Pinksterfeest en
Pinkster gebruiken
Uit Rijssen 's verleden
De historie van de Schild
Coöp. Boerenleenbank
Jotter"
Examen doen
FILMNIEUWS
Beschoarmt de veügel
DRIEDAAGSE RENAULTSHOW VAN DE HF.FR
L. BAKKER TROK VEEL BELANGSTELLING
Tirrmp* Te re huid?
Internationale
motorraces
Jaargang 37. No. 19.
VRIJDAG 15 MEI 1959.
De abonnementsprijs van dit blad bedraagt 1.00 per kwartaal,
voor post-abonnees 1.25 per kwartaal.
Administratie en Redactie:
Enterstraat 10, Rijssen. Telef. 2303 (05480)
Advertenties 10 ct. per m.m. Bij contract korting. - Inzending van
advertenties tot uiterlijk donderdagmorgen 12 uur.
"Wanneer gij komt in het land, dat I
de Here, Uw God, U ten erfdeel geven
zal en gij het in bezit neemt en daarin
woont, dan zult gij van de eerstelingen
van lalle vruchten van den bodem, die
gij zult inzamelen van het land dat de
Here, Uw God, U geven zal, nemen en
in een mand doen
dan zal de priester de mand van
U aannemen en die voor het ialtaar van
den Here, Uw God, zetten
Zo luidt de opdracht in het tweede,
wetboek van Mozes, de grote leider
van het volk Israël tijdens die merk
waardige zwerftocht in de Sinaï-woes-
tijn. Met deze opdracht is tevens de
oorsprong van het Pinksterfeest aange
geven. Op dit Joodse feest werden en
worden jaar in jaar uit de "eerste
lingen", de eerste veldvruchten geof
ferd. Het Pinksterfeest wordt ook wel
wekenfeest genoemd, doelend op de
datum, waarop dit feest moest worden
gevierd, moestwant in een ander
wetboek van Mozes staat geschreven:
Dan zult gij tellen van den dag
na den sabbat.zeven volle weken
zullen het zijn; tot den dag na den ze
venden sabbat zult gij tellen vijftig da
gen; dan zult gij een nieuw spijsoffer
den Here brengen
Zeven weken en één dag na Pésach,
vijftig dagen na Pasen.
Ook de behoeftige medemens wordt
niet vergeten:
"Wanneer gij de oogst van Uw land
binnenhaalt, dan zult gij de rand van
uw veld bij uw oogst niet geheel af
maaien en wat van uw oogst is blijven
liggen, zult gij niet oplezen; dat zult
gij voor den arme en den vreemdeling
laten liggen
Reuzen op de weegschaal
Hoewel de Christenheid aan 't Pink
sterfeest een andere betekenis heeft
gegeven, doen vele folkloristische ge
bruiken in ons land aan de oorspronke
lijke betekenis denken. Zo wordt nu
nog steeds, zij het dan op Hemelvaarts
dag, aan de "Möldersfluite" 'n herberg
vlak bij de mol-en tussen het Gelderse
Hengelo en Zelhem, het brood gewo
gen. De vroede vaderen van Hengelo
en Zelhem vormen de commissie van
ontvangst, terwijl ook afgevaardigden
der kerken aanwezig zijn. Dan komen
de boeren binnen met hun roggebro
den, producten van de oogst. De broden
worden op de "waag" gelegd. Soms
hebben de broden enorme afmetingen,
veelal zijn ze zeer "zwaarwichtig". In
ieder geval weegt ieder brood 22 pond,
want dat is het vereiste minimumge
wicht. Reuzen van honderd pond of
meer zijn geen zeldzaamheid, want de
gene, die het zwaarste brood inlevert,
krijgt twee flessen wijn
Is alles binnengebracht, dan worden
de broden met de spanzaag in stukken
gezaagd. De stukken worden verdeeld
onder de vertegenwoordigers van ver
schillende kerkgenootschappen met de
"eerstelingen". Deze jaarlijks weerke
rende plechtigheid bij de molen dateert
vermoedelijk uit het begin van de 15de
eeuw, toen het brood, ten behoeve van
opdracht iedere behoeftige in de ge
meente een deel te geven van deze
toen nog bestaande klooster, Bethle
hem, op de markt werd ingeleverd en
gewogen.
Ook in Ootmarsum heeft ieder jaar
een brooduitdeling plaats. In de
Angeler Es, een plek temidden van ko
renvelden, knielen de boeren met hun
gezinnen neer en bidden om een goede
oogst. Ook hier wordt de arme niet
vergeten.
In de omgeving van Doetinchem ge
ven de hagelkruizen de plaatsen aan
waar op Tweede Pinksterdag de pro
cessies naar toe gaan. Bij de lange hou
ten staak, waarop 'n haan is bevestigd,
wordt gebeden en het brood verdeeld.
Over een haan gesproken, dit dier doet
denken aan een vreemd Pinkstergebeu
ren op één de Waddeneilanden:
Boer pas op je haan
De avond vóór Pinksteren op Schier
monnikoog: In de duisternis sluipen
mannen rond, kruipen onder heggen
door en wachten met ingehouden adem
en kloppend hart in het beschermende
donker van een paar struiken. Dan ko
men ze uit hun schuilplaatsen vandaan,
gaan naar een kippenhok. Geen woord
wordt gewisseld. Zwijgend wordt het
deurtje losgeschroefd en één der ge
stalten wringt zich door de nauwe ope
ning van het nachthok. E,en fel geka
kel, dan is alles weer stil. Even ge
heimzinnig als de gedaanten zijn ko
men aansluipen, verdwijnen ze weer in
het duister
Deze gehele actie, zich afspelend op
het erf van een eilandbewoner, is het
gevolg van een besluit. Een besluit, ge
nomen door de Kallemooiccmmissie,
die elk jaar de avond voor Pinksteren
met actieve,beheerste zenuwen
Mijnhardt's Zenuwtabletten
zitting heeft. Tijdens deze zitting pas
seren alle bezitteis-van-een haan de
revue en tenslotte wordt één eigenaar
aangewezen. Van hem zal door de
handlangers der commissie de haan
worden geroofd. Drie dagen lang wordt
de haan dan gevangen gehouden in een
mand, vastgemaakt in de top van een
twintig meters lange mast. Deze mast
heeft bovenaan een meiboom en is
voorzien van een dwarsbalk, een ra,
waaraan twee flessen bungelen. De
haan, rijkelijk voorzien van voedsel,
heeft tot taak, vanaf zijn hoge post, zijn
helder morgengeluid te laten horen
Hoe men er toe is gekomen, elk jaar
met Pinksteren 'n levende haan "in de
top te voeren", is niet met zekerheid
te zeggen. Sommigen beweren, dat de
haan waakt om de komst van de in
vallende Noormannen aan te kondigen,
een primitief radarsysteem zou men
zeggen. Anderen menen echter, dat de
haan al kraaiende de mei begroet, weer
anderen verzekeren, dat dit gebruik het
bijbelverhaal van de verloochening van
Petrus weergeeft. Hoe dan ook, de be
volking van Schiermonnikoog is deze
wonderlijke Pinkstertraditie trouw ge
bleven. Een traditie, gepaard gaande
met een rijtoer met "paard en wagen"
voor de kinderen op Pinkster-drie.
's Avonds wordt de ontvoerde haan
weer verlost uit ziii "hoge" positie, en
aan de rechtmatige eigenaar teruggege
ven. Volgend jaar weer een andere
haan
Spaar bij de
Kantoor: Hutten wal 31
telef. 2463
VAN DER STOUW voor vulpennen!
HEÏXENDOORN
WEEKBLAD
VOOR
RUSSEN
Lang, zeer lang, heb ik gezocht naar fei
ten, die konden aantonen dat. Ttijssen even.
als Goor een verdedigbare, dus een ver
sterkte stad is geweest.
De schrijvers door alle eeuwen heen zijn
in dezen vaag. En alleen enkel om het feit,
dat in de zestiende eeuw Rijssen niet door
de bekende carthograaf Jacobus van De
venter op last van Keizer Karei V in kaart
is gebracht. Men concludeert daaruit, dat het
in kaart brengen van Rijssen de moeite niet
loonde, omdat het een onverdedigbare open
vlek was. Ook heetf niemand, voorzover ik
weet, ooit de moeite genomen, de oude
stadskern van Rijssen aan een beschouwing
te onderwerpen. Wij zullen er thans toe
overgaan die oude stadskern aan een be
spreking te onderwerpen. Dat Rijssen in de
late middeleeuwen niet te verdedigen was
en zelfs in de zestiende eeuw daar lag als
een open vlek, kan gerust naar het rijk der
fabelen verwezen worden. In het verdedi
gen van hun stad sloegen de Rijssenaren
een veel beter figuur dan b.v. de burgers
van Ootmarsum, Enschede en Goor.
In de drie laatstgenoemde steden liet men
zich geregeld onder de voet lopen. Dit laat
ste kon van de Rijssenaren niet gezegd wor
den. Zij toch hebben met vreemde indrin
gers menig harde noot gekraakt. Konden
Schild en Enterstraat spreken, zij zouden u
vertellen van menig manmoedige strijd te
gen vijandige soldaten. In de Enterstraat
b.v. is het gebeurd, dat men een tienmaal
sterkere vijand (de troepen van de Munster-
se bisschop) de stad uitsloeg. Zonder verde
digingswerk zou dit niet mogelijk zijn ge
weest. Wij hopen t.z.t. op deze gebeurtenis
sen terug te komen. Neem nu b.v. Goor,
dat met wallen en muren omringd en van
poorten voorzien was, waar adellijke rovers
het klaarspeelden om via de gesloten poort
binnen te dringen en de bisschop van Utrecht
(de landsvorst nota bene) te grijpen en weg
te voeren.
Zoiets was een bisschop van Utrecht in
het zogenaamde onversterkte Rijssen niet
overkomen. Dat Rijssen wel degelijk ver
sterkingen had, bewijst ons; het kasteel Be
vervoorde, het bisschoppelijk slot. Ten twee
de is daar de naam Schild. Vele eeuwen ge
leden hadden Deventer, Rijssen, Goor en
Ootmarsum een Schild. Schild betekent bol
werk. En dat de burgers van Rijssen daar
een goed gebruik van maakten, wordt al
van 1497 af geboekstaafd.
Natuurlijk kon een kleine groep burgers
niet stand houden tegen een veel sterker en
goed geoefend leger, maar zij probeerden
het tenminste, zagen niet werkeloos toe,
zoals in andere steden, waar men rammelde
met de geldbuidel, om plunderingen af te
kopen.
Begeven wij ons thans naar de aloude
Schild, het door de weekse centrum van
Rijssen.
Wanneer wij anderhalve eeuw teruggaan
en staan voor de toen nog niet ingestorte
kerktoren, dan zien wij daar de kerk met
toren, het toen nog door een muur omgeven
kerkhof en de huizen langs de straat, hier
en daar zelfs met gevelversiering en met lui
ken voor de ramen, naast de traditionele
oude gevels met een oversteek. Zelfs vind
men op het plein voor het kerkhof al een
heer zitten op een bank. Dan ben ik het
niet met Van Hogendorp eens, dat Rijssen
het smerigste gat van ons land was. De goede
man zal Goor en Delden toen niet be
zocht hebben en Almelo, dat hij wel bezocht,
maar waar hij in de huizen der rijken
kwam. En daarnaast was men in Rijssen ook
anders georiënteerd. Wat kon b.v. in 1800 de
Rijssenaar een Hollander schelen, een man,
keurig naar de mode gekleed en die uit een
mooie zilveren doos eén snuifje nam. Ver
achtelijk zal destijds us. burger van Rijssen
hebben opgekeken van zoveel verwijfdheid.
Neen, de Graaf van Hogendorp en evenmin
De Clercq van de Ned. Handelmij. mochten
Rijssen niet. Maar dat nam niet weg, dat
Rijssen voor 1794 de Oranjes was toegedaan,
trouwens de gehele provincie Overijssel en
de Achterhoek van Gelderland waren Oran
jegezind. Om terug te keren tot de Schild:
De kerktoren, daterende gedeeltelijk uit de
twaalfde eeuw, met latere bovenbouw, had
het karakter van een bolwerk op het Schild.
Men kon de torendeur aan de binnenzijde
met stevige dwarsbalken afsluiten. De on
derste twee geledingen waren van dufsteen
opgetrokken. Dit wijst er op, dat de Rijssener
schippers al vroeg ver van huis vaarden.
Het boventse deel was van te Rijssen ge
bakken steen. De geblindeerde ramen op de
derde verdieping waren aan de voorzijde ge-
blindeerd en van flinke schietgaten voorzien.
In deze oude toren verzamelde zich in tij
den van gevaar de Rijssense weerbare jon
gelingschap, wanneer de vijand tot op de
Schild was doorgedrongen. Bij de tekening,
die wij onder de ogen kregen, bevindt zich
aan de rechterzijde van de deur het onaf
scheidelijke plakkatenbord. Het torenuur
werk zat rechts. En een kleine luidklok hing
buiten de toren, met een kapje er boven. Op
dit kapje bevond zich evenals op de toren
spits een weerhaan. In de kerkbuurt bevond
zich het posthuis „De Kroon".
Nu wordt het tijd dat wij eens naar de
versterkingen kijken, die door Jacobus van
Deventer niet zijn getekend. Wij denken bij
Rijssen niet in de eerste plaats aan de on
belangrijkheid als veste, doch meer aan de
onafhankelijkheidszin der toenmalige Rijs
senaren. Zij zullen gedacht hebben: as e ne
Vrijdag en zaterdag draait de film
Tante zet 'n kraak!'
De studentemband van Mischa Tornba
is geëngageerd in het chique Palace-ho
tel in Unterwiesehbach en zij spelen er
met veel succes. Hun zangeresje Friedl
komt de volgende dag, liftend met de
auto van de bekende schrijver Walter
Hellberg, die echter door de donkere zon
nebril en de dikke winterkleding geen
idee heeft van haar uiterlijk. Bij haar
vrienden gekomen verneemt zij, dat de
directie van het hotel al een zangeres
heeft. Om te vermijden, dat de jongens
deze goed betaalde baan om harentwil op
geven, verzekert ze hen, dat zij iets an
ders zal zoeken om aan de kost te komen.
Zij ziet in.de krant, dat er in het Palace-
hotel een chasseur wordt gezocht en, ver
kleed als jongen, gaat zij zich aanmelden.
Zij krijgt de baan en tot grote verbazing
van haar vrienden paradeert zij enige
uren later reeds als chasseur door de hall
van het hotel. Niemand vermoedt, dat
Friedl een meisje is en om haar baantje
niet in gevaar te brengen doen de jongens
of ze haar niet kennen.
De chauffeur van Walter Hellberg krijgt
het bericht, dat zijn vrouw een drieling
heeft gekregen. Hij krijgt verlof om een
week naar haar toe te gaan en omdat
Hellberg met allerlei dingen geholpen
moet worden wegens een zenuwontsteking
aan zijn rechterarm, krijgt chasseur
Friedl van de hotel-directie opdracht de
schrijver bij te staan. Hij heeft er geen
idee van dat deze jongen dezelfde is als
het charmante liftstertje, dat hij meenam
in zijn auto. Hellberg ontmoet in het hotel
zijn oom Nicky, een boerse onbehouwen
man, die op zoek is naar een geschikte
vrouw.
Als er twee dames uit Zuid-Amerika
arriveren, meent hij iets van zijn gading
gevonden te hebben. Het zijn de beeld
schone Juanita Gonzales en haar tante
Marguarita, die in werkelijkheid niemand
anders is dan de beruchte hoteldief Harry
Rubiné, voor de gelegenheid als vrouw
vermomd. Juanita is bij de politie be-
-Jtend onder de naam Briljanten-Mimi!
Zij logeren in het hotel, omdat zij het
hebben voorzien op de juwelen van de
Ze warn gelukkig met mekoar,
Net as een pas getrouwd joonk poar.
En good verstopt in 't dichte greün
Zatn ze de êikes oet te breün.
Ze harn non wal de lengste tied
Op t' nös ezetn, 't was gaaw zo wiet
Dat d'eier oet zoln komn en dan.
De veülkes keekn mekoar ees an.
Ze veüln zich ech op eur gemak
Doar oonder 't greüne bladerdak,
Ze fluitn en zung, het veügelpoar,
Det dachen zelfs neet an gevoar.
Meer zee, doar oonder op de groond,
Doar keek ter eene schuw in 't roond,
En toen der um gineene zag,
Klumme in 'n boom en sleu zin slag.
Wat wreed, wat laf, wat ingemeen,
Ik kan det ech neet aanders zeen.
Woerumme wodt de veülkes 't rech
In de natuur zo vaak' ontzeg?
Is neet de hele zommer duur,
Wonneer we dwelt duur de natuur
De mooie veügelzang te heürn,
Woerumme zoew ze dan versteürn?
Woerumme toch zo wreed te wèn?
Miej duch, doarvuur zeent toch gin rèn,
Ze zeent het weerd, daw' met mekoar
Ze juus beschoarmt vuur elk gevoar.
m^rSaraiasfKHi
kaarte maakt, weet ze de weg, (vot met den
keal!). En Keizer Karei V kwam niet naar
Rijssen om die zaak te regelen, het loonde
de moeite niet. Maar daarom weten wij wel
dat het oude Rijssen net als Delden en En
schede rond was. Wij hopen voor deze ge
legenheid nog eens te komen kijken en dan
de zaak eens precies uit de doeken te doen.
Tweede Bolwerk.
Het tweede bolwerk naast de Schild was
de Enterstraat. Het schijnt dat in de loop
der eeuwen vele vijandelijke troepen van
de kant van Enter afkwamen. Dit laat zich
gemakkelijk verklaren. Op de weg van
Deventer naar Rijssen vond men te veel
hindernissen, extra aangebracht om de han
del dier stad te beschermen. Vanaf Almelo
ging het ook niet best, want van Almelo
naar Wierden was bijna het gehele jaar door
een veer van bijna een uur gaans. Dus, ro
vende en stropende legers, die Rijssen wil
den aandoen, kwamen van de kant van En
ter, en het moet erkend worden, na 1600
werden lieden, die met minder mooie be
doelingen naar Rijssen kwamen, in de En
terstraat warm ontvangen.
Rijssen.
J. ROZENDOM.
CIRCUIT TUBBERGEN
18 Mei 2e Pinksterdag
rijke Amerikaanse Mrs. Wilkinson. Deze
vrouw, die vergezeld is van haar secreta
ris en haar hondje, vertelt aan ieder die
het maar horen wil, dat zij haar juwelen
nooit in de hotelsafe bergt, maar er altijd
een onvindbaar plekje voor uitzoekt.
Een film vol spanning en vrolijkheid.
VAN COEVERDEN.
Drie dagen lang is schouwburgzaal „De
Kroon" het domein gweest van autoliefheb
bers. Met 11 producten van de Renault-
fabrieken had de heer L. Bakker uit Rijs
sen daar zijn tenten opgeslagen. En weer
bleek het ons, hoe uitermate deze zaal ge
schikt is voor een dergelijk doel.
De Renault 4 1959 heeft dezelfde uitvoe
ring als het vorig jaar. Meer dan 1 miljoen
van deze gemakkelijk hanteerbare en snel
optrekkende wagens werden in de Renault-
fabrieken aan de oevers van de Seine, on
der de rook van Parijs, gefabriceerd en ge
ëxporteerd naar alle landen der aarde.
De Dauphine rijdt thans 1 op 17 inplaats
van voorheen 1 op 15.
Zowel Renault 4 als de Dauphine zijn le
verbaar met electrische koppeling, hetgeen
f310.— in prijs duurder wordt. Er hoeft dan
niet gedebrailleerd te worden, terwijl het
schakelen normaal is.
Dan was er ook de Dauphine Gordini met
een 4-versnellingsbak inplaats van 3. Deze
wagen met opgevoerde Gordini-motor heeft
een snelheid van 126 geijkte kilometers.
De van ouds bekende 300 kg. bestelwagen
met de motor van de Dauphine, de Dauphi-
noise is niet alleen dank zij de geringe
uitwendige afmetingen en de gemakkelijke
wendbaarheid, de aangewezen wagen voor
de stad, maar zijn stevige chassis maakt
hem bij uitstek geschikt voor het gebruik
op minder goede buitenwegen. Het comfort
is vergroot door de inbouw van een nieu
we efficiënte verwarmingsinstallatie.
Naast de gewone Frégate was er dan de
Frégate Transfluide. Deze wagen is uitge
rust met automatische koppeling. Op nor
maal terrein hoeft men niet te schakelen
en rijdt dan in ville en route (3e versnel
ling).
In deze stand kan gereden worden (op
normaal terrein) van 0—135 km. en terug.
In bergland en gaat men hellingen af, zet
men de versnelling om gebruik te maken
van het remvermogen van de motor in de
stand M (montagne). Dus slechts te ge
bruiken in berggebied. Is deze stand echter
niet voldoende, zo kan de versnelling in de
stand E (le versnelling) gezet worden. Dus
blijkt deze wagen een normale 3-versnel-
lingsbak te hebben, waarvan men uitslui
tend in bergland van de 1ste en 2de ver
snelling gebruik maakt.
Maar in Holland rijdt men in ville en
route. Het hele rijsysteem berust op kop-
pelomvormen van de motor. Het grote voor
deel is, dat de versnellingsbak veel minder
aan slijtage onderhevig is dan een automa
tische versnellingsbak, doordat het rader
werk in de 3de versnelling ingewerkt blijft
staan, terwijl als olie van de vloeistofkop
peling de normale motorolie van f2.per
liter gebruikt wordt. Voor de Am. auto
matische versnellingsbak moet olie gebruikt
worden van f 12.— per liter.
Ook was er de Frégate Domaine, een com
binewagen met een nuttige last van 600 kg.
Woensdag wordt vertoond:
Blackboard Jungle'.
Als Richard Dadier zijn eerste baan als
leraar aanneemt bij een school in een kei
harde volksbuurt, hangt daar voor hem
veel van af. Hij wil zichzelf en zijn vrouw
Anne laten Hen, dat hij wat waard is. Hij
is er wel van overtuigd, dat zijn leerlin
gen geen lieverdjes zullen zijn, maar hij
heeft geen flauw idee van wat hem gedu
rende de eerste 24 uur in zijn nieuwe klas
boven het hoofd zal hangen.
Zijn leerlingen zijn het produkt van het
leven in achterbuurten en de wet van het
asphalt-oerwoud. De enige discipline die
zij kennen, is die welke zij zelf hebben
gecreëerd: een soort gangster-interpreta
tie van de wet.
Zij deinzen er niet voor terug de leraar
af te ranselen en te mishandelen, als de
ze meegewerkt heeft aan de opsluiting
van een jeugdige misdadiger.
Zijn pogingen om zijn leerlingen enig
gevoel voor fatsoen en moraal bij te bren
gen, hebben eindelijk succes bij Miller,
een negerjongen, die de leider van zijn
klas wordt.
Voor hij echter slaagt, heeft Richard
Dadier elke mogelijke belediging meege
maakt; hij wordt o.ia. het slachtoffer van
een serie sehendbrieven, die de te vroege
geboorte van zijn zoon veroorzaken.
De climax van de film is een gevecht
tussen een met een mes gewapende leer
ling en de ongewapende leraar.
Door zijn ijzeren volharding, moed en
vertrouwen, weet Richard, geholpen door
de liefde van zijn vrouw, uit de chaos te
komen en tot het hart van zijn leerlingen
door te dringen.
POSTDUIVENVERENIGING
DE ZWALUW
De postduivenvereniging „De Zwaluw"
nam zondag j.l. deel aan een wedvlucht
op Vilvoorde. De duiven werden gelost
om 7.50 uur.
Winnaar van de vlucht werd H. A. Koe
dijk, die zijn eerste duif wist te consta
teren om 11.24.52.
Een gedeelte van de uitslag:
1 H. A. Koedijk, 2 Nijland, 3 Poortman,
4 F. Dommerholt, 5 Braamhaar, 6 H. A.
Koedijk, 7 F. Ziekman, 8 H. A. Koedijk,
9 F. J. Temmink.
(buiten chauffeur en passagier). Ook deze
kan geleverd worden met transfluide kop
peling.
Tenslotte werd onze aandacht gevestigd
op de bekende bestelwagens 1000 kg. en
1400 kg. De gesloten bestelwagen met ver
hoogd dak en besteldeur waren niet aanwe
zig, maar wel leverbaar. Dit was ook het
geval met de vrachtwagens van 2% ton
laadvermogen in chassis-cabine en open
laadbak met huif.
