Noordwest Twente 60 jaar bevrijd
'Thuis ben ik
niemand, hier
ben ik een held'
Nachtmerrie op een zonnige dag
Canadese veteranen komen ook na zestig jaar nog graag naar Nederland
Ter gedachtenis aan Joden,
verzetsmensen en bevrijders
mm
Donderdag 21 april 2005
Holtens Nieuwsblad
6
Welcome Again Veterans
(WAV), met haar hoofdkwar
tier in Holten, is al ruim een
jaar bezig met het voorberei
den van warme welkomst- en
herdenkingsactiviteiten voor
het zestigste bevrijdingsjaar.
"Vijf jaar geleden dachten we
dat het de laatste keer was dat
veteranen uit Canada hier
zouden komen, ook al gezien
de leeftijd van de veteranen.
Maar direct na het 55ste jaar
werd al gevraagd naar de ze
stigste herdenking", vertellen
Gert Jan van 't Holt en Ma-
rietje Eggink, die samen met
penningmeester Harry Lie-
vendag het bestuur vormen.
'Thuis ben ik niemand, hier
ben ik een held', zei een veter
aan in 2000.
Het gebied van de WAV is
Overijssel en Noord-Gelderland.
De WAV vroeg inmiddels de
verschillende plaatselijke co
mités van Holten, Almelo, Dalf-
sen, Markelo. Deventer, Goor,
Nieuwleusen, IJsselmuiden,
Borculo-Eibergen-Neede en
Zutphen naar gastgezinnen om
zo de veteranen en hun directe
begeleiders te kunnen herber
gen.
De Stichting Welcome Again
Veterans werd opgericht in 1989
en kwam voort uit het plaatselij
ke Pelgrimage Comité, dat van
de vijftiger tot de zeventigerja
ren jaarlijks de familieleden van
de gevallen soldaten, die op de
Canadese Begraafplaats in Hol
ten zijn begraven, huisvestte en
een programma aanbood. Vanaf
1990 organiseert Welcome
Again Veterans soortgelijke pro
gramma's voor Canadese vetera
nen en regimenten die een be
zoek aan Nederland brengen.
Een herdenking op de Canadese
Begraafplaats in Holten is daar
bij een centraal onderdeel van
dit programma.
Voor de zestigste verjaardag van
de bevrijding is veel aandacht,
hebben Van 't Holt en Eggink
gemerkt. Aangenaam verrast
waren de WAV-bestuursleden
toen ze vernamen dat Canada de
WAV en Holten bovenaan de
lijst van evenementen heeft ge
zet die bezocht worden door on
der andere de gouverneur-gene
raal, de 'Beatrix' van Canada,
Adrienne Clarkson. "Zij is de
plaatsvervanger van koningin
Elisabeth in Canada, staatshoofd
van Canada dus", vertellen Eg
gink en Van 't Holt.
Het is de eerste keer dat de gou
verneur-generaal naar Holten
komt. In haar kielzog reist een
aantal ministers mee. Clarkson
komt met een delegatie van rond
650 Canadezen naar Holten,
waaronder ministers, voorzitters
van veteranenorganisaties, de
erewacht, de militaire band en
vlagdragers. "In de vlaggenpara-
de zijn alle provincies van Cana
da vertegenwoordigd: een kleur
rijk schouwspel. En ook de ere
wacht is prachtig mooi. Ze staan
op de Canadese begraafplaats
hier van het hek tot aan de trap
pen."
Circa zevenhonderd veteranen
wagen deze keer de oversteek
naar Europa. Tien jaar geleden,
met de vijftigste herdenking van
de bevrijding, kwamen nog ruim
4.500 veteranen naar Overijssel.
"De jongste veteranen zijn in
middels rond de tachtig. 'De wil
is groot, maar het vlees is zwak',
zei onlangs een veteraan tegen
ons." Niet alleen de veteranen
worden bij gastgezinnen onder
gebracht, dat geldt ook voor één
begeleider per veteraan "Daar
houden we als organisatie ook
rekening mee. Het is niet de be
doeling dat we halve families
gaan onderbrengen", aldus Eg
gink en Van 't Holt.
Andere taken van de regionale
WAV zijn het organiseren aller
lei activiteiten rond de grote her
denking op de Canadese Be
graafplaats in Holten: de aan- en
afvoer, de inrichting, het geluid
oftewel bijvoorbeeld de rijplaten
op de zandwegen, de stoelen,
drinken voor de veteranen zijn
het pakkie-an van de regio-
WAV. De WAV is verantwoor
delijk voor het vervoer van de
veteranen naar de hoogtepunten
op 3 mei in Groesbeek, 4 mei in
Holten en 8 mei, de grote parade
in Apeldoorn. Ze verzorgt ook
het vervoer van en naar Schiphol
naar en vanuit de gastgemeente.
De WAV zorgt ook voor subsi
dies aan de plaatselijke comités
voor een plaatselijk programma
gedurende de periode van 30
april tot 10 mei.
Dat zo'n megaproject de nodige
kosten met zich meebrengt is
duidelijk. De WAV heeft ver
schillende bedrijven aangeschre
ven, maar kan nog best financië
le steun gebruiken. Bedrijven en
particulieren die mee willen hel
pen om er voor de veteranen een
onvergetelijke herdenking van te
maken kunnen een bijdrage stor
ten op rekeningnummer 49 76
59 840 van de ABN/AMRO-
bank, ten name van Welcome
Again Veterans, Holten.
"Wat we van deze zestigste her
denking verwachten? Dat onze
bevrijders opnieuw met veel en
thousiasme zullen worden ont
vangen. Door onderbrenging in
gastgezinnen zal het contact met
de bevolking worden verhoogd
en we hopen de Canadezen te la
ten zien op 4 mei dat we de
slachtoffers blijven herdenken",
aldus de WAV-bestuursleden.
Het gedenkteken aan de
Oranjestraat in Holten her
innert nog aan die bewuste
ochtend op 30 april 1945.
Het was een dag die mooi en
zonnig begon. Uiteindelijk
werd die dag een nachtmer
rie. Een V2 kop explodeerde
aan de Oranjestraat in Hol
ten tijdens zijn retour. Hier
bij kwamen vijf Engelse mi
litairen en een jonge vrouw
en om het leven. Ook werden
er twee huizen weggeblazen.
Mevrouw Ten Velde-Aan-
stoot herinnert zich de dag
nog als die van gisteren.
Er staat een asbak met een foto
van het huis op de tafel. Het
huis dat mevrouw Ten Vel-
de-Aanstoot en haar man als
net getrouwd stel lieten bou
wen in 1937.
Een prachtig deftig huis aan de
Oranjestraat 67. Het huis had
een waterleiding en een af
voer. De oorlog kende hon
gersnood en vanuit de kerk
werd gevraagd kinderen uit het
Corrie was inmiddels 23 jaar
en ze was net zondags met een
vriendin naar Deventer ge
weest, "Nou begin ik pas te le
ven, had ze gezegd nadat de
Duitsers weggingen. Er zat
precies één dag tussen, zegt ze
al zuchtend."
Het was die bewuste 30 april
1945 zonnig en de vlaggetjes
hingen uit. Mevrouw Ten Vel-
de-Aanstoot bereidde haar
maaltijd voor.
"Ik wilde oranjestaafjes (knol
raapjes) eten. Heerlijk met
nootmuskaat en een papje, ik
had alleen geen melk genoeg.
rie, ga jij
even naar
oma toe,
een beetje
melk ha
len. Mijn
moeder
woonde
schuin te
genover
ons en dat
huis staat er nog steeds.
Ik was de aardappels aan het
opzetten bij het fornuis. Ik zie
Corrie nog lopen met een liter
maatje voor de melk. Ook zag
ik de V2 over de straat heen
komen en er kwamen allemaal
rode en blauwe balletjes uit.
En ineens die knal. Ik dacht, ik
moet weg, want ik was in ver
wachting van Mieke, ons der
de kindje. Het was allemaal
een drama. Ik ben gaan lopen
en bloedde zo vreselijk, toen
wist ik nog niet dat mijn oog er
uit hing. Mijn gezicht was op
diverse plekken kapot en mijn
andere oog werd op het nip
pertje gered." Dat is nu zestig
jaar geleden. Corrie is nooit
verder gekomen dan die plek.
Ze wijst een plek aan op de fo
to. De armen waren eraf. Ik
heb het zelf gelukkig niet ge
zien. Ze hadden aan de V2 ge
morreld, de dekmantel was er
af.
Ze wilden hem laten ontplof
fen op een veilige plek ergens
in de bergen of zo. Van alle
huizen in de buurt waren de ra
men er uit gesprongen. Het
was nog een geluk bij een on
geluk. Als hij in het midden
van het dorp was geëxplo
deerd, dan waren er veel meer
doden gevallen. Ik werd in
Deventer geopereerd en kreeg
een glazen oog.
Het heeft nog een tijd geduurd
voor we de ouders van Corrie
konden inlichtten. Dat was
nou éénmaal in die tijd. Corrie
is in Holten op de oude be
graafplaats begraven. Het graf
is er nog steeds en bevindt zich
precies achter het lijkenhuis-
In heel Nederland zijn er ruim 2500. in het gebied noordwest Twente tiental
len. Oorlogsmonumenten. V aak ter nagedachtenis aan de gevallen; verzet
strijders, Joden, bevrijders, maar ook onschuldige burgers. Een plek om
even bij stil te staan. Voor de oudere generatie om herinneringen op te halen,
voor de jongeren om ze bewust te maken en houden van deze inktzwarte
bladzijde in de geschiedenis. Sommige monumenten doen al zestig jaar
dienst, anderen zijn om welke reden dan ook op een later moment geplaatst.
Ook nu zestig jaar na de bevrijding worden nog monumenten opgericht, zo
als 5 april bij de Puntbrug in Vroomshoop en 20 april als in Kloosterhaar
een monument ter nagedachtenis van de Joodse werkkrampen wordt ont
huld. V andaar een overzicht, niet uitputtend, wel interessant. Niet alleen om
de gedachte aan een vreselijke periode in stand te houden, maar zeker ook
vanwege de moedige maar vaak ook trieste verhalen, die achter deze monu
menten schuil gaan.
Het is niet opmerkelijk dat enkele mo
numenten zijn gesitueerd op plekken
die in de oorlog van cruciaal belang
zijn geweest. Zo ook de stenen zuil
met klok bij de Tonnendijkbrug een
voormalige ophaalbrug aan de Ham-
merstraat in Vroomshoop. De brug
vloog in de oorlog maar liefst twee
keer in de lucht. Aan het begin en op
de dag dat Vroomshoop werd bevrijd,
namelijk 5 april 1945. De Duitsers wil
den met het opblazen van deze brug de
opmars van de Canadezen stuitten.
Doordat andere kanaalovergangen bij
Daarlerveen en Geerdijk in tact bleven
lukte dat niet. Toen in Vroomshoop in
1988 een eigen 4 mei comité werd op
gericht. werd het initiatief genomen
voor een nieuw monument Op het
plein voor de bibliotheek verrees in
1990 het V-monument, het monument
van Vrede, Vrijheid en Recht. Op een
plateau van twaalf meter doorsnee verrijzen twee gedeelten va neen dreigende
muur tot een hoogte van 1,80 meter. De keiharde wal symboliseert de donkere tijd
van oorlog, onderdrukking, geweld en onrecht. De zwerfkeien in het plateau staan
voor de vele gevallenen. Tegelijkertijd met de onthulling van het V-monument
werd het plein omgedoopt tot Vredesplein.
Nijverdal
Het monument Twilhaar op de Sal-
landse Heuvelrug in Nijverdal her
innert aan de 83 joodse mannen
(voornamelijk uit Groningen) die in
1942 korte tijd op de Sallandse Heu
velrug moesten verblijven. Op 2 ok
tober 1942 werd het kamp Twilhaar
door de bezetter ontruimd en gingen
de joodse mannen op transport naar
Westerbork en verder. Vrijwel nie
mand van hen heeft dit overleefd.
Werkkamp Twilhaar, of'Rijkswerk
kamp Twilhaar' zoals het officieel
heette, was één van de bijna vijftig joodse werkkampen in Nederland. De
ze werkkampen waren het voorportaal van Westerbork en zijn negen
maanden in gebruik geweest. In elk kamp verbleven 150 a 200 mannen tus
sen 18 en 65 jaar. De werkkampen lagen in afgelegen gebieden in Drenthe,
Overijssel en Friesland, ver weg van de Randstad waar de meeste joden
woonden. Uit bijna elk gezin zat er op die manier wel iemand ergens vast
in een werkkamp, waardoor niet alleen de weerbare mannen, maar ook de
gezinnen en verdere familie gegijzeld werden gehouden. In Overijssel la
gen maar liefst tien van deze tot joodse werkkampen ingerichte locaties. In
de lente van 1942 kwamen in Overijssel voornamelijk Amsterdammers in
de kampen terecht. In de zomer van datzelfde jaar werden Groningers naar
onder andere Twilhaar, Balderhaar en Kloosterhaar gezonden. Van het
oorspronkelijke Rijkswerkkamp zijn nauwelijks overblijfselen bekend. Al
thans niet op de plek, waar dit voormalige Nijverdalse kamp heeft gestaan.
Op dit moment zijn 29 namen bekend van de ongeveer negentig mannen,
die in het Nijverdalse kamp hebben vastgezeten. De namen van 56 Gronin
ger mannen die in 1942 in Twilhaar hebben gezeten ontbreken nog. Het
monument bij het gemeentehuis te Nijverdal is opgericht ter nagedachtenis
aan de 85 medeburgers die bij luchtbombardementen zijn omgekomen. Het
zwaarste bombardement vond plaats op 22 maart 1945, waarbij 73 doden
vielen te betreuren. Het Joods monument in Hellendoom is een afgebroken
gedenksteen met een Davidster. Op de voorzijde van de gedenksteen staan
de namen van twaalf joodse oorlogsslachtoffers uit Hellendoom. - De geal
lieerde eregraven in Hellendoom op de Algemene Begraafplaats herbergen
het stoffelijke overschot van vijftien gesneuvelde bemanningsleden van
een RAF-vliegtuig dat tijdens de Tweede Wereldoorlog in Hellendoom is
neergestort. Zij kwamen uit Engeland, Canada, Australië en Nieuw-Zee-
land. Het verzetsmonument, eveneens op de Algemene Begraafplaats is
opgericht ter nagedachtenis aan zeven verzetsmannen die in de strijd tegen
de bezetter is gesneuveld, te weten: T. Braakman, B. van der Wal, .1. Kap-
teijn, G.J. Piksen, H.A. Harthollt, H. Kampman en kapitein A F. Lancker.
Nét als in Hoge Hexel is ook in Hellendoom een straat naar Lancker ver
noemd. - Het oorlogsmonument aan de Ninaberlaan in Hellendoom herin
nert aan de Tweede Wereldoorlog en is opgericht ter nagedachtenis aan al
le medeburgers die tijdens de bezettingsjaren zijn omgekomen.
-
Westerhaar-Vriezenveensewijk heeft
een oorlogsmonument Ier nagedachte
nis aan de eigen gevallen verzetstrij
ders Dcrk Webbink. Jan van Putten en
Hendrik Jan Schipper. Het monument
werd in 1947 onthuld en kwam voor
namelijk tot stand door de vele inspan
ningen van plaatselijke verenigingen.
Webbink en Van Putten kwamen om
in kamp Erika in Ommen. Schipper liet
het leven op 6 april 1945. de dag dat
het Veendorp werd bevrijd Later is op
het monument de naam bijgezet van
Albert Jan Krikken, die als hospik in
het toenmalige Nederlands Indië sneu
velde, en op Java begraven ligt. Op het
stenen monument, gemaakt door de
Almelose beeldhouwster Janny de
Vries-Brugman. is een man uitgebeeld,
die in de kracht van zijn leven geveld
is. Het staat symbool voor alle mensen,
jeugdig en vol idealen die door de vij
and zijn neergeslagen
Al even triest is het verhaal van kapi
tein Lancker, één van de grootste ver
zetstrijders in Twente en Salland
Lancker bevrijdde in februari 1945 zijn
verloofde uit een ziekenhuis in Gronau
en bracht haar na enige omzwervingen
op een schuiladres in Hoge Hexel.
Daar vond op de dag dat ze aankwa
men het fatale vuurgevecht plaats
waarbij Lancker de dood vond. Behal
ve het monument ter nagedachtenis
aan Lancker is in Hoge Hexel ook een
straat naar hem vernoemd de I^ncker-
weg.
Den Ham
Den Ham kende in de oorlogsjaren een
zwarte nacht van het verraad, waarbij
vijf dorpsgenoten naar Amersfoort af
gevoerd werden. Van hen kwam alleen
'meester' Jaap Snel terug. Gerrit Jan
Lammerink, de broers Wicher en Klaas
Darti, Geert Heikens en Henk de Ruiter
vonden de dood in Duitse concentratie
kampen.Een ander Hammenaar Harm
Teisen werd weggevoerd naar Vught
en keerde ook nooit meer terug. In
1943 werden boven Den Ham diverse
luchtgevechten gevoerd waarbij tien soldaten hun leven verloren Mede voor de
ze gevallen en de Hammenaren die door de Duitsers werden afgevoerd is het de
plaquette onder de ingang van de toren van de Nederlands hervormde kerk aan de
Grotestraat. 'Getrouw tot in de dood 1940-1945, voor hen die pal stonden', luidt
de tekst op de plaquette.
m H
Elk jaar herdenken wij on
ze vrijheid. Dit jaar is het
zestig jaar geleden dat
noordwest Twente door ge
allieerde militairen werd
bevrijd. Daarom worden
ook in deze regio speciale
bevrijdingsprogramma's
gehouden. Met als hoogte
punt de komst van de Ca
nadese veteranen en hun
familie naar noordwest
Twente op uitnodiging van
het comité Welcome
Against Veterans. Voor
hun is een speciaal herden
kingsprogramma samenge
steld met in het bijzonder
de grote herdenking op de
Canadese begraafplaats in
Holten op 4 mei. Het zal
één van de laatste keren
zijn dat wij met onze be
vrijders zij aan zij deze
zwarte periode in de ge
schiedenis kunnen herden
ken. En dat we met hen de
slachtoffers kunnen her
denken. Hun medestrij
ders, onze bevrijders.
Maar ook onze familie, bu
ren of dorpsgenoten. De
Wegener huis-aan-huis
kranten in noordwest
Twente blikken met deze
gezamenlijke bijlage terug
op de tijd van oorlog en be
vrijding in deze regio. Op
dat we niet mogen vergeten
wat gebeurd is.
Vriezenveen
Janny de Vries-Brugman tekende ook
voor het monument in Vriezenveen,
een mannenfiguur die terugziet op de
achterliggende tijd van angst, spanning
en verdriet. De figuur rouwt om de on
noemelijk vele slagen, die hem zijn
toegebracht Slagen die nooit meer
goedgemaakt kunnen worden. Het is
een gebogen en geslagen figuur. Toch
richt de man zich op Hij is gebroken
en geslagen, maar niet verslagen Op
het monument staan de namen van al
len die in de oorlogsjaren hun leven lie
ten. Het monument werd op 20 mei
1950 onthuld en heeft een plaatsje ge
kregen op het, hoe toepasselijk, Mani-
tobaplem.
Volle straten, vlaggen en vreugdekreten. De Canadese bevrijders werden ze
stigjaar geleden ov eral in noordwest Twente met open armen ontvangen. Van
Rijssen tot Kloosterhaar en van Nijverdal tot Almelo konden de vaderlandse
burgers hun geluk nauwelijks op.
Ze waren na vijfjaar eindelijk bevrijd van het juk, dankzij deze Canadese hel
den. Met hun tanks reden de strijders, veelal van het twaalfde regiment van de
Manitoba Dragoons, door de straten. Ze deelden sigaretten en chocolade uit
meisjes en jongens mochten een stukje meerijden. Nu zestig jaar later keren
veel bevrijders terug naar het Twentse land. Velen voor de laatste keer. Deze
keer niet luid toegejuicht als zestig jaar geleden, maar behandeld met alle re
spect en egards.
De dankbaarheid zal er evenwel niet minder om zijn.
