erleden bestuderen in
het oude Israël
WATTENSTAAFJES
Een visie ontwikkelen voor
effectieve fotografie
24!
9«
7P
8
Bezienswaardigheden in
Hongaars Szigetvar
Met soep eet je
er goed van
Hoort ©en ©i er
dagelijks bij?
Fietsen in Zwitserland
Ontdekking
Tehuis
Opgravingen
Cultuur
Overblijfselen
Vrijwilligers
jan
Buigen van
hard board
Binnenhuis
Let op details
iraël heeft er een nieuwe toe-
te attractie bij: archeolo-
opgravingen. Die opgra*
worden al jarenlang ver-
.cht, want om 't heden te kun-
,n begrijpen moet naar het
erleden worden gegraven. Het
een romantische belevenis,
al veel archeologen naar Is-
tël „lokte". Het blijkt, dat er
ok heel wat amateurs zijn die
hun vakantie graag het verre
«•leden bestuderen. Vandaar
[at het Israëlische Nationaal
f-erkeersbureau in Amsterdam
elangstellenden graag behulp-
'aam is bij het zoeken naar een
antrekkelijke vakantiebestem-
I Het speuren naar het verleden heeft
Israël voor de westerse mens een
peciale betekenis en attractie. In Is-
*aël stond de wieg van het monothe-
sme, het is de geboorteplek van jo-
lendom en christendom. Hier kunnen
vij c'e voetstappen drukken van ko-
tóngen, profeten en wijzen. Hier
jkunnen wij de werktuigen vinden
tóe zij gebruikten, de huizen die zij
je woonden, de straten waar zij wan-
_Jelden, de tempels en synagoges,
van een prehistorische koe, een half
miljoen jaren oud, lagen ingebed in
de overblijfselen van wat eens de oe
ver van een prehistorisch meertje
was. vlak bij het huidige Deganja, de
eerste kibboets, die in het moderne
Israël werd opgericht.
vaarin zij hun erediensten opdroegen.-
Israël is het land waar de bijbel
.werd geschreven maar het was ook
het tehuis van de vroegste mens,
iens afkomst in de nevels van de
id verloren ging. In dit land' zijn
zijn minst tien archeologische ex-
ities bezig met het navox-sen van
.de prehistorische tijdperken. Vrij
willigers uit vele landen zwoegen in
de hitte van de zomer onder een ge
nadeloze zon om een schakel te ont-
ikken tussen Centraal Afrika en
Meer van Tiberia. De beenderen
Slaan we nu enige duizenden jaren
over, dan ontdekken we de overblijf
selen van een volk, dat in een leven
ma de dood moet hebben geloofd, want
zij boetseerden het gezicht van de
overledene in pleisterkalk op de sche
dels van hun doden. Deze nieuwe ont
dekking van een lang vergeten tijd
perk is slechts één illustratie van
de rijke oogst van het archeologisch
onderzoek, dat zich via historische
tijdperken uitstrekte tot de Islami
tische en Turkse tijd. In feite hebben
de 25 jaar van het bestaan van de
staat Isreal er in hoge mate toe bij
gedragen, dat mogelijkheden, waar
door zich nieuwe perspectieven voor
ó'e archeologie konden openen, wer
den vergroot.
Archeologisch onderzoek en opgra
vingen blijken niet beperkt tot sy
stematisch opgezette opgravingeb
op grote schaal. Veel van de meest
opwindende vondsten zijn het resul
taat van toevallige ontdekkingen of
van acties ter berging en bescher
ming, die door bouw- en uitbreidings
plannen noodzakelijk werden. Jasons
gi-af, een prachtige joodse graftombe
uit de 2e eeuw v. Chr-, werd in Jeru
zalem ontdekt toen er in de funda
menten van een particulier huis werd
gegravnn. Honderden ossuaria (been-
derkistjes) werden op dezelfde wijze
ontdekt en uitgegraven bij de aanleg
van wegen, de bouw van huizen, de
aanleg van leidingen en rioolbuizen.
Zo kregen wij ook het archeol'ogsch
bewijs geleverd, dat mensen door
kruisiging ter dood werden gebracht
door een ossarium. waarop de naam
Jehochanan was ingegrift. Toevallige
ontdekkingen elders in Israel onthul
den onbekende hoofdstukken uit de
historie van het land. Op de hoogvlak
te van Golan kwam het bewijs van
een rijke chalcolitische (koper-stenen)
beschaving aan het licht uit de tijd
van 3000 v. Chr. Inscripties resten van
architectuur en nog bijna complete
gebouwen getuigen van een dichte
joodse bevolking op de hoogvlakte
van Golan tijdens de 3e-5e eeuw n.
Chr.
Andere ontdekkingen bewezen dat er
uitgebreide relaties bestonden tus
sen de Israëlische en andere culturen
van het Midden-Oosten, die ver boven
de gewone handelsbetrekkingen uit
gingen. Een hele reeks van voorwer
pen, die in graven uit het laat-bron-
zen tijdperk van de 14e t. d. 13e eeuw
werden gevonden, wijzen op nauwe
banden met Egypte. Deze vind
plaatsen strekken zich uit van het
Gaza-gebied in het zuiden tot Ak-
ko en zelfs tot Dan in het noorden.
Met de Egeïsche wereld werden con
tacten onderhouden en sinds kort
kwam men veel omtrent de Fili-
stijnse beschaving aan de weet. De
Pho.eniciërs in het westen en de
Nabateeërs in 't oosten hebben even
eens hun stempel op het land ge
drukt. De invloed van de Griekse en
Romeinse cultuur heeft 't leven in
dit land zowel materiaal als geeste
lijk sterk beroerd. Het joodse volk
heeft zich door dit contact en deze
confi-ontatie met andere volkeren
toch een geheel eigen cultuur weten
te scheppen.
Meer dan enige andei-e plek in het
land was Jeruzalem in dé afgelopen
jaren het centrum van de archeolo
gische activiteit. De opgravingen bij
de westelijke en zuidelijke muren van
de Tempelberg brachten fraaie over
blijfselen uit de tijd van Herodes aan
het licht. Monumentale trappen leid
den naar de hoofdingang van de Tem
pel. Vaatwerk van steen, aarde
werk, en glas, een dodenstad uit de
tijd van dé Eerste Tempel, Romeinse
en Byzantijnse gebouwen en een
enorm grote karavanserai (karavaan-
herberg) of een paleis uit de tijd der
Omajjaden werden blootgelegd.
In de Joodse wijk van de oude stad
bevestigen archeologische vondsten
de theorie, dat de stad zich in de
dagen van d'e koningen van Juda
ten westen van h,et Tyropoion-dal
uitstrekte. Huizen uit de Herodiaan-
se tijd met goed geconserveerde mu
ren overdekt met stucwerk werden
er eveneens uitgegraven. Veel huis
houdelijk vaatwerk en fraaie moza-
iekvloeren getuigen van de betekenis
en de schoonheid van Jeruzalem voor
het door de Romeinen in het jaar 70
werd verwoest.
De veronderstelling, dat de verwoes
ting van d'e Tempel door de Ro
meinen tot de vernietiging van de
joodse gemeenschap in Israël heeft
geleid, is onjuist gebleken. Niet al
leen werden er in Galilea op grote
schaal archeologische resten ge
vonden. maar do synagogen in Ein
Gedi op de oever van de Dode Zee,
in Soeseia en Esjtamtja in 't geberg
te van Hebron getuigen ook in zuid-
Judea van een bloeiende en rijke ge-
meenschaD tot ver in de 7e en 8e
eeuw n. Chr.
Hoewel geleerden verantwoordelijk
zijn voor al deze ontdekkingen wordt
veel van het meer lichamelijke
wqrk van het graven door vrijwilli
gers verricht, jongeren uit Israël en
uit landen over de gehele wereld,
die een handje helpen met de op
gravingen. Het is zwaar werk,
maar zij worden beloond met een le
ven in de open lucht en doordat zij
de opwinding van het ontdekken de
len met vrienden van heinde en ver.
De romantiek van de archeologie
gaat uit van een realiteit, wanneer je
hand het stof van eeuwen uitzeeft en
zo de voorwerpen, die onze voorou
ders eeuwen en duizenden jaren ge
leden gebruikten, voor de dag haalt.
Tussen Pécs en de Hongaars-
Joegoslavisohe grens, niet ver
de hoofdweg nr. 6, ligt Sziget
var. Het is een klein stadje, dat
echter tijdens de Turkse bezet
ting van Hongarije een belang
rijke rol heeft gespeeld.
Het kasteel van Szigetvar zorgde
voor de verdediging van het gebied,
dat zich uitstrekte vanaf de rivier de
Drava tot aan het Balaton-meer.
Voor sultan Soeleiman, de toenmali
ge Turkse veroveraar, was het kasteel
zo belangrijk, dat hij zich zelf met de
belegering bemoeide. Na een maand
van strijd waren nog slechts 200 van
de 2500 belegerden in leven. Toen alle
hoop verloren was, braken de solda-
ren aanvoering van Milós Zrinyi
uit het kasteel en stierven een helden
dood.
Szigetvar bleef tot 1689 in handen
van de Turken en de meeste histori
sche gebouwen in het stadje zijn dan
ook van Turkse oorsprong. Op het
marktplein staat de School voor de
Koran, een gebouw uit de 16e eeuw,
met twee bijzonder mooie getralie
de ramen.
De parochiekerk, verbouwd in barok
stijl, was oorspronkelijk de Ali Pasha
moskee. De achttien meter hoge to
ren vertoont duidelijk het moorse ka-
i-akter. In de koepel een fresco, in
1788 geschilderd. De wijwatexbakken
in de kerk werden vroeger door de
mohammedanen als wasbakken voor
de voeten gebruikt.
Ook de bestaande kasteelmuren da
teren uit de Turkse periode. Van de
door de bezetters binnen de muren
gebouwde moskee, zulks ter herin
nering aan de dood van sultan Soelei
man, is alleen de voet van de mina
ret bewaard gebleven. Overblijfselen
van het binnenkasteel, de laatste
schuilplaats van de verdedigers, zijn
opgegraven. Een permanente ten
toonstelling geeft een idee van de his
torische strijd.
In de noordelijke kazematten van
ht kasteel is thans een toeristenho
tel ondergebracht.
Wattenstaafjes zijn langzamerhand
overal te vinden waar iets delikaats
moet worden verricht.
Vanzelfsprekend in de babykamer,
waar ze een veilig middel vormen
om oortjes'en neusjes schoon te ma-
ken, maar verder ook tussen de cos-
metika-uitrusting van menige vrouw.
Zij gebruikt de staafjes bijvoorbeeld
om ogenschaduw aan te brengen (zie
bijgaande foto). Dat is allemaal nog
vrij normaal. Vreemder wordt het als
de wattenstaafjes worden aangetrof
fen in een technische werkplaats tus
sen allerlei ingewikkelde apparatuur.
Zij worden daar gebruikt om piepklei
ne 'onderdeeltjes van hi-fiappara
tuur van dé juiste hoeveelheid olie
te voorzien. Heel wat vaders „lenen"
uit baby's voorraad om hun pijp
schoon te maken, scharnieren te
smeren, lijm op te brengen, de opna-
mekop van de bandrecorder schoon
te maken etc. Zelfs medische toepas
sing is niet ongewoon, bijvoorbeeld bij
het aanbrengen
wond.
jodium op een
Ééndelige pyama
Absorba 1974.
viet voetjes uit de zomercollectie van
Hoort een ei er dagelijks bij? Nee,
want een ei bevat weliswaar eiwit, vi
taminen en mineralen, maar dat zijn
stoffen die ook heel goed door andere
voedingsmiddelen geleverd kunnen
worden. Een ei bevat echter ook
cholesterol en wat vet (1 ei (plm. 50
gr) bevat: 6,5 g vet, 1,2 g meervou
dig onverzadigde vetzuren en 200
mg cholesterol)Dit vet bestaai.
slechts voor een klein deel uit meer
voudig onverzadigde vetzuren. Eier
dooier bevat veel cholesterol. Is dat
beetje vet en dat cholesterol nu
zó belangrijk?
Ja, in Nederland eet vrijwel ieder
een namelijk té veel vet, vooral te
veel verzadigd vet en té veel cho
lesterol. Verzadigd vet. vindt u onder
andere in: vette vleeswaren,
vet rundvlees, volvette kaas, volle
melk, room, roomboter, gewone mar
garine.
Hierdoor komt er te veel choleste
rol in het bloed en dat betekent een
groter risico voor het verkrijgen
van hart- en vaatziekten. Een voe
ding die weinig cholesterol be
vat, rijk is aan meervoudig onver
zadigde vetzuren en bovendien niet te
calorierijk is, helpt om deze ziek
te te voorkomen.
Voedingsdeskundigen bevelen
daarom aan: eet minder verzadigd
vet, maar ook minder cholesterol.
Omdat een ei, behalve cholesterol
ook veel goede stoffen bevat, hoeft
het niet helemaal uit de voeding te
verdwijnen.
Dagelijks een ei is beslist te veel,
2 a 3 per week mag voor gezon
de mensen.
In veel voedingsmiddelen worden
eieren vex-werkt, die ziet u niet, dus
valt dat niet zo op. Die eieren tellen
wél mee! Wie veel kant en klaar pro-
dukten koopt, denkt daar niet altijd
aan. „Onzichtbare", eieren vindt u
onder andere in mayonaise, cake,
gebak, pannekoeken, flensjes, aard
appelpuree en gehakt. Andere grote
leveranciex-s van cholesterol zijn le
ver, nier, hom en kuit; voedingsmid
delen dus, die u liever niet meer dan
één maal per week moet gebruiken.
Wie de naam Zwitsexdand hoort,
combineert dit meestal met eeuwige
sneeuw, bergen en pijnlijke spieren,
doen we dat per tx-ein, bergbaan, ei
gen auto, boot, of we gaan wandelen,
maar aan de fiets wordt nooit ge
dacht. Helemaal verkeerd, in Zwit
serland zijn veel gebieden die bij uit
stek voor een ontdekkingstocht per
fiets lenen, In het noorden van het
lanc. kan bijvoorbeeld een tocht langs
middeleeuwse burchten en kastel.en,
als Wildegg, Lenzburg en Habsburg -
worden gemaakt. Vex-der lenen de
volgende streken zich goed voor een
fietstocht: rond de Murtensee, het
Wijngebied in de omgeving van het
meer van Genève, de afgelegen sch_
derachtige dorpjes in het achterlam
van Lugano, of het gebied van hei
Vierwoudstedenmeer.
Wie zijn vakantie goed wil voorberei
den, kan via de boekhandel de gids
„Radwandem durch die Schweiz" be
stellen. waarin 45 mooie tochten be
handeld worden. De gids is uitgege
ven door Hallwag Verslag in Bern
en geschreven door Hans-P®ter Büt-
zer. Op de meeste stations van de
Zwitsex-se Spoorwegen kunnen fiet
sen worden gehuurd, die aan het
einde van een tocht op ieder willekeu
rig station weer afgegeven mogen
worden.
Vele huisvrouwen in Nederland ma
ken het zich op zaterdag gemakkelijk
in de keuken... en gelijk hebben ze.
Wat dan voor zo'n dag nog het
meest in trek is, is een goede kop
soep met broodjes er bij of panne
koeken na. Om zelf soep te maken
komen 'n groot aantal vleessoorten in
aanmerking. Niet alleen de obligate
runderpoulet, maar ook schenkel,
die de kwaliteiten van vlees- en been-
derbouillon in zich verenigt. Verder
lever, ossestaart, mergpijp, ge
hakt en nog zo wat meer. Voor mi
nestrone bijvoorbeeld hoeft niet persé
boullon getrokken te worden; tijdens
het koken doet u er stukjes ham in
die de soep een heerlijk pittige
smaak geven.
Hamschijf en andere vettere vlees
soorten zoals krapjes, varkenspoot
en spek zijn minder geschikt als ba
sis voor een soep in de zomer,
maar des te meer voor onze onvolpre
zen wintersoepen als bruine bonen
en erwtensoep.
Voor een fijne bouillon denken we
natuurlijk direct aan kalfspoulet. Ge
combineerd met een kalfspoot geeft
dit een bouillon.die bij afkoeling ge-
leert en als consommé gegeten kan
worden,
Klapstuk, dat wij meestal bij huts
pot consumeren kan ook in talloze
zomerse gerechten worden verwerkt,
van vleessalade tot ragout toe. Ook de
bouillon hiex-van is een prima basis
voor soep. Als u wel eens zelf tong
kook (een delicatesse), kunt u ook
daarvan de bouillon gebx-uiken voor
soep.
Het trekken van bouillon kost veel
Wanneer hax-dboard om of door een
bocht moet worden aangebracht, ver
dient het aanbeveling het hardboax'd
plaatselijk week te maken door 't te
bevochtigen met water. Dit is een be
kende methode. Het probleem was
echter steeds, dat het verlijmde of
geoliede boai'doppervlak het water
slecht opnam, zodat het geruime
:ijd duurde voordat het hardboard
;eheel verzadigd was.
Een oplossing lijkt ,de toepassing
an Alabastine Kwastenreiniger te
;even. Deze lost de waterafstoten-
le bovenlaag op en kan onmiddellijk
diep in het hardboard doordringen
Zodoende maakt het de weg vrij voor
het water dat hierna wordt opge
bracht. Deze werkwijze geeft 'n tijds
besparing van minimaal 50 pet. op de
inweektijd.
tijd, maar het voordeel is dat je
daar niet bij hoeft te blijven. Hoe
veel tijd 't afmaken van de soep kost
hangt af van wat voor soep het moet
woi-den en of u er al dan niet pakjes
of bliksjes in verwerkt.
Speciaal voor office-coffee-
service maar ook zeer bruik
baar op hotelkamers, recreatie
en vakantie e.'d., lanceert De
Vos Catering te Schoonhoven
een kop koffie-verpakkingen.
Iedere sachet bevat juist vol
doende vriesdroogkoffie voor -
kop of beker koffie. Men behoeft
alleen maar heet water toe te
voegen.
Toch is een wattenstaafje niet
meer of minder dan een buigzaam,
praktisch onbreekbaar staafje, dat
aan beide uiteinden met zuivere
katoenen watten is omwonden.
Meer dan tweeëneenhalf miljoen
exemplaren van dit eenvoudige ge-
bruiksvoorwerpje vonden vorig jaar
dan ook van Johnson en Johnson de
weg naar de consument.
Er zijn camera's verkrijgbaar
in een enorme reeks van moge
lijkheden, de één met een nog
mooier systeem van accessoires
dan de ander. Maar elk van
hen, van de meest eenvoudige
tot de meest ingewikkelde één
oogreflex, mist iets, dat essen
tieel is voor een goede fotogra
fie. Deze accessoire moeten we
zelf leveren. Het is ons eigen,
creatieve voorstellingsvermo
gen.
De camera zelf ziet geen verschil
tussen een klein meisje dat zomaar
ergens staat, en een kleine meid die
ondeugend tussen een hekwerk door
kijkt. De camera maakt gewoon een
foto van hetgene dat hij ziet, zonder
selectief zijn en zonder onderscheid.
Waar, en hoe en vanuit welke hoek
de opname gemaakt moet worden,
dat zijn allemaal keuzes die wij zelf
moeten maken. Een automatische ca
mera zal zich uitsluitend instellen op
geldende lichtcondities, maar hij
kan geen composities veranderen of
ook maar iets toe- of afdoen aan
het op te nemen onderwerp.
loop langs de hemel. We vragen ons
af wanneer de schaduwen het meest
belangwekkend zijn. Wanneer 't licht
enkele details tot een scherp reliëf
worden?
We moeten leren kijken naar de he
le scène inclusief de achtergrond. De
camera zal het fotograferen zoals hij
het ziet.
Het doet er niet toe of we het zelf
wel of niet tot in details hebben ge
zien. Wanneer de achtergrond té on
rustig is, moeten we ons opname
standpunt veranderen totdat we een
achtergrond vinden die meer bevredi
gend is.
Het is daarom niet genoeg te lerer
wat de camera kan doen, hoe nood
zakelijk dit ook is. We moeten ont
zelf opvoeden om onderwerpen waar
te nemen, zodat we de camera ef
fectief kunnen gebruiken. We zouder
kunnen beginnen met eens scherp
om ons heen te kijken. Te kijken naai
onze alledaagse omgeving, alsoi
we een bezoeker zijn, en we hem de
eerste keer zien.
Let vooral op details. We moeten
eens kijken welke veranderingen de
zon veroorzaakt tijdens zijn dagelijk-
Niet alleen de zonnige dagen zijn
onze aandacht waard. Mist en regen
bijvoorbeeld kunnen gebruikt worden
om een zekere stemming en schoon
heid in de foto's te creeëren. Wan
neer de contouren hun scherpte heb
ben verloren en de kleuren zachter
zijn geworden kan een foto verande
ren in een low-key" kunstwerk.
Het is ook niet nodig om buitenshui1
te blijven. Plaats een boeket chrysan
ten in een zonnig raam en we kunner
de briljante kleuren vastleggen. C'
wanneer we verder kijken, zal ons d'
diepe rust opvallen waarmee de fa
milie kat in slaap gevallen is en d
wijze waarop hij zichzelf artistir'
over een stoel gedrapeerd heeft, M-
bijvoorbeeld de Kodak Pocket Insta
matic camera's de modellen 400
'00, 50 en 60 die elk een elektronisch
sluiter hebben, zal het meten van d
belichtingstijd geen enkele moeilij'
beid opleveren. De camera past zie'
automatisch aan bij d'e omstandigh'
den. Mocht er niet voldoende lie1"
-iin, dan brengt een flitslampje a1
'id nog uitkomst.
Maar het belangrijkste van de fotc
'rafie is ons scherp waarnemer
x>g dat ons in staat stelt veel moo
°n onverwachte opnamen te ma
ken.
