Toverdokters de pest
voor zwart Afrika
Bergeenden
Nieuwe heilzame crème
in hygiënische tube
hebben veel:
vijanden
Hoge voedingswaarde
gegiste produkten
Geiten zijn erg
populair geworden
Onkunde, boze geest, giftige kruiden
HOLTENS NIEUWSBLAD - 1.1 JANUARI 1980 - PAG. 17
Het Engelstalig blad „The Star", een invloedrijke krant in
Zuid Afrika, heeft in een uitvoerig artikel een ernstige
waarschuwing laten horen tegen het optreden van de to
verdokters, die de vloek van Afrika worden genoemd. Het
blad schrijft dat er zo'n 2500 h 3000 medicijnmannen opere
ren in de grote zwarte stad Soweto bij Johannesburg, maar
in feite zitten ze in heel Afrika. Het aantal medicijnmannen
neemt snel toe wegens gebrek aan officiële controle en
magisch-medisch bijgeloof. Volgens medici is de tijd rijp
voor het onder ogen zien van het illegaal uitoefenen van de
geneeskunst.
De voorzitter van de raad van tien
van Soweto, hoofd van een grote
medische praktijk, constateert
volgens het blad veel ernstig zieke
patiënten door de combinatie van
bijgeloof van eenvoudige mensen
en de onkunde van toverdokters op
het gebied van organische ziekten.
Deze voorzitter, dokter Motlana,
noemt een geval van een patiënt,
die aan slechte doorbloeding van
de grote teen leed. Hem werd gead
viseerd voor behandeling naar Ba
ragwanath te gaan. Maar hij ging
naar een toverdokter, die hem de
gebruikelijke lading braak- en
laxeermiddelen voorschreef: het
vaste antwoord op iedere klacht
met het tragische gevolg dat de
hele voet een klomp zwart, door
koudvuur aangetast weefsel werd.
Amputatie was onafwendbaar. Een
ander triest voorbeeld is dat van de
vrouw die met baarmoederhals
kanker komt, waarvoor weghalen
van de baarmoeder aanbevolen
wordt. „Op dat moment verlaten ze
je", aldus dr. Motlana, „om naar
een toverdokter te gaan".
Vergiftiging
„Hij vertelt ze orthodoxe medici te
wantrouwen, ondermijnt de hele
structuur van wetenschappelijke
benadering en schrijft zijn ongod
delijke pakket van braak- en
laxeermiddelen voor. Als de pa
tiënte terugkomt, is ze al in het
vierde stadium van baarmoeder
halskanker. Dan kan bestraling
ook geen uitkomst meer bieden".
Op de vraag wat hij, als hij minister
van gezondheid was, zou doen met
toverdokters die „voorschrijven en
behandelen", zegt dr. Motlana
zonder aarzeling: „Ze opsluiten en
de sleutel weggooien".
Dr. Mzamane van Baragwanath is
het daar mee eens. „We zien hier in
Baragwanath veel patiënten, die
na een zogenaamde behandeling
door toverdokters met „medicij
nen" - (mengsels van onbekende
kruiden en wortels), met nierpro
blemen komen. In wezen is het
hele lichaam vergiftigd, maar de
nieren en de lever, de zuiverin
gsinstallatie van ons lichaam,
krijgen het bijzonder zwaar te
verduren. We moeten dan gaan
dialyseren, we sluiten de patiënt
aan op een filterapparaat, dat de
taak van de nieren overneemt.
Omdat echter ook andere organen
aangetast zijn, blijft het succes be
perkt".
Geheime recepten
Op de vraag of de medische stand
op de hoogte is van de ontleding
Schrale, pijnlijke lippen door kou en wind kunnen snel genezen
- en voorkomen! - worden met Purol lippencrème:
een kleine, hygiënische tube voor het hele gezin die gemakkelijk
kan wórden meegenomen in jaszak of handtas.
Het is nu een slechte tyd voor men
sen die gauw last hebben van droge
of gebarsten lippen, 't Is weer win
ter, en het zijn vooral de kou, de
wind en de zon die zulke pijnlijke
lippen veroorzaken. Gelukkig valt
er tegen schrale lippen wel iets te
doen: niet alleen achteraf om ze te
genezen, maar ook preventief, dus
om ze te voorkomen. Onlangs heeft
Purol, al sinds de eeuwwisseling
een vertrouwd merk voor huidver
zorging, een nieuwe en heilzame
lippencrème geïntroduceerd. Die
crème zit in een kleine, hygiënische
tube die in elke handtas of jaszak
past, en die - anders dan bijvoor
beeld lippenpommade - gebruikt
kan worden door alle leden van een
gezin. Ook geschikt voor kinderen.
In de crème zfjn onder meer ver
schillende plantaardige olièn en
pure bijenwas zodanig samenge
bracht, dat het smeltpunt net even
o.ider lichaamstemperatuur ligt.
Het gevolg is dat de crème tydens
het inmasseren vanzelf smelt, wat
het aanbrengen erg gemakkelijk
maakt. De aangename peper
muntsmaak heeft een verkoelende
werking.
Geen schrale, rode neus bij ver
koudheid.
Purol lippencrème beschermt te
gen uitwendige invloeden zoals
weer en wind waaraan we in ons
klimaat meestal geen gebrek heb
ben, terwyi een UV-filter is toege
voegd om de schadelijke UV-
straling uit het zonlicht tegen te
houden. Dat maakt de crème ook
ideaal voor gebruik in sneeuw en
zon. De pijn van gesprongen lippen
wordt verzacht, en schrale, ruwe
plekken rond mond en neus - bij
voorbeeld als gevolg van verkoud
heid - nemen snel af. Wanneer de
crème eens per uur - eventueel ook
onderlipstick - wordt aangebracht,
blijven de lippen steeds gaaf en ge
zond.
van de in de mengsels gebruikte
kruiden, zegt dr. Mzamane: „Dat is
juist het probleem. We weten niet
wat er in verwerkt wordt, want de
toverdokters houden de samenstel
ling geheim. De patiënten weten
het niet en al zouden ze het weten,
dan nog zouden ze te bang zijn om
het tevertellen. Bovendien sterven
de meesten voor je de kans krijgt
het hun te vragen".
Artsen zijn van mening dat de
half-geletterde, naïeve zwarte be
volking ideaal materiaal is voor
niet alleen de medicijnman, die
dikwijls onbewust dodelijke midde
len voorschrijft, maar ook voor een
verscheidenheid van kwakzalvers,
en oplichters, die met opzet de een-
voudigen uitbuiten. Dr. Motlana
vertelt dat de jongste ontwikkeling
de opkomst is van een soort ho-
meopathen of naturopathen, die
eigen certificaten laten drukken als
bewijs van hun „erkenning". Ze
dragen witte jassen en stethosco
pen om hun gemakkelijk te beïn
vloeden cliënten te imponeren. Ze
hebben geen enkele opleiding.
Drie soorten
„dokters"
De term „toverdokter" als aandui
ding voor een medicijnman is in
feite een verkeerde benaming,
waardoor beelden van heksen en
hekserij worden opgeroepen. Er
zijn drie hoofdgroepen: Tovenaars
die slecht zijn, hekseiyacht beoefe
nen en soms rituele moord niet
schuwen; waarzeggers die botjes
werpen, in trance geraken en
buiten-zintuigelijke waarneming
claimen; en herbalisten, die zich
bezighouden methet voorschrijven
van remedies, behandelen van
ziekten en psychologische proble
men. Ze kunnen tevens optreden
als psychisch genezer. Het is deze
laatste rol als psychisch genezer,
die een aantal medici ertoe ge
bracht heeft te pleiten voor de op
name van een toverdokter in de
psychiatrische zorg. Ze erkennen
dat de kloof tussen de westerse
psychiatrie en de gedachtenwereld
van de zwarte bevolking niet ge-
I AM INYANGA-NGAKA
Meaning Doctor and Diagonist
From fóonmWqts Maputo.
If b tny tflnea hl JOUT body, of to mendrmte more tfun three ityi, having fwln I
1 can cure that dijease, immediately without there ia a apecial remedy for even
winlog a JACKPOT.
I have a remedy for pami in your heart. For coughing Mood. For high blood pressure.
Also for helping those who have tokolosi. For ears. For eyes, teeth trouble and those
who are suffering from Asthma.
Nice people use nice Muti for everlasting life, and good tuck to yon. Dale of qualifying
is 1949. 1 was 19 years of age. We do oot like unrespectful people, bul we need only
:op!e with faah and respect.
Dit is een deel van het pamflet dat onder Inwoners van Soweto wordt
verspreid. Het woord tokolosi slaat op het geplaagd worden door boze
geesten. Het woord muti betekent: medicijnen van de toverdokter. Het
pamflet van „dokter" Inyanga Ngaka vermeldt, dat de man in staat is alle
kwalen te genezen. „Wij hebben mensen nodig met geloof en respect",
schrijft de „dokter". Aan deze goedgelovigen kan hij het meest verdienen.
makkelijk te overbruggen is. Een
dergelijke opzet, waarbij de tover
dokter optreedt als „co-therapeut"
of als psychologisch adviseur, is -
op het ogenblik onwettig. De wet
op de geneeskunde en tandheel
kunde verbiedt ongeregistreerden
en onbevoegden in beroepsver-
band samen te werken met erkend
medisch personeel. De medicijn
man beschikt, in verhouding tot
zijn westerse collega, over weinig
echte anatomische of fysiologische
kennis. Er is geen sprake van we
tenschappelijke research, experi
menten, uitwisseling van medische
kennis, vakscholen, literatuur, te
keningen of technische hulpmidde
len. De medicijnman erft zijn func
tie simpelweg van een van zijn ou
ders, de inyanga, of wordt tot zijn
vak „geroepen" - de sangoma - via
"dromen en voortekenen.
Kwade geesten
De ernst van het ontbreken van een
wetenschappelijke, analytische,
farmaceutische achtergrond wordt
nog aangevuld door vertroebelde
opvattingen over oorzaak en ge
volg: of de ziekte nu van maat
schappelijke, psychologische of
bovennatuurlijke oorzaak is. Als
gevolg daarvan wordt de toverdok
ter ingeroepen niet alleen om ziek
ten te verhelpen, maar ook om de
machten van het duister, „kwade
geesten", en de veronderstelde
macht van menselijke kwade wil te
bestrijden.
„Heelkunde" en magie gaan samen
Er worden in ons land steeds meer
geiten gehouden. Hoeveel er nu
hier precies zijn is niet bekend,
maar het aantal wordt geschat op
zo'n 50.000.
Geiten behoren tot de oudste huis
dieren; ze zijn vrijwel overal op de
wereld te vinden. De meeste treft
men aan in Azië en Afrika. In Eu
ropa is Griekenland het land met
de meeste geiten, namelijk zo'n 5
miljoen stuks. In Azië en Aftika
worden geiten vooral om hun
vlees gehouden, elders voor de le
vering van melk. Angorageiten
dienen alleen voor de produktie
van geitehaar (mohair).
In ons land zijn zowel melkgeiten te
vinden als dwerggeiten; bij beide
horen natuurlijk ook bokken en
lammeren. Dwerggeiten houdt
men hier uitsluitend voor de lief
hebberij. Ze komen uit Afrika, waar
deze dieren om hun vlees worden
gehouden.
Er zijn in ons land twee erkende
melkgeitenrassen: de Nederlandse
witte, ongehoornde geit en de Ne
derlandse Toggenburgergeit. De
witte is ontstaan uit Nederlandse
rassen en Zwitserse Saanendieren.
De Toggenburger is helemaal uit
Zwitserland afkomstig. De kleur is
lichtbruin tot muisgrauw met witte
aftekeningen aan kop en voeten.
Hoeveel melk geiten geven ver
schilt van geval tot geval. De pro
duktie daarvan hangt sterk af van
de fokkerij, dus van de vraag of een
dier met het oog op een hoge melk-
gift van de juiste ouders afkomstig
is.
De melkproduktie is ook sterk af
hankelijk van de manier waarop de
dieren worden gevoed, gehuisvest
en gemolken. Er zijn geiten die na
uwelijks 400 liter per melkj aar (plm.
300 dagen) geven en er zijn er die
meer dan 2000 liter leveren. De ge
middelde produktie ligt op zo'n
kleine duizend liter.
Voor de laatste wereldoorlog
(1940-1945) werden ln ons land de
meeste gelten gehouden, enkele
honderdduizenden. Het is altijd zo
geweest, dat hoe beroerder het in
het land ging (in tijden van armoe
en oorlog), hoe meer melkgeiten er
kwamen Vroeger zei men van
melkgeiten dat ze de koetjes van de
armen waren. Geiten zijn lang niet
zo duur als koeien en als je over een
stukje wei beschikt en wat stal-
ruimte kom Je goedkoop aan melk.
En die melk kun je drinken en je
kunt er ooter en kaas van maken.
Dat er in de huidige tijd van wel
vaart weer meer geiten komen,
heeft vooral te maken met de ont
dekking van de dwerggeit. Dat
beestje is in korte tijd énorm popu
lair geworden. Maar het aantal
melkgeiten groeit ook, vooral bij
mensen die een klein boerenbe-
dryfje hebben. Daar zijn veel stede
lingen bij, die zich op het platteland
hebben gevestigd en er ouderwets
boeren. Dat wil zeggen dat ze er al
leen voor zichzelf of ook voor ande
ren voedsel produceren, zonder ge
bruik te maken van allerlei mo
derne hulpmiddelen, zoals mo
derne boeren en tuinders dat doen.
Dergelijke mensen en andere plat
telandsbewoners houden meestal
maar een stuk of vyf melkgeiten,
een bok en een paar lammeren.
De laatste tijd zijn er hier en daar
ook grote melkgeitenbedrijven
ontstaan. Op zo'n bedrijf zyn soms
wel honderd of meer melkgeiten te
vinden. Die dieren worden, net
zoals koeien, machinaal gemolken.
Deze melk wordt gebruikt voor de
produktie van geitekaas. De vraag
naar geitekaas groeit. Nu wordt de
meeste nog ingevoerd uit Frank
rijk.
"V
verder. Het begrip van „heelkun
de" is in feite tweezijdig: ten goede
of ten kwade, afhankelijk van de
bedoelingen van de behandelende
figuur. Ziekte wordt niet gezien
als het gevolg van bacillen of vi
russen, maar wordt toegeschreven
aan kwade uitstraling, veroor
zaakt door boze, onverzoende ge
esten van dierbare en niet-zo-
dierbare overledenen. Jammer
genoeg wordt ziekte beschouwd
als het gevolg van een betovering.
Die zieke is „getroffen" door on
zichtbare kwade machten.
Een bloedspugende tbc-patiënt
kan zichzelf als bezeten beschou
wen en de toverdokter om uitdrij
ving van de boze geesten vragen.
Hij kan een wilde zang- en dan
spartij voorgeschreven krijgen, of
grote doses braak- en laxeermidde
len, om zijn lichaam te zuiveren, -
en gemalen wortels uit de pot
„Coughing blood". Hij wil waar
schijnlijk ook de oorzaak van de
„vloek" weten en overgaan tot py-
schologische oorlogvoering van de
afgrijselijkste soort: toverarij - of
zelfs rituele moord. Eén ding doet
hij niet: hij gaat niet naar een zie
kenhuis of kliniek voor behande
ling. Het gevolg is dat hij dagelijks
zwakker wordt en een bron van be
smetting voor zijn omgeving is,
terwijl hij in feite stervend is. In het
Zuidafrikaanse Medical Journal
van juni 1988 schrijft dr. J.P.
Kiernan van de Afdeling Afri
kaanse Studies van de Universiteit
van Natal, dat de door herbalisten
beoefende „heelkunde" in fysieke
zin geen therapeutsiche werking
heeft. „Ze werken op een mystiek
en symbolisch niveau, dat de wes
terse geneeskunde vreemd is". De
Natalse deskundige op het gebied
van de Zoeloe-taal en traditionele
„heelkunde", dr. A.T. Bryant, is
nog duidelijker. In „Zulu Medicine
and Medicine Men" (Struik 1970)
verklaart hij: „Indien we de patho
logische kennis van de toverdokter
onderzoeken, komen we tot de ont
dekking dat die nihil is".
Gewonde ledematen worden soms
afgehakt, inkepingen in het ge
zicht (om boze geesten af te weren)
raken ontstoken, maag en darmen
raken geperforeerd door overda
dige toediening van laxeermidde
len, nier- en leverbeschadigingen
komen op grote schaal voor door
veelvuldig gebruik van canthari-
des („Spaande vlieg") tegen impo
tentie. Dit middel en veldkruiden
hebben dikwijls dodelijke gevol
gen, omdat er geen tegenmiddelen
bekend zijn voor de door herbalis
ten gebruikte kruiden. Omdat hun
giftige samenstelling onbekend is,
is alleen al het stellen van een
diagnose moeilijk of onmogelijk..
Een van die kruiden, callilepsis
laureaola - by zwarten bekend als
„impala" - raakte tussen 1958 en
1977 bekend als de doodsoorzaak
bij 263 patiënten met acute lever
en nierbeschadigingen en als zoda
nig geïntificeerd door dr. Keshavlal
Mama geit blijkt heel tevreden te zijn. Het is alsof ze zeggen wil: we
groeien voorspoedig.
(Foto overgenomen uit „Nu", een uitgave van de Stichting public rela
tions land- en tuinbouw).
Al uit de oudheid kennen we voor
beelden van gefermenteerde (ge
giste) produkten, zoals broodbe
reiding met gist in het oude Egypte
of rystbiersoorten die werden ge
brouwen in China en Japan.
Eeuwenlang al gebruikt men fer
mentatieprocessen (gistingspro
cessen) bij de bereiding van voedsel
en dranken. Hierby treden veran
deringen op in smaak, kleur en sa
menstelling. Ook krygen de pro
dukten een grotere houdbaarheid.
Waardoor de gisting tot stand
kwam wist men in vroeger tijden
nog niet. Het werd beschouwd als
een mystiek, soms bijna religieus
proces. Langzamerhand werden de
bereidingsmethoden van gegiste
produkten zodanig verbeterd, dat
men een redelijk stabiel produkt
kon maken.
Het fermentatieproces (gistings
proces) verloor zijn mystiek en
werd in de middeleeuwen een am
bachten soms zelfs een kunst. Men
kwam er achter, dat door een kleine
hoeveelheid produkt van een vorig
fermentatieproces toe te voegen
aan de grondstof voor een volgend
proces, men een voedingsmiddel
van redelijk stabiele kwaliteit kon
krijgen. De bakker bewaarde dus
wat van het gerezen deeg; de wyn-
bereider wat gegist druivesap; de
kaasmaker wat zure melk enz.
Hoewel de produktiemethoden
steeds beter werden en de chemi
sche en biologische inzichten
groeiden, duurde het toch tot het
einde van de vorige eeuw voordat
men precies doorkreeg hoe de wer-
Bhoola van het Kind Edward VU
Ziekenhuis in Durban.
Kinderen slachtoffer
Kinderen onder de vijftien jaar
vormden de helft onder de doden.
De symptomen zijn: overgeven,
buikpijn, hoofdpijn, krampen en
snelle achteruitgang tot coma. De
dood volgt binnen vijf dagen.
Volgens dr. Motlana is de traditio
nele „heelkunde" bezeten van de
simplistische opvatting van „in
terne zuivering", waardoor de in
terne organen dikwijls verzwakt en
beschadigd worden. „Men wordt
volledig in beslag genomen door
impotentie, onvruchtbaarheid,
maag- en darmklachten, borst-
klachten en geslachtsziekten. In
fectie veroorzaakt door bacillen
wordt nauwelijks begrepen. Vooral
kanker is onbekend".
Medici verklaren dat voor baar
moederhalskanker in het eerste en
tweede stadium een 80-procents
genezingskans is. Een onderzoek
door dr. Paul Keen van de Zuidaf
rikaanse Nationale Kanker Asso
ciatie heeft aangetoond, dat
zwarte vrouwen op het platteland,
die onder behandeling stonden
van een toverdokter, dikwijls al in
het derde of vierde stadium waren.
In deze stadia is genezing aanzien
lijk zeldzamer.
De huidige bloeiperiode van de to
verdokters kan worden toege
schreven aan een combinatie van
prestige, macht en geld. Volgens
„The Star" verdienen veel tover
dokters zo'n 12 tot 120 gulden per
consult en komen velen aan een in
komen van 36.000 Rand per jaar
(ruim 86.000 gulden) hetgeen meer
is dan een ministerssalaris in Zuid
Afrika.
Uit een onderzoek van de universi
teit van Witwatersrand is geble
ken, dat 80 tot 85% van de inwo
ners van Soweto toverdokters
raadpleegt. Vaak gaat het om
mensen met een middelbare op
leiding. Het blad schrijft dat het
bijgeloof onder blanke patiënten
net zo groot is.
Dokter Motlana weet, aldus het
blad, dat er verpleegsters zijn, die
een specialisatiecursus volgen,
maar die in plaats van te studeren
en hun praktijklessen te volgen
naar de toverdokter gaan om „mu
ti" (medicijnen van de toverdokter)
teneinde te kunnen slagen. Als ze
zakken was hun „muti" te zwak, of
was het meisje naast haar de
schuld. Er is altijd een andere oor
zaak, reden of overmacht. Het is
een sociaal-culturele ziekte, aldus
de arts. zo schrijft „The Star" De
bijdrage verscheen in het bulletin
van de Zuid Afrikaanse ambassade
van 19 september j.l.
Een bekend Lcclcl: deegrollen
king van het fermentatieproces
was.
Louis Pasteur toonde in 1876 aan
dat gist een levend organisme is.
De gebroeders Buchner lieten zien
dat fermentatie niet berust op spe
ciale „vitale" eigenschappen van
een stof, maar dat het hier gaat om
enzymen, die de reacties in de cel
kunnen bevorderen. Men begreep
dus nu dat het gisten, schimmels en
bacteriën waren die het fermenta
tieproces op gang brachten, wy zy n
inmiddels al zover dat we een groot
aantal fermentatieprocessen vol
ledig beheersen. Uit reinculturen
heeft men specifieke entmaterialen
ontwikkeld, waarvan alle eige
nschappen bekend zyn. Zo zyn er
o.m. reinculturen voor de bereiding
van yoghurt en kaas in de handeL
Voor de bereiding van brooddeeg
maakt men gebruik van levende
gedroogde gist. Toch zyn lang nog
niet alle soorten micro-
organismen, die voor bepaalde
fermentatieprocessen nodig zyn,
grondig onderzocht.
Gefermenteerde produkten heb
ben over het algemeen een hogere
voedingswaarde dan de oorspron-
kelyke grondstoffen. Enzymen van
micro-organismen, die worden ge
bruikt by fermentatieprocessen,
kunnen o.a. cellulose, een voor de
mens onverteerbare stof, afbreken
tot eenvoudiger koolhydraten, die
de mens wel kan opnemen. Ook
kunnen ze koolhydraten, eiwitten
en vetten splitsen tot eenvoudiger
verbindingen. Dit bevordert eve
neens de verteerbaarheid. Naast de
afbraak van samengestelde stoffen
worden uit de bestanddelen van de
grondstoffen ook weer stoffen op
gebouwd zoals aminozuren en vi
tamines. Hoewel het slechts om
heel kleine hoeveelheden gaat,
kunnen ook sporen vitamines en
aminozuren de voedingswaarde
van gefermenteerde produkten
verhogen.
Als men in <5nzé~kustgebieden een
grote, zwart-witte eend ziet, dan is
dat vrijwel zeker een bergeend. Op
een afstand maakt deze vogel niet
zo'n kleurige indruk. Van dichtbij
blijkt de bergeend in het bezit van
een prachtige, rode snavel. De
band om de buik, die bij de mannen
oveigens wat breder is dan bij de
wijfjes, is warm oranjebruin. De
bergeend bewoont, behalve de kus
ten van de Noordzee, ook de oevers
van de Oostzee. Op het Haringvliet
en de Grevelingenzie je de vogels in
het najaar bij honderden. Een en
kele keer komen ze in het Oosten
voor. De bergeend is in de eerste
plaats een holenbroeder, die graag
gebruik maakt van konijneholen.
In het binnenland wordt ook wel
genesteld onder rietmyten of sta
pels wilgentakken, zoals we die bij
voorbeeld aantreffen in onze grien
den. In het dons, dat het wijfje uit
haar borst plukt, worden van mei
tot eind juni 7 tot 14 roomkleurige
eieren gelegd, die ruim vier weken
worden bebroed. Ieder jaar gaan er
heel wat bergeendenkuikens verlo
ren, omdat moeder eend soms een
lange wandeling door het duin
moet maken om het strand te be
reiken. Tydens die tocht wordt de
eendengroep vaak al belaagd door
kraaien, eksters of zilvermeeuwen.
Staat, het bergeendenwijfje een
maal op het strand, dan kunnen
zich ook daar nog de nodige pro
blemen voordoen inde vorm van de
duizenden badgasten, die op
warme dagen iedere vierkante me
ter van het zand bezetten. De ber
geend vliegt dan op, terwijl haar
kuikens van alle kanten worden
gegrepen door kinderen, die er
tenslotte ook geen raad mee weten.
Aan het eind van de dag worden de
meeste kuikens dan ook afgegeven
bij de politie!
Volgens de laatste gegevens zijn er
van de bergeend 2500 tot 3000 pa
ren in Nederland, 2000 paar in Oost
en West-Duitsland en 2500 tot 500C
paar in Groot-Brittanniè.
