoed
op en een achter de jas. De uren verstre
ken en Bats wachtens moe, zette de reser-
vehoed op een stok en stak deze voorzichtig
in de grond. Kroop daarna op handen en
voeten een heel eind door de sloot. De maan
kwam op voorzichtig kroop de Glimworm een
paar singels verder. Ja, de stroper zat er
nog, de hoed stak nog even boven de wal
uit. Vervelende kerel om daar maar te blij
ven zitten! Maar de Glimworm bleef ook
zitten. Hij moest de stroper op heterdaad
betrappen. De Glimworm wikkelde zich in
zijn dikke jas, had de ander de tijd, hij
ook! Met het gelaat naar de hoed gericht
ging hij liggen.
Nu of nooit! Was zijn parool. Hij nam een
paar slokken uit het platte flesje, dat hij
bij zulke gelegenheden in zijn zak had, nog
eens en nog eens. Pleer Bats was al lang
bij zijn maats. Zij smeedden een hachelijk
plan. De torenklok van Rijssen sloeg drie
uur in de nacht. Bats en het Mesken be
gaven zich op weg naar de Grimberg. Een
wollen omslagdoek hield het koperen ketel
tje met koffie warm. En in een heldere
linnen Jap zaten twee sneden brood met
spek. Zo kwamen zij op de plek waar de hoed
nog op de stok stond. De Glimworm had al
licht even gedommeld, plotseling hoorde hij
geritsel in het hout. „Halt" brulde hij, „sta
of ik schiet! Zacht wat baas! Riep het
Mesken. Je hebt hier de hele nacht in het
bos gelegen, en Bats dacht zo iemand komt
een warme kom koffie toe met iets hartigs
er bij. De Glimworm nam de zaak zoals
ze was. Hij dronk de hete koffie en at
het brood met spek. En toen zei hij, jullie
smeerlappen! En ging weg. De volgende
dag daverde Rijssen van de lach en de jon
ker van de Oosterhof sloeg zich op de knie-
en en zijn vrouw zei man doe niet zo gek!
De burgemeester de Fluite trakteerde op
het stadhuis. De jonker van de Grimberg
hoorde er van. Hij riep zijn meester jager.
En vertelde hem dat hij wel een andere
baan kon zoeken. Zich in het holst van de
nacht door aartsstropers uit Rijssen laten
trakteren op warme koffie, dat kwam niet
te pas. De jonker noemde hem een koddebei
er van lik mij 't vestje. De vrouwe van de
Oosterhof was zeer verontwaardigd. Was dat
nu een streek, die twee Rijssenaren hem
geleverd hadden? Niet alleen heel Rijssen
lachte er om maar zelfs de drost van Twente
bulderde van de lach, toen hij het hoorde.
De Glimworm ging weer weg. Hij werd
schoutsdienaar te Delden en Sakker Jan uit
Rijssen werd in zijn plaats aangesteld.
Het was maar een heel gewoon echtpaar.
Pruttel Jans en Pruttel Leide. Jans was
kleigraver op een tichelwerk. En toch kon
den zij het goed doen. Boze tongen beweer
den dat Leide een verbond met de duivel
had gesloten, want zij had maar drie sikken
en karnde volop boter. Piepkes Dieks was
een fleurige weduwe, met een eveneens fleu
rige dochter.
Rijssener jonge mannen kwamen op Han-
na niet af. Maar Enterse jongens hadden
er lucht van gekregen en die hielden van
avontuur en jolijt. De Holpijpe een Enters
varensgezel vol avontuur en jolijt ging op
een vrijen dag met twee zijner maats naar
Rijssen om eens te zien wat er bij Piepkes
Dieke te beleven viel. Nou dat viel best mee.
Dieke ging voor de jonge lui aan het spek-
pannekoek bakken. En Hanna had het spoe
dig op de Holpiepe voorzien. Op het einde
van de avond vroeg Dieke of de jongens ook
nog een mooie starbaskalf wisten, want als
Hanna nog 'n keer zou trouwen, dan moest
er een koe zijn. De Entersmannen beloofden
't, zij .maakten een afspraak met een boer
uit Ypelo. Dat hij een kalf zou leveren. Het
was maar bakslagerij (gekheid). Maar de
boer wilde wel, en Hanna leende het oude
paard en de stortkar van Mospel Toone
een buurman en reden naar Enter.
De Holpiepe was toevallig varende, maar
dat hinderde niet. De beste moer Holpiepe
wist precies uit te duiden hoe ze rijden
moesten. En zo kwamen zij op de plaats
van bestemming. De boer en de boerin wa
ren de hartelijkheid zelf. De koop was gauw
gesloten en voldaan reden de vrouwen met
hun kalf naar Rijssen. Het kalf werd in de
stal gezet en twee dagen later kwam Pruttel
Leide het kalf eens bekijken. De dochter van
Piepkes Dieke haalde het kalf uit het hok
op de deel. Leide bekeek het koebeest in
spé. Voelde het kalf tussen de achterpoten
en riep, Dieke, het is ne bolle. De conster
natie was groot. Dieke en de dochter over
tuigden zich van de waarheid. De dochter
ging op hoge poten naar de Holpiepe in En
ter. En schold de jongeman uit voor bedrie
ger, maar de Holpiepe bleef kalm. En vroeg
of Pruttelleide er ook bij was geweest.
Natuurlijk, Leide had ontdekt dat het een
bolle was. Maar lieve meid, riep de Hol
piepe, Leide kan heksen. Endie heeft van
het starkenkalf een bolle gemaakt.
De kar en het paard van Mispel Toone
werden andermaal geleend, het kalf in de
zak gedaan en in Enter werd halt ge
houden, de jonge Holpiepe moest mee. Ge
drieën reden ze naar de boer en die riep
daar komt ze met de bolle an! Dieke sput
terde het hardst. Het was gemeen, om een
arme weduwe zo te bedriegen.
De boer bleef kalm en zei denk eens goed
na, wie er allemaal bij zijn geweest om het
kalf te bekijken. En toen kwam het hoge
woord er uit. Pruttel Leide was er bij ge
weest en nu was het kalf behekst. De boer
wilde voor deze keer de hand over het
hart strijken voor hetzelfde geld kreeg Dieke
een starkenkalf van ongeveer dezelfde kleur.
En ze kregen nog koffie en stoet toe en
reden voldaan weg met het kalf en de Hol
piepe moest mee.
Dat wilde de dochter, want zij kreeg zin
aan de Holpiepe. Weer twee dagen later
kwam Pruttel Leide om het kalf andermaal
te zien, maar nu riep Hanna, nee blik^^rns-
kop wie'j laot ons gin tweemoal bi'j de bolle
doon!
Van Coeverden.
V
