Sp^elaoedmuseum brengt biina
vergeten herinneringen terug
Speelgoed is de wereld in het klein
HOLTENS NIEUWSBLAD'~1
Keukentje
Serviezen
Blik
B Op een klein
stationnetje
<sr.\T;t;34
DONDERDAG 23 MEI 1991
aan de instelling geschonken, beetje aandoenlijk: dat komt
(door Leo Polhuys) We kopen weinig aan", zegt mede door de wetenschap dat
Een horde wilde dieren ontsnapt uit de dierentuin. In volle mevrouw Spahr. Van sommige er soms meer dan honderd jaar
1 i ji1r.n 1/löino L-tn/lprpn m f f
vaart stormen ze af op een kasteel. Aanvaluuuhhh!!!, schij
nen ze te denken. Maar: helaas voor de wilde beesten: een
troep tinnen soldaatjes houdt hen, het geweer in de aanslag,
tegen. Een tafereel uit het Speelgoed- en Blik Museum in De
venter. De bezoeker, kind of volwassene, kan er uren
doorbrengen bij de treinen, de opwindbare fietsjes, de
puzzles, de blikmachines, de poppenhuizen - er is simpelweg
teveel om op te noemen.
Het museum dateert van 1983
en ontstond als samenvoegsel
van de voormalige musea voor
mechanisch speelgoed en de
speelgoedcollectie uit museum
De Drie Haringen. Het museum
is ondergebracht in een vijftien
de eeuws pand aan de sfeervolle
Brink in Deventer. Het valt offi
cieel onder de gemeente; daar
door kunnen de tarieven voor de
In het museum zijn diverse
afdelingen met verschillende
soorten speelgoed. Het is niet
alleen de bedoeling om te laten
zien hoe het er vroeger in de kin
derkamers aan toe ging. Nynke
Spahr van der Hoek hierover:
„We hebben oud speelgoed,
maar ook modern. Er is optisch-
traditioneel- en mechanisch
speelgoed en poppenhüizen. We
soorten speelgoed kan het mu- geleden, kleine kinderen mee
seum nog wel wat gebruiken, hebben zitten spelen en er zich
maar de collectie Anker-bouw- waarschijnlijk uren mee hebben
stenen bijvoorbeeld is compleet, vermaakt op zolder of op hun ei-
Daar hoeven mensen die er nog gen kamer. Voor zover ze die
een paar in een oude doos op hadden, natuurlijk, want niet al
zolder hebben liggen, dus niet het geëxposeerde speelgoed was
meer mee aan te komen. Soms is voor iedereen weggelegd. De il-
het speelgoed heel goed be- luminatiekast bijvoorbeeld, een
waard gebleven. De museumas- fraai houten kastje van rond
sistente: „Ik heb het verhaal ge- 1800, is echt een speelgoed voor
hoord van een mevrouw die een rijkeluiskinderen geweest. Met
poppehuis kreeg toen ze zes jaar een zwengel aan de zijkant van
werd. Maar ze mocht er nooit de kast konden allerhande fraaie
mee spelen. Het speelgoed blijft plaatjes aan het kind worden
dan wel goed bewaard, maar er getoond, vergezeld van een ver
is natuurlijk niets zo erg als haal dat er speciaal bij verteld
speelgoed waar je niet mee mag moest worden. „We noemen het
spelen". de voorloper van de televisie,
De collectie is trouwens niet maar dat is natuurlijk onzin",
geheel uniek, zo gebiedt de eer- zegt mevrouw Spahr. Ze wijst
lijkheid te zeggen. In ons land op de zwengel, waarvan de func-
bevinden zich meerdere speel- tie overigens tegenwoordig is
vervangen door een electrische
aandrijving.
Veel speelgoed in het mu
seum is nog in originele staat,
maar soms zijn er ook onderde
len vernieuwd of nagemaakt. Of
goed (en ook blik) musea.
Poppen
Poppen zijn er in het museum
in diverse soorten en maten te
rug te vinden. Er is zelfs een simpelweg verdwenen en niet
complete ouderwetse schoolklas meer te achterhalen. Zo is er een
voor poppen. Een boekje voor compleet lege winkel te zien.
poppenonderwijs completeert Wat er verkocht werd, kan
het geheel. Ook voor poppen slechts worden gegist. Van de
was er vroeger een stichtelijk fraaie praxinoscoop is een repli-
woord: in één van de vitrines is ca gemaakt. Een praxinoscoop
een speciaal poppenaltaar te kan worden gezien als een voor
zien en een plek waar poppen loper van onze moderne film.
kunnen biechten. Ook voor de Via een ronddraaiend spiegeltje
kleine poppemoeders en -vaders
zelf werden vroeger altaren ge
maakt. Een exemplaar daarvan
is ook in Deventer te zien.
kan de kijker zien hoe een hond
je door een hoepeltje springt.
„We kunnen het origineel wel
laten werken, maar dat komt het
apparaatje niet ten goede", ver
klaart mevrouw Spahr. Ook de
diverse opwindbare rijdende,
vliegende of kruipende autoo-
Eén van de tentoongestelde
poppen is van porcelein ge
maakt. „Een badpop", weet
Nynke Spahr. „Hij schijnt echt tjes. vliegtuigen vlinders of an
teblijven drijven als je hem in der rijdend of rollend materiaal
bad doet. Ik heb het nog nooit staat veilig achter glas en bewe-
geprobeerd". De collectie in het verder niet. Teer materiaal,
museum maakt wel waar wat er bovendien met voor grijpgrage
i Frietjes-met worden al heel lang aan de kraam gegeten.
bezoekers laag worden gehou
den. Behalve de collectie van de
twee voormalige musea is in het
stokoude gebouw ook de collec
tie blikverpakkingen, machines
en wikkels van de Deventer blik-
gigant Thomassen Drijver
Verblifa ondergebracht. Drie in
één, dus eigenlijk
„Het museum is niet alleen
voor kinderen, hoor", verzekert
collectiebeerster- museumassis
tente Nynke Spahr van der
Hoek. Ze werkt sinds vijf jaar in
het Deventerse. „Ook volwasse
nen vermaken zich hier prima.
Ze herkennen vaak het speel
goed, waar ze vroeger mee
speelden. Het gekke is, dat - in
het voorbeeld van de wilde bees
ten die het kasteel te lijf willen
gaan - kinderen juist vaak het
verhaal zien dat wordt uitge
beeld met een dergelijk tafereel.
Volwassenen zien dat weer vaak
niet", zegt mevrouw Spahr, die
jaarlijks vele duizenden bezoe
kers ontvangt.
Een blik in de boeken leert
dat er in 1989 46.000 bezoekers
waren; het jaar daarvoor betra
den 67.000 bezoekers het stati
ge, maar rolstoelonvriendelijke
pand. „Warm weer is niet bevor
derlijke voor museumbezoekz:
slecht, regenachtig weer is beter
voor ons", stelt mevrouw Spahr.
Over het rolstoelonvriendelijke:
„We willen het gebouw ook toe
gankelijk maken voor rolstoe
len, door er een lift in te bou
wen".
Niet alleen Nederlanders ko
men de uitgebreide collectie be
kijken, ook buitenlanders weten
de speeltjes te vinden. Austra
liërs of Amerikanen vormen
hierbij geen uitzondering. Het
hele jaar door zijn er in het
museum wisselexposities, waar
bij onderwerpen als winkels of
brandweerwagens worden be
handeld.
hebben in sommige vitrines ook
plastic speelgoed neergezet.
Sommige mensen zeggen: vDat
hoort hier niet'. Dat speelgoed
staat er dan alleen maar om te
laten zien welke soorten er zoal
zijn".
De meeste speelgoedjes die in
het museum kunnen worden be
zichtigd, zijn door particulieren
in de folder staat: je ziet er de
wereld in het klein. Een hele
serie blote poppetjes zit op een
bankje op een wasbeurt te wach
ten.
Het lijkt tijdens een wande
ling door het museum net of
alles wat er vroeger werd ge
maakt, mooi was. Dat is natuur
lijk niet zo, maar mevrouw
Spahr zegt wel dat veel nieuw
speelgoed haar ook niet erg kan
bekoren. De plastic serie My
Little Pony bijvoorbeeld haalt
het in haar ogen niet bij bijvoor
beeld de clowntjes op opwind
bare fietsjes, begin deze eeuw.
Veel speelgoed komt overigens
uit Duitsland, waar nogal wat
houten speelgoed is gefabri
ceerd. Van recenter datum is
bijvoorbeeld de kruidenierswin
kel van Mini Mundis uit 1985.
Het speelgoed is vaak een
I Het stokoude pand aan de Brink in Deventer, waarin het Speelgoed- en Blikmuseum gevestigd is.
kinderhandjes bestemd. Het is
niet moeilijk om je voor te stel
len welke verwoestingen kinde
ren zouden kunnen aanrichten
als je ze eéns een uurtje zonder
begeleiding in het museum liet
ronddwalen...
Mevrouw Spahr loopt naar
een keukentje waar iets vreemds
mee aan de hand is. Je ziet het
niet direct, maar het vreemde zit
'm in de deur aan de zijkant. De
maat van deze doorgang is hele
maal niet in overeenstemming
met de verdere afmetingen van
het keukentje. De deur komt
ongeveer tot aan het aanrecht.
Net alsof er geen materiaal ge
noeg meer was. In de vitrinekas
ten ontbreekt modern speelgoed
als lego niet. De Dinky Toys
nemen een prominente plaats
in. Ze zijn geld waard, die oude
dingetjes. Maar bovenal leuk
om te zien. Het musem krijgt
veel bezoek van verzamelaars,
die zowat voor van alles en nog
wat een vereniging hebben op
gericht. Zo is er een vereniging
voor verzamelaars van de al eer
der genoemde Anker-bouwste
nen. Vaak dragen ze het mu
seum informatie aan.
Ouderwetse speelgoedjes uit
de tijd van Ot en Sien zijn er
ook: bikkels bijvoorbeeld. Een
in 1988 nagemaakt schilderij
(sterk uitvergroot) van Pieter
Breughel, De Kinderspelen,
laat zien waarmee in vroeger
eeuwen zoal op straat werd ge
speeld.
In wat mevrouw Spahr een
depotopstelling noemt, is een
flink aantal serviezen te zien.
..Heel leuk", reageert Nynke
Spahr, „mensen kijken of het
servies waar ze vroeger mee ge
speeld hebben er ook bij is. Je
hoort ze soms roepen: Hé, dat is
mijn servies. Kinderen hoor je
wel zeggen: nemen we die mee
naar huis? Er is servies op kin
derformaat, op poppenhuis- en
op poppenformaat, doceert de
museummedewerkster, die een
rustig hoekje laat zien, waar kin
deren met houten huisjes kun
nen spelen. Er vlak tegenover
staat een gokkast- bedoeld als
voorbeeld van speelgoed. In de
zelfde ruimte is een computer
spelletje te zien.
Vreemd genoeg is het strand-
speelgoed dat weer in een ande
re vitrine kan worden bekeken,
van hout gemaakt. Je zou zeg
gen dat het zoute zand het hout
zou aantasten, maar het speel
goed vertoont daar geen sporen
van.
Extra aandacht verdient het
mechanisch speelgoed. Een
complete fantasiewereld vol
clowntjes, rijdend op opwindba
re fietsen, opwindbare en vlie
gende vlinders uit blik gefabri
ceerd, een heuse bijtende bull
dog (als je 'm opwindt, tenmin
ste), je kunt het zo gek niet
bedenken of het staat er. De
makers van al dat geks moeten
een tik hebben gehad. „Maar
dan wel een leuke tik", zegt
mevrouw Spahr.
„Speelgoed
mag overigens niet meer van
blik worden gemaakt. Het is
scherp en kan dus verw ondingen
veroorzaken. Bovendien kan er
gif in de verf zitten" Jammer,
fietsende Pinokkio's op driewie-
lertjes worden dus niet meer
gemaakt. Op de afdeling mecha
nisch speelgoed kan verder nog
een aantal werktuigen worden
bekeken, die worden aangedre
ven door een stoommachine.
Veel speelgoed had een op
voedkundige waarde. Uit een
persbericht over de wisselten
toonstelling over winkeltjes:
„Het winkeltje zoals dat op de
tentoonstelling te zien is, is de
mannelijke tegenhanger van het
poppenhuis. Meisjes konden
zich door met poppen, poppen
huizen, serviesjes en fornuisjes
te spelen, onbewust voorberei
den op hun latere rol als huis
moeder Jongens kregen stoom
machines, bouwdozen of win
kels. Op die manier taakten zij
vertrouwd met beroepen die
voor hen passend geacht wer-
d(Tn. Winkelier of koopman wa
ren zulke beroepen, maar tege
lijk behoorden ze tot de weinige
beroepen die ook door vrouwen
uitgeoefend konden worden".
Wannmeer het winkeltje als
speelgoed is ontstaan, is niet
bekend. In ieder geval had een
Franse kroonprins er in 1696 al
negen. Echt populair werden de
winkeltjes pas in de negentiende
eeuw. Heel fraai is in de winkel
collectie het miniatuurmarktje
uit het begin negentiende eeuw.
Gemaakt door Duitse houtsnij
ders uit het Ertsgebergte. Nog
even terug naar de rolverdeling:
bij de immense treinentafel aan
gekomen, vertelt Nynke Spahr
dat vaders met hun zonen hier
uren kunnen doorbrengen tus
sen de heen en weer zoevende
treinen, de op rood springende
seinen en de slagbomen die open
en dicht gaan. Vaders en zonen?
„Meisjes hebben er ook wel be
langstelling voor, maar toch
minder. Ik zou het graag anders
zien", haast ze zich te zeggen,
„maar het ligt nu eenmaal zo".
Dan is er nog de blikafdeling
in het museum. Van een heel an
der karakter dan de speelgoed
zaaltjes. Echte liefhebbers kun
nen bijvoorbeeld zien hoe ma
chines uit de dertiger jaren bis-
schuittrommels fabriceerde. En
wie in een andere hoek van de
ruimte op een knop drukt, ziet
hoe na donderend geraas een
paar blikjes over de lopende
band rollen. De grote blikken
met de ietwat strenge blik van de
overbekende Droste-verpleeg-
ster erop staan velen nog in het
geheugen geprent. Reclamewik
kels en -teksten ontbreken even
min op deze permanente ten
toonstelling, die gewoon eigen
dom blijft van de Deventer bli-
kindustrieel.
Ook speciale verpakkingen
worden geshowd: de reclame
makers bedachten ook vroeger
al de meest vreemde fratsen om
de aandacht van het publiek te
trekken. Zo is er een blikken lo
comotiefje dat eigenlijk diende
als promotiemateriaal voor bis-
schuitrollen.
Aan hergebruik is ook ge
dacht: de Derde Wereld pas
seert de revue, waar uit oud t
blikmateriaal vaak nog nieuw
speelgoed kan worden geprodu
ceerd. Een situatie die bij
schaarste gewoon is. Ook in ons
land gebeurde het in of vlak na
de oorlog wel dat uit oud materi
aal een nieuwe auto of een
nieuw vliegtuig werd gemaakt,
getuige het stoommachientje
dat in de jaren veertig door een
toen zeventien jaar oude Alme
lose jongen in elkaar is gezet.
