Twee vogelmoeders
GRATIS GROEM-
IIFRUITKALENDER
Nederland
komkom-
merland
Roosvicee
zomer-
aktie 1978
ROOSVICEE
Een kolossale eiwitbron
onder het znidpoolijs
VER
HAAL
ZOMER-AKTIE
1978
Versier de Roosvicee fles en win een prijs
Kinderverhaal
HOLTENS NIEUWSBLAD - 16 JUNI 1978 - PAG. 13
Als volgend jaa? de turbines gaan draaien van de Salto-Grande-water-
krachtcentrale in de rivier Uroguay, zijn archeologen en hun helpers in
hun laboratoria druk bezig nieuw licht te werpen op een duister hoofd
stuk in de geschiedenis van Zuid-Amerika. Het verband is, dat zij mate
riaal onderzoeken dat nog net op tijd kon worden gered uit het gebied dat
moest verdwijnen onder het 78.300 hectare grote stuwmeer. Wat nu al is
onderzocht bevestigt enerzijds sommige speculatieve ideeën maar
dwingt anderzijds tot herziening van wat men dacht te weten over de
mensen die in oude tijden leefden op de vruchtbare rivierklei 500 kilome
ter ten noordoosten van de Uruguese hoofstad Montevideo.
Voor de komst van de Spanjaarden ze in te passen in een historie van
waren hier kleine gemeenschappen
waar over weinig bekend is. Een
enkele maal werden zeer oude
voorwerpen opgegraven die aan
hun fraaie vormen danken dat ze
particuliere woningen of musea
mochten sieren. Van pogingen om
de streek was geen sprake.
Raadselachtige stenen.
Uruguayaanse archeologen
schrokken toen ze hoorden dat de
kans op toekomstige vondsten
verkeken zou zijn zodra het stuw
meer van Salto Grande vol was. Ze
vroegen en kregen hulp van hun re
gering, van de Franse overheid en
van de Unesco, zodat deskundigen
en goed materiaal, een helicopter
incluis ter beschikking kwamen.
Canadese archeologen kwamen
een handje helpen en ook studen
ten uit Argentinië en Brazilië. Tot
de ontdekkingen behoren platte
stenen waarop aan één of beide
kanten meetkundige figuren zijn
gegraveerd, de betekenis van ste
nen en inscripties is voorlopig nog
een raadsel. Dan zijn er pijlpunten
en allerhande voorwerpen zoals de
ronde stenen voor „bolafc de nog
Oei, oei, dacht moeder eend. Wat
een hoge golven. En dat niet alleen,
wat is het water woelig. De golven
slaan tegen de kant en dan komen
ze weer terug, tegen de andere gol
ven in Ongerust keek ze om, naar
haar kroost, zeven pulletjes, die
nog maar net uit het ei waren Nou
ja, ze konden zich drijvende hou
den, maar dat was dan ook alles.
Was ze nu maar niet uit die sloot
met de fijne lage rietpollen wegge
gaan. Maar daar voelde zij zich niet
veilig meer. Die rooie kat loerde en
loerde en loerde. Dan een sprong!
Het was maar net mis. Maar dat het
water van het kanaal zo wild zou
z\jn, had moedereend ook niet ver
wacht. Aan de kant komen, dat
ging ook niet. Vroeger, dat wist ze
zeker, was hier ook riet geweest.
Daar kon je zo lekker tussen door
scharrelen en op een polletje gaan
zitten. Lekker beschut en toch
warm in de zon. Als er dan golven
waren schommelde je een beetje
mee En dan zaten de pulletjes al
lemaal dicht op elkaar veilig by
haar Nou ja, ze moest ook niet te
veel tobben Per slot van rekening
is het een eigenschap van jonge
eendjes, dat ze nog maar nauwe
lijks droog uit het ei, het water in
willen. Moeder eend moet ineens
denken aan een paar jaar geleden,
toen zij nog jonger was en nog niet
zoveel pulletjes had gehad. Toen
had ze uit veiligheid haar nest in
een boom gebouwd. Het was me
een toer geweest om die eendjes uit
het nest te krijgen Vliegen was er
nog niet bij, er zat niets anders op,
dan ze met lokkende eendengeluid
jes zo ver te brengen, dat ze uit het
nest sprongen Gelukkig liep het
goed af en kwamen ze niet al te
hard terecht.
Hé wat was dat? Wie dook daar
vlak voor haar neus op? Moeder
Fuut, met twee kinderen op haar
rug. Kwèèk kwek kwek, groette
moeder eend een beetje verschrikt.
Kroar, antwoordde de Fuut moe
der. Wat zoveel betekende als, hoe
gaat het er mee. Zeven kinderen zie
ik.
Ja, antwoordde moeder eend. Jij
hebt het maar makkelijk, met die
twee op je rug Ik wou maar, dat ik
aan land kon Al die hoge planken,
er is geen doorkomen aan Aan de
overkant is het beter Daar heb ik
ook m'n drijvende nest. Wil je even
Ideaal voor in de keuken: een
groenten- en fruitkalender, waarop
men in een oogopslag kan zien
wanneer welke soorten groenten en
fruit ruim aan de markt zijn Een
dergelijke kalender is gratis ver
krijgbaar bij het Produktschap
voor Groenten en Fruit in Den
Haag Er staat ook op hoeveel vi
tamines en voedingszouten elk
produkt bevat en achter elk pro-'
dukt staat een verrassende recep-
tentip Bij de bekende appel- en pe
rerassen staan de smaakkenmer-
ken vermeld.
Groenten en fruit beschermen uw
gezondheid door hun rijkdom aan
vitamines en voedingszouten, zo
luidt het motto op deze kalender.
Dat beschermen kan men letterlijk
nemen Een goede voeding moet
ons niet alleen de nodige bouw- en
brandstoffen leveren, doch ons te
vens doorlopend de beschikking
waarborgen over voldoende be
schermende stoffen De bescher
mende stoffen zorgen dat de ver
schillende processen in het li
chaam goed verlopen en geven
daardoor weerstand aan het li
chaam Zij regelen om de stofwis
seling, ondersteunen het spljsver-
teringsproces en geven bescher
ming tegen infecties ed zy be
staan vooral uit vitamines (vit. A,
V. etc.) en voedingszouten (yzer,
jkalk e.den komen in gemakkelijk
'opneembare vorm in ruime mate
voor in groenten en fruit.
Zo leveren groenten en fruit, in de
normale hoeveelheid gebruikt, de
mens per dag by voorbeeld 44% van
de benodigde caroteen vit A) an ca.
52% van de benodigde vitamine C.
Deze beschermende stoffen moe
ten ons op elk uur van de dag ter
beschikking staan Daarom is het
gewenst om tenminste driemaal
per dag, dus by elke maaltijd,
groenten en fruit te eten.
Heeft u belangstelling voor de
groenten- en fruitkalender, stuur
dan een briefkaart aan. Produktr
schap voor Groenten en Fruit, Be-
zuidenhoutseweg 153, Den Haag,
vermeld daarop: „Groenten- en
Fruitkalender" en u krijgt hem gra
tis thuisgestuurd.
Het is volop komkommertijd, let
terlijk wel te verstaan De aanvoe
ren op de veilingen bewegen zich al
enige tyd op topniveau Nederland
neemt wat de produktie van kom
kommers betreft een toppositie in
op de Westeuropese markt en er zit
nog steeds groei in De Nederlandse
tuinders telen meer dan 600 hec
tare van dit produkt onder glas
Onze enorme komkommerexport
beweegt zich vooral in de richting
van WestrDultsland Nederland
heeft in de maanden februari tot en
met oktober een importaandeel in
de Bondrepubliek van tegen de
90% Onze oosterburen eten Jaar-
ïyks een half miljard van onze kos
telijke komkommers (als Je die ach
ter elkaar zou leggen kun Je er vier
keer de aarde mee rond).
mee, om wat uit te rusten. Nou, moe
ben ik niet direct, maar die pulle
tjes. Zie je ik kan ze niet alle zeven
op m'n rug nemen Maar overste
ken, het is zo druk met al die boten,
noemen de mensen dat hè.
Nou, waag het er maar op, want
hier kom je niet aan land. Ja, of je
moet baat hebben bij een trapje Ik
ga niet aan land hoor, maar ik heb
gezien, dat een eindje verder een
eendentrapje is. Dat hebben men
sen gedaan, die het goed met de
watervogels menen. Het is net een
soort kippetrapje, gewoon een
plank met dwarslatjes. Kijk, daar
hangt er een. Zal ik je helpen, met
die kleintjes, vraagt moeder Fuut
bereidwillig.
Maar dat is een beetje haar eer te
na. Ik kan dat best zelf zegt dc een
denmoeder. En ze probeert langs
het trapje naar boven te gaan. 't
Valt niet mee. 't Is een beetje te
steil. Maar ze haalt het goed. Ze
glijdt weer naar beneden om de pul
letjes op te halen en hen een kontje
te geven. Maar die kleine donsbal
letjes halen het niet. Ze glibberen
iedere keer weer terug in de golven.
Waarom neem je ze niet op je rug?
vraagt moeder Fuut. Van pure ze
nuwachtigheid duikt moedereend
maar eens met haar snavel in de
veren. Het idee! Haar dappere wa-
tervlugge pulletjes, licht dobbe
rend op de golven, op de rug ne
men? Ondertussen duiken de fuut
kinderen van de moederrug af en
blijven zo lang onder, dat geen van
beide moeders kunnen weten waar
ze op zullen duiken.
Ga jy nu op de trap, zegt de fuut.
Dan geef ik die pulletj es van jou een
zetje en jy duwt ze verder omhoog.
Nou, dat bleek een goede oplossing,
af en toe plonsde er een pulletje in
de ploemp maar tenslotte waren ze
alle zeven op het droge. Daar lagen
ze nu hoog en droog in het warme
hoge gras.
En moeder Fuut ging op haar nest
aan, de twee kinderen op haar rug.
Kom eens langs, riep ze nog Voor
een bakje kroos! Afgesproken
kwaakte de eendenmoeder, die
zich afvroeg wat beter was, op de
hoede zyn voor een kat of een avon
tuur als dit.
steeds in gebruik zijnde lange
koorden met een steen aan het eind
waarmee koeien of groot wild ge
vangen konden worden door de
bola lasso-achtig om de poten te
laten draaien. De opmerkelijkste
vondsten zyn die van menselijke
resten. Op een eilandje in de Uru-
quay werd een begraafplaats
blootgelegd met 81 graven Daarin
lagen geen skeletten maar syste
matische gesorteerde, losse botten.
De beenderen waren behandeld
met een roodachtig-gele kleurstof.
In latere graven vond men de ge
beenten in aardewerken kruiken.
Sommige daarvan dateren kenne
lijk uit de tijd van de eerste
Spaanse veroveraars omdat
daarbij de eerder onbekende glazen
kralen en koperplaatjes werden
gevonden.
Curieus grof.
Zeer curieus is het graf waarin een
volledig skelet horizontaal uitge
strekt lag en dat eveneens met de
oker was gekleurd. Maar op de plek
van het hoofd lag een groep schel
pen gerangschikt. De schedel werd
een eindje verderop aangetroffen
die moet na het overlijden van de
man verbrijzeld zyn. Welke reli
gieuze achtergronden deze begra-
fenisritten hebben hoopt men nog
gewaar te worden uit het al verza
melde materiaal en wat men nog
kan opgraven voor het water ver
der werken onmogeiyk maakt. Bij
dit werk zyn niet alleen de archeo
logen in het laboratorium bezig.
Van alle opgravingen is nauwkeu
rig elk detail vastgelegd van de
opeenvolgende grondlagen. Anth-
ropologen, geologen, geofysici en
petrografen helpen by de interpre
tatie van skeletten, aardmonsters
en gesteenten. Tandartsen onder
zoeken gebitten met röntgenfoto's
op prehistorische kwalen. De be
trekkelijk jonge wetenschap der
palynologie trekt conclusies uit
fossielen van stuifmeel waardoor
inzicht kan ontstaan over de plan
tengroei van de regio in vroeger tij
den en zelfs over het klimaat.
Materiële voordelen.
De dam van Salto Grande heeft de
diepste indruk op de bevolking van
Zuid-Amerika gemaakt als een
lichtend voorbeeld van internatio
nale samenwerking voor een betere
toekomst. Het is de eerste keer dat
twee landen, Argentinië en Uru-
quay, in Zuid-Amerika samenwer
ken om een waterkrachtcentrale te
bouwen in de rivier die de grens
vormt tussen de twee landen. Bo
vendien is de dam zo geconstrueerd
dat er een spoorlijn overheen ge
voerd kan worden, de eerste spoor
verbinding tussen Argentinië en
Uruquay De stroom die de centrale
opwekt is voldoende om heel Uru
quay en een deel van Argentinië te
voorzien. De bovenloop van de ri
vier wordt beter bevaarbaar en het
stuwmeer kan de irrigatie van
130.000 hectare dor land aan. Dat
zijn belanrijke dingen waarover
vreugde gevoeld mag worden. Ver
heugend is echter ook dat door in
spanning van beroeps- en ama
teur-archeologen en de internatio
nale steun die ze kregen, ook nieuw
licht geworpen wordt op een duis
ter hoofdstuk in Zuid-Amerika's
verleden.
•Voor het derde achtereenvolgende
•jaar houdt Roosvicee een zome-
raktie voor de jeugd. Na de grote
successen, met name vorig jaar,
toen het „Hé, dat ben ik zelf boek"
•een oplage haalde van 75.000
exemplaren, wordt dit jaar een
creatieve wedstrijd gehouden, die
in het teken staat van een bijzon
dere mijlpaal: de honderdmil
joenste fles Roosvicee.
Vandaar dat in de aktie van dit Jaar
de fles van Roosvicee centraal
staat. De opdracht luidt: versier
een fles. De bedoeling is een of meer
Roosvicee flessen met plakken, te
kenen, schilderen of hoe dan ook
om te toveren in by voorbeeld een
dier, een auto of een raket. Elk ma
teriaal mag worden toegepast en de
keuze van onderwerp en uitvoering
is vry. De inzendtermyn sluit 15
september, waarna de jury, be-
Roosvicn
staande uit Eppo Doeve, Martin
Brozius en Ria Bremer, de inzen
dingen zal beoordelen op creativi
teit en orginaliteit.
Vanzelfsprekend looft Roosvicee
prijzen uit: er zijn vier hoofdprijzen
voor de vier leeftijdsgroepen, die
lopen van 0 tot en met 6 jaar; 7 tot
en met 12 jaar, 13 tot en met 17 jaar,
en 18 jaar en ouder. Ook volwasse
nen kunnen aan de aktie meedoen.
De hoofdprijs in elke leeftijdsgroep
is de vervulling van een lang ge
koesterde hartewens ter waarde
van 2500 gulden: de winnaar of
winnares mag zelf bepalen wat hij
met dat bedrag doet: een reis ma
ken, een electrische trein kopen of
wat dan ook. Daarnaast zyn er
twaalf tweede prijzen ter waarde
van f.500,- En tweehonderd keer zal
een derde prijs worden uitgereikt
van f.50,-. In totaal is er f.26.000,-
aan prijzen beschikbaar gesteld.
De wedstrijd start op 12 juni en
wordt aangekondigd door middel
van een speciaal etiket op de jubi
lerende Roosvicee-fles.
In het ijzige water van de
zuidelijke poolzee ligt - tot
dusver onaangeroerd - de
vermoedelijk grootste
voedselvoorraad ter wereld.
Die wordt gevormd door
kril, garnaalachtige diertjes
die werden gegeten door de
grote walvissen tot die na
genoeg uitgeroeid waren.
Schattingen van de hoe
veelheid kril hier lopen tot
meer dan een miljard ton.
Elk jaar zou daar honderd
miljoen ton van kunnen
worden „geoogst" - dat is in
gewicht bijna net zoveel als
nu in totaal uit de zee wordt
gevist. En door allerlei om
standigheden loopt de vis
vangst alom terug, zodat de
kril ook zou kunnen zorgen
voor plaatsvervangende
werkgelegenheid voor de
vissers.
Die hoeveelheden zyn slechts
schattingen. Als ze fout zyn kan het
met de kril net zo gaan als met de
walvissen, ook een diersoort die zo
overmatig is geëxploiteerd dat ze
vrijwel zeker gedoemd is uit te
sterven.
Risico van ramp
Dr Sayes Z. El-Sayed - verbonden
a?m de oceanologische afdeling van
landbouwhogeschool van Texas
een zuidpoolspecialst van naam.
jy waarschuwt dat onverstandige
exploitatie van kril kan leiden tot-
regelrechte rampen in de ecologie
van dit gebied waar zeehonden,
walvissen, zeevogels, pinguïns en
vissen zich alle voornamelijk met
kril voeden. Om zulke tragische
ontwikkelingen voor het dierenle
ven aan de poolzee te Voorkomen
heeft dr. El-Sayed een groep zee
onderzoekers bijeengeroepen die
voorstellen hebben gedaan om bio
logisch onderzoek te doen naar wat
leeft in de zuidpoolzee en hoe. In
het Engels: Biological Investiga
tions of Marine antarctic Systems
and Shocks - wat de passende af
korting BIOMASS opleverde... De
intergouvernementele oceanogra-
fische commissie van de Unesco
heeft dat voorstel inmiddels over
genomen. Kril is een unieke voeds
elbron in een unieke zee. Van alle
oceanen is de zuidelijke poolzee de
enige die de aardbol omspant zon
der dat landmassa's de wind en de
stroming belemmeren. Ieder zee
man die ooit rond Kaap Hom heeft
gevaren weet ook wat dat zeggen
wil: vooral in de tyd van de zeil
vaart was het vaak een wekenlange
marteling hier te varen.
Voor moderne schepen is de navi
gatie in de verst zuidelyke wateren
gemakkelijker maar de wetens
chappelijke problemen blyven
formidabel. Er is merkwaardig
weinig bekend over de levenscy
clus van Euphausua superba, de
belangrijkste krilsoort - het woord,
van Noorse afkomst, betekende
oorspronkelijk: walvisvoer. De
hoeveelheid kril die de walvissen
vraten is verminderd van 180 tot 33
miljoen ton per jaar, maar niets
wijst erop dat de krilmassa's onge-
geten blyven. Niemand weet overi
gens hoeveel de pinguïns, vissen en
zeehonden consumeren.
Een eerste taak voor BIOMASS is
daarom na te gaan hoeveel andere
dieren voor hun voedsel van kril af
hankelijk zijn. Ten tweede wil men
bestuderen hoe de bewegingen van
het antarctisch water de vorming
van kril-zwermen beïnvloeden.
IJsbrekers nodig.
Dat zyn geen eenvoudige opgaven.
De internationale groep die het
werk voorbereidt, stelt vast dat er
sterke verschillen optreden in de
chemische en natuurkundige ba
lans van het zuidpoolgebied bij het
wisselen van de seizoenen, alleen al
doordat het pakijs grotere of
kleinere oppervlakten beslaat. In
tegenstelling tot wat men aanvan
kelijk aannam, vindt er in de sche
mer onder het ijs nog wel degelijk
fotosynthese plaats, zodat er plan
ten kunnen groeien die als voedsel
dienen voor de kril. Om over de le
venscyclus van kril meer aan de
weet te komen heeft men dringend
zware ijsbrekers nodig die voor
BIOMASS biologische monsters
kunnen nemen van onder het pa
kijs.
Voor er ooit op grote schaal in het
zuidpoolgebied wordt gezocht naar
aardolie en zeker voor die wordt
ontgonnen wil men ook hier gege
vens verzamelen die het later mo
gelijk zullen maken eventuele ver
vuiling te vergelijken met de oor
spronkelijke toestand.
De plannen van nu gaan ervan uit
dat het echte speurwerk begint in
de zomer - van het zuidelijk hal
frond, dus rond kerstmis - van
1980-1981. Dan moeten de
research-schepen koersen naar de
krilrijkste gebieden van de zuid
elijke ijszee. Vissersschepen die in
deze buurt werken zouden ook ge
gevens moeten verzamelen en op
de kusten zouden stations moeten
komen voor het laboratorium
onderzoek van de krilmonster.
Al in 1974 waren er berichten dat de
Sovjet-Unie 20.000 ton kril had op
gehaald. Japan heeft enige hon
derden tonnen uit de zee opgevist
en sindsdien is in West-Duitsland,
Noorwegen, Polen en Groot-
Brittanië het onderzoek begonnen
wat men met kril kan doen. Dat is
veel want kril is een rijke bron van
eiwitten waaraan juist grote tekor
ten bestaan. Of voor het menselijk
menu iets acceptabels bereid kan
worden uit kril is nog een vraag,
maar zonder meer is het waardevol
als veevoer. Minder zeker is even
wel of de wereld beter dan in het
geval van de walvissen haar heb
zucht kan beteugelen en de kril-
rijkdom niet tot snel verdwijnen
uitput. BIOMASS wil daarbij de
weg wijzen.
praktische tips
voor fotografen
in de vorm van
een foto-drieluik
Omdat ik wel eens iets over fotograferen schrijf vragen de mensen
aan me: "Wat is nou de beste kamera, die je kunt aanbevelen?"
Mijn antwoord is dan: "de beste kamera bestaat niet. Het gaat er
om:wat is de beste voor u?" En dan zeg ik er bij:"enwelke kameradat
is, dat weet uw fotohandelaar het beste." Zo'n man krijgt elke dag
mensen, die hem om raad vragen. Hij weet wat al die honderden
verschillende kamera's kunnen. En hoe elk soort fotograaf daaruit
de voor hem of haar beste kamera kan kiezen. Want er is om een
voorbeeld te noemen - een verschil tussen iemand, die foto's maakt
om herinneringen vast te leggen en iemand, die fotograferen als een
hobby wil beoefenen.
In het eerste geval - de herinneringsfotograaf -
gaat het om een in alle opzichten gemakkelijke
kamera. Handig in het verwisselen van het
filmrolletje en de bediening. Klein en licht, zodat
je hem altijd bij de hand kunt hebben en dan
meteen voor gebruik gereed. Zo'n kamera is
bijvoorbeeld de pocketkamera. Of een handige
kleinbeeldkamera die weliswaar wat meer plaats
inneemt, maar ook meer kan. Een ander wil direkt
resultaat zien en die kiest een kamera,die la mi
nute kant en klare foto's levert.
De fotograaf, 'die mooie en bijzondere foto's wil
maken, kiest een spiegelreflexkamera. Daar kun
je alles mee doen op 't punt van belichtingstijden
en lensopeningen, het verwisselen van lenzen voor
tele-opnamen of dichtbijfoto's, het "spelen" met
de scherptediepte en zo voort. Deze foto's zijn met
zo'n kamera gemaakt: een scherpe achtergrond (1)
een scherpe voorgrond (2) en voor- en achtergrond
scherp (3). Omdat er zoveel soorten kamera's zijn
zeg ik: "De beste kamera bestaat niet. Wel de
beste voor u."
