Rijke flora siert het
landschap in Israël
Op vakantie in een
burcht of kasteel
Slanke maaltijden
voor uw „zomerlijn"
Kleur geeft aanwijzing
voor vitamine A
Frankische gastvrijheid en romantiek
Bloemenvelden
Semi-woestijngebied
Harig peperboompje
Woestijn
Temperatuur
Sopa a Portuguesa
Sarsy a la Orlow
Pepparrotskött
ovenschotel
Eerlijke strijd
MogeUjkheden
Koffie voor en tegen
Komkommer-
Hedendaags com fort
Noodzaak
Behoefte aan
vitamine
Natuurliefhebbers kunnen hun
hart ophalen in Israël, waar
dank zij verschillende klimato
logische omstandigheden vier
verschillende flora's naast el
kaar bestaan. De verspreiding
van planten is in de hele wereld
sterk onderhevig aan het kli
maat, maar in Israël zijn meer
wonderen gebeurd en zo kan
iedereen vandaag op een betrek
kelijk klein gebied nog kennis
m&ken met maar liefst 2500
plantensoorten van vier ver
schillende flora's. Haar? Nee,
waar!
Natuurliefhebbers kunnen het alle
maal gaan controleren als ze uit het
pakket van voordelige Israël-reizen
een keuze maken. Israël is een boei
end vakantieland en wie bovendien
nog belangstelling heeft voor de flo
ra van dit land, geniet dubbel op!
In het noorden en westen van het
land valt 400-1000 mm regen per jaar,
maar gaande in zuidelijke of oostelij
ke richting vanaf de Middellandse
Zeekust wordt het klimaat, heel wat
droger. De regenval vermindert ge
leidelijk in de richting van de zuide
lijke Negev. In de Arava, de Dode
Zee en het Jordaandal heersen zeer
speciale omstandigheden; de winden
die van de bergachtige omgeving
neerdalen worden warmer zodat men
hier temperaturen kan aantreffen,
die meer lijken op die in Oost-
Afrika dan van een Middellandse
Zee-gebied.
Het Middellandse Zee-gebied van
het land omvat de bergen van Judea.
de Karmelketen, Samaria, Galilea
met zijn heuvels en de vlakte van
Sjaron. Daar waar nog natuurlij
ke vegetatie bestaat, wordt deze ge
kenmerkt door eikebossen (de kleine
steeneik) en door de Aleppo-den of
Jeruzalemse den in het hooggeberg
te en door Johannesbroodbomen op
de heuvels. Aangezien de natuurlijke
vegetatie sinds bijbelse tijden zwaar
Capparis Spinosa op de muren
van de oude stad Jeruzalem.
te lijden had onder houtkap en het
grazen v. vee, bestaan er nog slechts
weinig plaatsen met goed ontwikkel
de bossen. Verschillende bomen die
door de Arabieren heilig werden ver
klaard, zoals de ,,eik" van Abra
ham in Hebron, eigenlijk een tere
bint of terpentijnboom en de bomen
van ,,Aqua-Bela" bij Jeruzalem, ge
tuigen nog steeds van de taaie groei
kracht der bomen en de eens zo bos
rijke berghellingen.
De Jeruzalemse den, een inheemse
boom en karakteristiek voor de kaik-
rijke bodem van de Middellandse Zee
heuvels, werd sinds de stichting van
de Joodse staat op grote schaal op
de rotsige heuvels aangeplant. In het
voorjaar is het Middellandse Zee-ge
bied van Isrèël rijk aan kleuren.
Een bont tapijt van gele, gouden,
paarse en rode bloemen overdekt de
heuvels en de vlakten. Het bestaat uit
rode, blauwpaarse en witte anemo
nen, rode tulpen, orchideeën, witte
trosnarcissen en vele andere bloe
men. Dichte velden van de oranje
gele ganzebloem verschijnen in het
late voorjaar op plaatsen waar de
bodem rijk is aan stikstoffen, zoals
wegranden en ruïnes van eens be
woonde plaatsen.
In het gebied ten zuiden en oosten
van Beersjewa en ten oosten van Je
ruzalem heerst een semi-woestijnkli-
maat. Bomen zijn hier zeldzaam ten
zij er extra water wordt toegevoerd.
De regenval verschilt hier van
jaar tot jaar en, hoewel die gemiddeld
van 80 tot 300 mm per jaar bedraagt,
komen er ook zeer droge jaren voor
waarin éénjarige planten in het ge
heel niet tevoorschijn komen. Wan
neer er echter voldoende regen valt
dan wordt de geelbruine lössgrond
frisgroen gekleurd door grote velden
van wild koren en gerst.
Veel bloeiende planten worden in
de korte lente van dit half-woestijn-
gebied aangetroffen. "Voor het meren
deel zijn het leden van de grote fa
milie der kruisbloemigen, zoals de
violier, de raket en het koolzaad en
dergelijke en van de samengesteld-
bloemigen, zoals het kruiskruid en
de leeuwetand, nauw verwant met
onze paardebloem Overblijvende
planten, die men meer in de berg
achtige Negev kan vinden, zijn onder
andere de kraanvogelbek, de rode bo
terbloem, anemonen, rode en witte
tulpen. Zij komen alle voor in de
steppen van alsem, jujube- of hauw-
kapperstruik. kalikruid of zoutdruif
en het gewas van andere dwergstrui
ken.
In de zandige gebieden van de
noord- en west-Negev groeit een
greptbloemige irissoort, de enige
plek ter wereld waar zij van nature
voorkomt. Een interessante struik is
de daphne of het harig peperboompje,
waarvan de bast voor de fabricage
van touw -wordt gebruikt. Aangeno
men wordt, dat Delila touwen van de
ze plant gebruikte toen zij Simsons
kracht wilde beproeven. Nog altijd
worden deze touwen gebruikt door
woestijnreizigers om water uit bron
nen te putten en ook voor andere
doeleinden.
Ten zuiden en oosten van de lijn
Mitspé-Ramon-Sodom ligt de echte
woestijn. De jaarlijkse regenval is
hier minder dan 80 mm. en wordt
neg minder naar het oosten en zui
den toe, waar hij in Elat een gemid
delde van 25 mm. bereikt. De vege-
fen, maar blijven zelfs dan beperkt
tot beekbeddingen en ravijnen. Een
jarige planten worden hier in de
zeldzame regen jaren wel aangetrof
fen, maarblijven zelfs dan beperkt
tot waterbeddingen. Ook hier weer
vele kruisbloemigen, zoals de roos
van Jericho. Deze grijsgroene plant
met kleine, witachtige bloemen trekt
zich in de winter na het rijpen van
zijn vruchtjes samen, zodat er geen
zaad wordt verspreid voordat de re
gen valt. Als de regen komt, opent de
plant zich dank zij een speciale
structuur van zijn stengel. Als de re
gen langer dan een half uur en met
grote hevigheid valt, worden de
zaadjes door de druppels verspreid.
Als het droog wordt, trekt de plant
zich opnieuw samen en het proces
herhaalt zich bij nieuwe regenval.
Op deze wijze bepaalt de plant zelf
welke hoeveelheid water voldoende
is om zijn zaaisel te doen wortel-
schieten.
Een ander merkwaardig dwerg
struikje is de kameeldoorn of man-
nastruik die in de zomer witte, zoete
druppels afscheidt. Men veronder
stelt dat dit een van de leveranciers
van het manna" was dat de Kinde
ren Israels na hun uittocht uit Egyp
te in de Sina-woestijn aten.
De temperaturen in de dalen van
de Arava, de Dode Zee en de Jordaan
zijn veel hoger dan ip de bergen.
Winden die van de Scopusberg bij
Jeruzalem afdalen, bereiken hier een
temperatuur, die 12 graden C. hoger
ligt dan in Jeruzalem. Wel valt er
hier heel weinig regen, maar de da
len worden door alle waterstromen
ovenals door het grondwater bereikt.
Als resultaat hiervan bezitten de oa
ses van Jericho, Ein Gedi en ande
re een rijke flora met veel tropische
componenten, zowel wat de cultuur
gewassen als de inheemse vegetatie
betreft. Verschillende Soedanese bo
men worden in deze dalen, hun noor
delijkste groeiplaats, aangetroffen.
Daaronder allerlei acaciasoorten, de
doempalm. de Egyptische balsem
boom of woestijndadel, papyrusriet
en vele andere. Een der aantrekke
lijkste planten in de Arava is de op
de acacia parasiterende misteltoe-
soort Loranthus acacieae, die zijn
gastboom een helderrode kleur ver
leent en daarom ook vlamboom wordt
genoemd. De rode bloesem wordt be
zocht en bestoven door Cinnyris oseae
een tropisch vogeltje.
Organisaties van natuurliefheb
bers, die belangstelling hebben voor
een groepsreis naar Israël, kunnen
contact opnemen met het Israëlisch
Nationaal Verkeersbureau, Heren
gracht 422, Amsterdam, tel- 020-
249642.
De vakantie komt weer in zicht en
wie wil er niet reizen naar vreemde
landen, de zon zoeken en lekkere ge
rechten met vreemde namen ontdek
ken?
Is uw ..zomerlijn" nog niet wat hp
wezen moet, probeer dan eens de
volgende maaltijden van plm. 500 ca-
loriën per persoon.
2 Eetlepels (olijf)olie, 300 g. schob
filets, 100 g. gepelde garnalen, 1
1. ater, 3 hardgekookte eieren, 2 sne
den oud brood, peterselie, */i theelepel
basilicum, 1 ui, oi-egano, zout peper
2 teentjes knoflook, 1 blikje ananas.
2 afgestreken eetlepels aardappel
meel.
Verhit de olie en bak hierin de schol
filets met de fijngemaakte knoflook
aan beide kanten bruin. Schenk het
water met de basilicum en de klein
gesneden ui bij de vis. Kook het ge
heel plm.- 10 minuten door. Doe dan
het verkruimelde oude brood de fijn
gehakte eierdooiers, oregano en zout
bij de soep. Houd hem tegen de kook
aan tot het brood als het ware oplost
in de soep. Voeg de garnalen, ana
nas met siroop bij de soep en bind
hsm met de aangemengde aardappel
meel. Strooi op het laatste moment
het fijngehakte eiwit en wat kleinge
sneden peterselie over het gerecht.
Geef de soep met stokbrood dat is
ingewreven met een doorgesneden
teentje knoflook.
Als voorafje geeft u gevulde to
maat met suikermais en 1 eetlepel
slasaus (25 pet. olie).
4 runderbaklappen a 100 g. 200 g.
champignons, 2 eetlepels boter of
margarine, 1 bekertje zure room
(sour cream), 1 ui, peper, zout.
Wrijf het.vlees.in met peper en zout
en bak het snel bruin in de hete boter
of margarine.
Maak de ui schoon en snijd hem
klein. Maak de champignons schoon,
was ze en snijd ze eventueel in stuk
ken.
Fruit de ui in dezelfde boter of mar
garine. waarin het vlees is gebakken,
even mee.
Haal de groente uit de pan en maak
de overgebleven jus aan met weinig
water. Roer de zure room erdoor.
Leg het vlees in een ingevette scho
tel en verdeel daarover de groente
en schenk de saus erover.
Schuif de schotel 30 minuten in een
warme oven (175 graden C) om de
saus goudbruin te laten kleuren
Dien het vlees dan meteen op.
Serveer er 1 gepofte aardappel en sa
lade van geraspte rammenas met 1
eetlepel slasaus bij. Geef een klein
schaaltje vanille vla na.
400 g. riblappen, 500 g. wortelen, 200
gr. uien. 2 preien, 1 kleine slderij-
knol, 3 eetlepels boter of margarine,
3 eetlepels bloem. 3 dl bouillon (ge
trokken van het vlees), 3 eetlepels
mierikswortelpoeder, 3 eetlepels me
ui, 1 theelepel suiker, citroensap.
1. water. zout.
Breng het water met zout, het vlees
en een halve kleingesneden ui aan
de kook. Laat het plm. 2 uur zachtjes
koken.
700 g. komkommer, 2 uien. zout.
peper, 2 eetlepels boter of margarine.
2 eetlepels paneermeel, 50 g. gerasp-
zittingen een schilüerachte ruïne ge
maakt, terwijl in de loop der jaren
de financiële belasting voor veel slot
heren niet meer te dragen was. Kunst
zinnige burcht-vrienden en mensen
met een sterk historisch bewustzijn
waren vaak de redders in nood. Zij
investeerden een vermogen in de res
taurering en het onderhoud van de
eeuwenoude bouwwerken, in oude
wapencollecties en in oude gebruiks
voorwerpen. Zij maakten jacht- en
banketzalen, oude dienstverblijven
stalien weer bewoonbaar. Zo, dat de
vorstelijke onbezorgde gast mo
menteel hoe sterk het verlangen
naar de verleden tijd ook mag zijn
kan rekenen op een henden-
daags comfort: bad en douche, toi
let en telefoon, sauna en solarium.
13 Kastelen met meer dan 400 ka
mers met hemelbedden, antieke inte-
rieuren en kleine hoekjes, waar het
geluk huist openen anno 1974 hun
poorten. U vindt ze daar, waar Fran
ken op zijn mooist is en waar da
edellieden destijds hun ideaal-burcht
bouwden met grachten, ophaalbrug,
weergang en vestingmuren.
7 Van het 13 gebieden tellend land
schap Noord-Beieren leveren een eer
lijke wedstrijd:
Fichtelgebergte (slothotel-jachtslot
Fahrenbühl, kasteel Gattendorf en het
slot Thiergarten bij Bayreuth), Fran
kische Schweiz (slothotel burcht Ra-
benstein). Frankenwald, (burchthotel
Lauenstein), Hassberge (slothotel
Bettenburg), Bovenloop van de Main
(slothotel Banz en slot Neuhof). Ran-
gau-Franken (burchthotel Abenberg,
slothotel Colmberg en slot Mörlach)
en Rhön (jachtslot Holzberg en slot
Saaleck)
Het is duidelijk, dat hier niet al
leen dromen vervuld worden van hen,
die op huwelijksreis zijn of een nos
talgische instelling hebben. Nog meer
plezier beleven de actieve vakan
tiegangers: de jager wacht het
slot-eigen terrein, de visser veel vis
water, de paardevriend het parcours,
de manége en de koetsen.
Verwarmde overdekte zwembaden,
boccia, tafeltennis, serieus pianospel
of ontspannende wandeltochten.
Aan ..Zijne Majesteit" blijft alleen
nog de keuze over. Daar waar kas-
teel-romantiek en Frankische gastvrij
heid elkaar ontmoeten, ontstaat een
goed vakantie-klimaat.
Volgsns een algemer- geldende ver
onderstelling is koffie een opwekkend
middel. Inderdaad geeft de caffe
ine die in de koffie zit wel een
,,kick", maar het is echt niet zo dat
die opwekkende werking erg lang aan
houdt. Het idee dat een kopje koffie
na de avondmaaltijd uren later nog
slapeloosheid tot gevolg zou hebben,
is meer zelfsuggestie dan werkelijk
heid. Onmiddellijk na het drinken van
een kop koffie treedt er inderdaad
een zekere verbetering op in het
concentratie- en reactievermogen.
Dit loopt echter snel weer terug
en daalt zelfs tot een peil beneden
dat van voor het bewuste kopje kof
fie.
Hoe de koffi sdrinkgewoonten ook mo
gen zijn, het is van het grootste be
lang om de koffie niet te combineren
met kalmerende middelen. Zo'n com
binatie kan, evenals kalmerende mid
delen en alcohol, tot ongelukken lei
den.
Neem 3 dl. van de bouillon voor de
saus. Smelt daarvoor de boter of mar
garine en fruit hierin de kleingesne
den '/- ui lichtbruin. Roer de bloem
en het mierikswortelpoeder erdoor en
schenk al roerend de bouillon erbij.
Breng 't geheel aan de kook en maak
de saus op smaak af met melk,
suiker, zout en citroensap. Laat de
groente en het vlees uitlekken en
schik het vlees op een grote schotel.
Snijd de gare groente in grove stuk
ken en schik die om het vlees heen.
Geef de saus bij het vlees.
Eén gekookte aardappel en kropsla
met 1 eetlepel slasaus completeert
de dis.
Ruim 400 hemelbedden zijn
voor de gasten in de landstreek
Franken opgemaakt. Kunt u
zich voorsteilen om tijdens uw
vakantie te slapen onder het
baldakijn van een middeleeuws
hemelbed? Of bij het open
haardvuur van een gezellige
kasteel-bar u te bezinnen over
het leven? Of in de ridderzaal
fantasierijke verhalen te horen
en te paard over berg en dal te
galopperen, waar eens de rid
ders ten strijde trokken?
Als u van deze romantiek houdt
dan zou uw volgende reisdoel
eigenlijk Franken moeten zijn.
Franken, wier landschap, liefde
en geaardheid al zo prachtig
bezongen zijn door Walther von
der Vogelweide en Wolframm
von Eschenbach, de meesters
van de muze. Wat hun eeuw en
latere tijdperken aan ons heb
ben nagelaten.' heeft een duide
lijk stempel gedrukt op het
landschapsbeeld van Noord-
Beieren. Hier bevinden zich de
meeste kastelen en burchten, en
veel meer groot-grond bevitten
dan men in Opper-Beieren aan
treft. Vanuit de historie laat
zich dat verklaren.
De edellieden en ridders van Fran
ken waren eigenzinnige mensen. Zij
bouwden zelf hun burchten met ho
ge tinnen torens, die hun vijanden
schrik moesten aanjagen. Een steeds
voortdurende boedelscheiding dreef
dit dilemma naar een hoogtepunt.
In ieder geval heeft Franken aan de
ze ..kerktoren-politiek" talrijke archi
tectonische kunstwerken te danken.
En wij moderne romantici hebben
hierdoor de mogelijkheid terug te
blikken in een wereld, waar de klok
duidelijk langzamer liep. En wie wil
er nu niet in zijn vakantie even van
de druk van onze op prestatie berus
tende maatschappij af zijn. En echt
mens zijn, afgezien van normen van
de technocratische routine? In
Franken kan dat misschien zelfs in
tensiever dan elders. Dat is de bevrij
dende belevenis voor de „gast op het
kasteel" of de „tijdelijke burcht-
graaf".
Plunderingen en oorlogsgeweld
hebben van veel trotse adellijke be-
Er is geen detective of voedings
deskundige voor nodig om vitamine
A in fruit en groenten te ontdekken.
Zelfs een klein kind kan leren voed
sel te identificeren, dat rijk is aan
chemische stoffen, die het lichaam
omzet in vitamine A. D? Kellog Nu
trition Council leert, dat drie van de
ze chemische stoffen, carotine ge
naamd. geel of geel-oranje van kleur
zijn. Deze zijn gemakkelijk te zien
in wortelen, meloenen, abrikozen, per
zikken. manga's en zoete aardappe
len. Soms is het carotinegehalte ge
camoufleerd door andere pigmenten.
Het rood van tomaten verbergt de ge
le kleur. Evenals 't chlorophyl-groen
van groenten, zoals spinazie brocco
li of andere bladgroenten. Hoe die
per en intenser de kleur, de? te
hoger is het vitamine A-g2halte. De
buitenbladeren van sla bevatten
meer vitamine A dan de lichter ge-
te oude kaas 1 dl. melk.
Schil de komkommers en snijd ze in
de lengte door. Haal 't zachte deel uit
de helften en snijd de komkommers
in plakken. Maak de uien schoon en
.-mijd ze klein. Vermeng de groente
met elkaar, strooi er zout en peper
op en schep alles in een ingevette
vuurvaste schotel.
Bestrooi de schotel met een mengsel
van het paneermeel en de gerapste
kaas en schenk daarop de melk. Leg
zo hier en daar een klontje boter of
margarine op het gerecht en schuif de
schotel in het midden van een warme
oven (175 graden C). Laat de groente
in plm. 35 minuten gaar worden en
een bruin korstje krijgen.
Een tartaartje in 10 gr. boter of mar
garine gebakken en 1 aardappel ma
ken het gerecht compleet. Vooraf
dient u een kop heldere groentesoep
op.
kleurde binnenbladeren. Ook zit er
meer vitamine A in de diep geel-
oranje zoete aardappelen dan in de
licht-gele exemplaren.
Een gedeelte van de vitamine A in
een doorsnee maaltijd is van voedsel
van plantaardige oorsprong. De rest
wordt verschaft door dierlijk voed
sel. In deze voedingsmiddelen zit
vitamine A in direct bruikbare vorm,
die dus niet door het lichaam be
hoeft te worden omgezet. Lever is
een bijzonder rijke bron. Andere goe
de bronnen zijn melk. boter, kaas.
ijs en ei-geel.
Ondanks het feit. dat vitamine A zo
gemakkelijk door de kleur is te ont
dekken. behoort het tot de meest
dringende vitaminetekorten in de we
reldvoeding. Een studie door de re
gering heeft aangetoond, dat zelfs in
Amerika de meest huiselijke maaltij
den maar een beperkte hoeveelheid
vitamine A bevatten. De reden wordt
toegeschreven aan een onkudig voed
sel? voedselselectie daar voldoende
vitamine A-voedsri te koop is tegen
betrekkelijk lage prijzen.
Vitamine A is noodzakelijk voor
groei en algehele gezondheid. De
huid is bijzonder afhankelijk van
vitamine A om zacht en glad te blijr
ven. Ook is 't belangrijk voor de goe
de conditie van slijmvliezen in de
mond. spijsverteringsorganen en de
ademhalingskanalen. Hoogst belang
rijk is vitamine A voor het gezichts
vermogen.
In de retina van het oog wordt vita
mine A gebruikt om kleuren te pro
duceren en het oog aan te passen van
licht naar donker. Bij een onvoldoen
de aanvoer van vitamine A is het re
sultaat nachtblindheid en gebrekkig
gezichtsvermogen bij getemperd licht.
Onder de minst vergankelijke vitami
nen is vitamine A bestand tegen
kook-temperaturen en daar het onop
losbaar is in water, blijft het bewaard
in 't kookvocht. Tegen andere invloe
den is vitamine A echter niet be
stand. Het is nl. gevoelig voor licht en
kan door oxidatie worden vernietigd.
Om deze redenen moet vitamine A-
rijk voedsel worden beschermd tegen
licht en lucht. Melk wordt daarom
ook verpakt in ondoorschijnend kar
ton.
De beste bewaarplaats voor plant
aardig en dierlijk voedsel is de koel
kast.
Verschillende voedingsmiddelen met
vitamine A leveren verschillend2 hoe
veelheden werkelijke vitamine A op.
Zo wordt bijv. slechts 25 pet. van
de beta-carotine werkelijk vitamine
A. Om het vitamine A-gehalte van
voedsel te bepalen, hebben geleerden
een systeem bedacht, uitgedrukt in
Internationale Eenheden. Andere vi
taminen worden doorgaans gemeten
naar gewicht in milligrammen of mi
crogrammen.
De behoefte aan vitamine A va
rieert niet veel met de grootte van
het individu, daar een voorschot in
het lichaam wordt opgeslagen voor
toekomstig verbruik. De aanbevolen
dagelijkse hoeveelheid voor personen
boven 12 jaar is 5000 Internationale
Eenheden. Hoewel een gepaste hoe
veelheid vitamine A noodzakelijk is
voor "eën goede gézondheid, 'kan een
teveel giftig zijn en aanleiding geven
tot ernstige ziekten. De Kellogg Nu
trition Council beveelt een dagelijks
carotinerijk dieet aan, zoals: ontbijt
van kant-en-klare graanprodukten (bv
Com FJakes) met stukjes abrikozen,
manga of perziken en met melk:
lunch en diner met veel diep-gel -
en donkergroene groenten. Vervang
gebak door vitamine A-rijk fruit. Op
deze manier krijgt u de gepaste hoe
veelheid natuurlijke vitamine A, die
u nodig heeft.
Maak intussen alle groente schoon en
doe in hun geheel bij het vlees en
kook ze 30 minuten mee.
