Ontdek ook eens uw eigen streek
Zorg voor
behoud van
natuurgebied
De geschiedenis Opleving en bloei
van de
hanscstad
DEVENTER
VVV (fiets)-nieuws
Stort u ook 10 gulden?
Driemaal belegerd
Het Overijsselsch l
Landschap ijverl
voor een leefbare
provincie
1 nu en straks
Vrijdag 6 april 1973
Op verschillende punten in Deventer lijkt de tijd te hebben stilgestaan, zo natuurgetrouw
zijn (dank zij het initiatief van de Deventer VVV) verschillende gebouwen gerestaureerd
Op de voorgrond de nieuwe markt en de spoo rbrug over de IJssel op de achtergrond.
De welvaart hield echter geen ge
lijke tred. De stad was verarmd ach
tergebleven. Toch bereikte Deventer
in 1830 weer het bevolkingsgetal uit
1645. In 1867 had Deventer 18.000 in
woners en was de stad weer bezig
om uit haar keurslijf van vestingmu
ren te groeien. In 1874 werd de ves
ting Deventer opgeheven. Sedert die
datum heeft de stad zich snel naar
oostelijke en noordelijke richting uit
gebreid. Geprobeerd is de stad ook
westelijk uit te breiden om de mid
deleeuwse kern centraal te houden.
Doch dit is mislukt.
Er was beweging in Deventer ge
komen dank zij de verfijning van de
industrie en de uitbreidingen namen
hand over hand toe. De huizen op het
Bergkwartier, voor de tweede wereld
oorlog al in een niet al te beste staat
liepen na de tweede wereldoorlog leeg
en verkrotten. Ook bombardementen
hebben daartoe bijgedragen* Er werd
al aan een algehele sloop gedacht,
toen de VVV voor het Bergkwartier
in de bres sprong en de stad deed
inzien, dat slechts een halt aan de
verkrotting toe te roepen was door
aktieve restauratie.
In de zestiger jaren van deze eeuw
is men voorzichtig begonnen met de
renovatie van dit stadsdeel. De zeer
goede samenwerking van de gemeen
te met de NV Bergkwartier, maat
schappij tot Stadsherstel te Deventer
werpt nu, na luttele jaren, vruchten
af in de vorm van goed bewoonbare
en gerestaureerde panden in dit stads
deel, waarvan wij enige tijd gele
den reeds ruime aandacht schonken
Ook in het Noordenbergkwartier.
waar de tand des t ij cl s grote wonden
sloeg, zal het waardevolle worden ge
restaureerd. Een {tegin werd gemaakt
in de Papenstraat, de Noordenberg
straat en Het Klooster.
Speciaal de restauratie in het Kloos
ter van het voormalige Buiskenkloos-
ter moet nog genoemd worden. Hier
in is voorlopig gevestigd de Deven
ter Stadsbibliotheek- Deze boekverza
meling is ontstaan in 1560 door de
aankoop van de boekerij van de pas
toor van de stad, later aangevuld
met in beslag genomen boeken en
aankopen. Het is de verdienste van
de huidige bibliothecaris, dat de boe
kerij een grote faam heeft gekregen.
Ook het pand Noordenbergstraat nr
.9 is geheel gerenoveerd en bevat nu
één der aantrekkelijkste musea van
de stad, te weten een verzameling
van mechanisch speelgoed.
Het „weer" heeft weer parten
gespeeld en binnen een tijdsbe
stek van nog geen half jaar is
de Nederlandse natuur geteis
terd door twee stormen die vele
honderd-duizenden bomen vel
den. De vorige maand in deze
rubriek beschreven Hoge Velu-
we was de ramp van 13 novem
ber nog niet helemaal teboven.
toen maandagavond 2 april
weer vele hectaren bos in dat
prachtige park vernikld werd.
En overal in ons land kan men
de sporen van beide stormen
vinden en ook in onze eigen
provincie, op de Overijsselse
heuvelrug bijvoorbeeld. Staats
bosbeheer en andere hulpinstan
ties komen werkkrachten en
tijd tekort om de gesneuvelde
woudreuzen op te ruimen. Meer
dan ooit tevoren is hulp en....
steun nodig.
Vanzelfsprekend kan dit op
verschillende manieren gebeu
ren. In het voorjaarsnummer
van de Streek VVV Overijsselse
Heuvelrug en Salland wordt
men opgewekt om contribuant
te worden van de Stichting „Het
Overijsselsch Landschap"Men
vervult daarmee niet alleen eev
goede en mooie daad maar te
vens een morele plicht als men
inwoner van deze provincie is
en van de natuur en of daar
vaak vertoeft.
Nog hebben we een provincie met
een grote rijkdom en afwisseling aan
natuur- en landschapsschoon, met een
grote verscheidenheid van interessan
te planten, dieren en vogels. Nog kan
Overijssel haar bewoners en toeris
ten volop mogelijkheden tot re
creatie bieden. Maar ook hier zijn na
tuurterreinen ernstig gehavend en
worden gave landschappen steeds
meer gedreigd door menselijke acti
viteiten. verkeerswegen en... vervui
ling van water en lucht.
Als natuurbeschermingsorganisatie
staat de stichting „Het Overijsselsch
Landschap" sinds 1932, dus al veer
tig jaar, op de bres voor het behoud
van natuur- en landschapsschoon in
Overijssel, in het belang van ons al
len en van ons nageslacht. Mede met
steun van de overheid heeft men ruim
1600 hec. natuurgebied In verschil-
Onder het motto „Fiets U fit"
1973 vele activiteiten ontplooien.
Onlangs is er een map met fietstoch
ten verschenen, waarin 7 tochtjes zijn
beschreven, allen in de omgeving van
Holten. De lengtes variëren van 18
km tot 45 km. De prijs is f 1.00.
Ook ?al er dit jaar, na een beschei
den begin in 1972 jn de maanden juni,
juli en augustus, iedere woensdagmor
gen een fietstocht onder leiding wor
den gehouden. Via de mooie Zuurberg
en Friezenbcrg wordt een koffiepau
ze gehouden in een boerenherberg
(boordevol antiek) waarna
wordt te-
ruggefietst door het laagge
legen wèi-
degebicd. waar veel weidei
/ogels zijn
te bespieden. Een viertal
verhuur-
bedrijven met totaal 400 fie
tsen staan
de gasten ten dienste. De mi
ogelijkheid
om per uur, dag of week e
en fiets te
huren, is dus volop aanwe
zig.
Tevens zijn de boekjes met
14 ANWB
fietstochten bij ons VVV ka
ntoor ver-
krijgbaar. alsmede het boe
kje met 8
fietstochten van de Sticht
ing Fiets.
U ziet een groot scala met
gegevens
over alles wat met de fiets
te maken
heeft. Tevens delen wij u rr
tee dat de
fietsstickers, welke het da
gblad Tu-
bantia uitgeeft, ook op het VVV kan
toor verkrijgbaar zijn.
lende landschapstypen veilig gesteld.
Het gebied van Beerzerveld, Beerzer-
belten, delen van de Archemer- en
Lemelerberg bijvoorbeeld en het
mooie wandelgebied Numendal bij
Holten met de heide- en bosgebieden
op de hellingen van de Holterberg
niet te vergeten. Nu en in de toe
komst hopen we daar toch nog vaak
te vertoeven en van te genieten, is
het niet?
Er zijn evenwel nog vele andere ge
bieden die bedreigd worden en in vei-
iigheid gesteld dienen te worden. Ook
daarbij is onze steun van groot be
lang.
Met al ons geschrijf en gepraat
•ver milieu-beheer kunnen we een
den van de Stichting „Het Overijs
selsch Landschap Waterstaat 79r83
te Zwolle, telefoon 05200-19753. Schrif
telijk of telefonisch dan wel door een
storting van minimaal f 10,op giro
904938 t.n.v. de penningmeester van
de Stichting ..Het Overijsselsch Land
schap" te Enschede.
Voor een leefbaar Overijssel, nu en
straks ijvert d< stichting; ze stelt be
dreigd natuurg bied veilig door aan
koop en beh' i «n deze, waarvoor reeds
vier reserv. -'-opzichters in dienst
zijn. Natuurgebieden worden door ge
markeerde wandelroutes ontsloten. In
de zomermaanden worden wekelijks
wandelingen onder leiding georgani
seerd in de reservaten alsmede ex
cursies voor geïnteresseerde groepen.
De contribuant en krijgen toegang tot
afgesloten terreinen van de Provin
ciale Landschappen in Nederland, als
mede een geïllustreerd verslag en
mededelingbladen.
mooie Holtense berg na de rampzalige storm van maandag j.l.
Na onze reportage vorige herfst over het Berg
kwartier te Deventer, hoorden we enkele opmerke
lijke reacties. Dit was voor ons een redenom voor
de geschiedenis van de Overijsselse koekstad nog eens
wat dieper in de historie te duiken. Lezers van deze
rubriek, die historische en archeologische interesse
hebben, zullen dat ongetwijfeld waarderen. In samen
werking met de Deventer VVV zullen we de geschie
denis van deze Hanzestad eens nader onder de loep
nemen en bij de laatste restauraties en opgravingen
in de oude binnenstad zijn resten van het vroegere
leven tevoorschijn gekomen, die ons op streek helpen
om de vroege middeleeuwen te reconstrueren. Want
het is thans gebleken, dat de oude Deventer binnen
stad ongeveer vijfenzeventig centimeter lager heeft
gelegen. Niet zo verwonderlijk lijkt dit, als men be
denkt dat vroeger geen vuilophaaldienst bestond en
het afval enz. maar langs de huizen en op straat
werd gestrooid. De wegen of straten waren nog niet
geplaveid en als bij broeierig weer de stank in de
smalle straten en gangen te erg werd, strooide men
er een laag aarde of zand over. En de archeologen
zijn met dit feit erg verheugd, want uit de vuil-afval-
lagen (nu vrij van ziektekiemen) komen de bewijzen
uit die tijd naar boven en de reconstructie ervan
draagt ertoe bij om de geschiedenis uit de vroegste
tijden duidelijk te maken.
Aangetrokken door de gunstig gele
gen nederzetting aan de overkant van
de rivier en gevolg gevend aan zijn
opdracht de Saksers het geloof bij ie
brengen, stak Liafwin in of omstreeks
het jaar 765 over en bouwde hetzelf
de jaar een kleine houten kerk, een
zogenaamde palenkerk. Jammer voor
de geschiedschrijver van Deventer
dat hiervan niets gevonden is. Geen
kerk, en geen resten van een mili
tair steunpunt. Met een aan zeker
heid grenzende waarschijnlijkheid
neemt men aan dat de kern van de
oudste nederzetting in de buurt van
de Grote Kerk ligt wellicht ten noord
oosten hiervan. Men denkt aan het
vierkant gevormd door de Broederen
straat, de Engestraat, de Strom ark t,
de Grote en de Kleine Poot, en de
Vleeshouwerstraat.
Tijdens de regering van Lodewijk
Dat Deventer al vroeg een voor die
tijden zeer belangrijke plaats gewor
den was, komt tot uiting in het feit
dat in 881 toen het niet met een
muur omsloten deel van de nederzet-
ting, de. Heegst ofBerg door de Noor-
mannen geplundercT w.erd, cle bisschop
van Utrecht in de stad resideerde.
ï*Hn de tijd van 834-837 werd. Dorestadr
door de. plunderene Noormannen ge
heel verwoest en de bisschop vond
kennelijk Deventer beter verdedigd
dan zijn eigen stad Utrecht. Bisschop
Adalbold van Utrecht kwam in 866
en bisschop Balderik van Utrecht
ging in 918 weer terug.
In de 10e eeuw begint de grote op
leving van de handel voor Deventer
en zet zich door tot ver in de middel
eeuwen. In die tijd gaf het lidmaat
schap van de Hanze veel handelsvoor
delen aan de nederzetting. De handel
op Bergen vooral was voordelig. De
stokvis word daar gehaald door De
venter schippers en Deventer fun
geerde tevens als transitohaven. Het
verkeer met Keulen o.a. was een
voordelige zaak. Uil Keulen en om
trek kwam b.v. veel aardewerk en
daar zijn wij nu nog dankbaar voor,
want hierdoor kon men bepalen, waai
en hoe groot de oude nederzetting ge
weest is. Mede dank zij de gebroken
potten en kannen in de straat en in
de oude waterputten. En zo kunnen
wij redelijk de stadsuitbreidingen vol
gen.
In 1040, nadat er enige andere kerk
jes geweest zullen zijn, begon men
onder bisschop Bcrnold van Utrecht
te bouwen aan de grote Kerk. Deze
Sint Lebuïnus kerk is een mooi spe
cimen van de overgang van Ottoonse
naar de Salische kunst. Ongeveer te
gelijkertijd ving men aan met de
bouw van de bisschopspalts (1951 en
het volgende jaar blootgelegd), maar
nog iets ouder zullen de resten van
een wat vermoedelijk eens een kei
zerlijk tolhuis geweest is, in de Pol
straat zijn.
Nog voor de 12e eeuw raakte men
verstikt in de beklemming van de ou
de muur en begon men aan het bou
wen van een nieuwere muur. Ook de
Berg raakte meer bevolkt, de Berg
kerk werd omstreeks 1180 gebouwd en
in 1206 ingezegend en zowel kerk als
bevolking moesten beschermd worden
door een muur.
Wanneer in 1334 de stad, althans
een groot deel (men spreekt in oude
bescheiden over tweederde deel) in
vlammen opgaat, is dit een are
ramp. Nadien organiseert de stedelij
ke overheid een grootscheepse aktie
om de herbouw van de huizen zoveel
mogelijk in steen te doen geschieden.
Men kreeg_ zelfs bouwpremies! Teven
worden de smederijen 'in één deel
van de stad zóveel mogelijk gëcon-
-i cefntreerd. De grote brand zou namBv.
lijk in een smederij uitgebroken zijn.
Heden ten dage heet deze straat nog
de Smedenstraat.
Na het midden van de 14e eeuw
zien wij, wellicht onder invloed van
de geschriften van Ruusbroec. in De
venter een religieuze beweging ont
staan met als initiator Geert Grote
(1340-1384), bijgestaan door Floris Ra-
dewijnsz. Deze Moderne Devotie, zo
als men de beweging veelal noemt,
heeft een zeer grote invloed gehad
op het denken en het onderwijs in
noordwest-Europa. Aangelokt door de
wetenschappelijke bloei in Deventer
verschenen aan het einde van deze
eeuw de eerste drukkers in Deven
ter. Het drukkersvak in deze bespro
ken oude stad is heden ten dage nog
een bloeiend restant van het zeer
grote aantal uit de middeleeuwen.
De stad groeide in last en getal en
in het laatste kwart van de 15e eeuw
zal de stad wel volgebouwd zijn ge
weest en werd gewerkt aan een nieu
we, jongere omwalling. In de 16e
eeuw is deze ommuring voltooid.
In het begin van zijn ontstaan heeft
de stad geleefd op een enigszins pas
sieve wijze. Vijf jaarmarkten lokten
later de mensen naar Deventer, het
geen uitgroeide tot aktieve deelne
ming aan de westeuropese handel.
Tevens kwam er schot in het bedrijfs
leven door het ontstaan van de gilden
en de bloei van het handwei'k. In die
drukke en voorspoedige tijden ont
stond de mooie Gotische kerkenwand
op het Grote Kerkhof, en volgde de
voortzetting van de torenbouw. Ook
de koopmanswoningen werden zwaar
der en imposanter van bouw. Duide
lijk is dit nu te zien aan de huizen
Vogelsang (alias de Olde Munte) en
Kronenberg, respectievelijk gelegen
Boterstraat 3 en Brink 47 en beide
huizen daterend uit 1495. De bouw van
een prachtige gotische Waag uit 1528
doet bewijzen dat ook toen handel en
nijverheid nog niet verlopen waren.
De economische bloei van Deven
ter duurde tot na het midden van de
16e eeuw onverminderd voort; bewij
zen hiervan zijn te zien in de magni
fieke gevel van de ziekenzaal van het
Grote Gasthuis (1542); in het huis
„Wesel", Assenstraat 10. Ja zelfs
aan het Spaanse Hof werden in 1560
nog plannen gemaakt om in Deven
ter een tweede universiteit in de ge-
~wésten te stichten!
Dan gaat het vlak voor het jaar
1570 bergafwaarts. Oorlogen en woe
lingen zijn de oorzaak. De onveilig
heid op de wegen èn de belastingen
nemen toe. Tussen de jaren 1578 en
1591 verwisselt de stad driemaal van
bezetting. Met als gevolg branden en
ruïnering van vele huizen. Nadat in
1597 de wegen naar het oosten waren
gezuiverd en de koopman weer onbe
lemmerd kon trekken, kwam de han
del toch slechts langzaam op gang.
Pas in 1608, vlak voor het Bestand,
kreeg men weer wat meer armslag,
hoewel in 1614 nog werd geklaagd
over vervallen huizen aan de Brink.
In de 16e eeuw had Deventer nog
een markt en haven voor een uitge
strekt oostelijk achterland. Nu kwam
de welvaart uit Holland en Deventer
verloor zijn onafhankelijke positie. Na
1648 moest de stad afstand doen van
haar rol, een feitelijke hoofdstad van
de provincie te zijn. De jaarmarkten
verliepen geleidelijk door gebrek aan
belangstelling. De bevolking liep te
rug in de jaren 1645 tot 1785 van
13.000 inwoners naar ongeveer 7.000
inwoners.
Daarna nam de groei weer toe tot
wat handwerkindust'rie.
•H »H
Troosteloze beelden van onze
Al sinds jaren is er gegraven in de
bodem van de stad Deventer en tel
kens kwam er weer een brokstukje
van het verleden tevoorschijn. In de
vijftiger jaren werd er een opgraving
op of liever in de grond van de
Stromarkt verricht. Men zocht naar
de oudste kek van Deventer. De zo
vurig begeerde resten kwamen een-
ter niet te voorschijn. Wel een gaaf
bewaarde en duidelijk afgetekende
hutkom uit de Karolingische tijd; de
negende eeuw. Zulke vondsten klop
pen dan weer met de chronologie van
d stad. Het ontstaan v.d. latere
stad Deventer valt, zo leert ons de
geschiedenis, samen met de opma's
van Karei de Grote naar het noord
oosten van zijn rijk. Daarbij komt d-
begeleidende, of wellicht iets oudci
zending van de Angolsaks Liafw.i
Verlatiniseerd tot de waarschijnlijk
beter bekende naam van Lebuïnus
Toch moet er, vóór Liafwin naar
Deventer kwam, reeds een Saksische
nederzetting geweest zijn! Het waren
misschien geen echte Saksers die ir.
de gouw Hamalan.l woonden, denk
baar was het wellicht een mengel
moes van bevolkingsresten, van Cha-
maven, wat Saksers, misschien ook
Herulen of Warnen. In elk geval was
er eeri oerbewoning, volgens vroeg
middeleeuwse begrippen, rijp voor
de christianisering. Liafwin had in
het begin zijn standplaats in Huelpa.
het tegenwoordige dorp Wilp.
Als het finan
cieel allemaal ver
wezenlijkt kan
worden zullen de
gerestaureerd e
wijken mettertijd
de stad aan de
IJssel een gezellig
sfeervol uiterlijk
geven, waardoor
zij ongetwijfeld
weer in aanzien
zal stijgen. Deze
foto werd geno
men op het Berg
kerkplein.
de Vrome (814-840) zou Deventer een
definitieve aansluiting krijgen op de
grote handelsbewegingen in deze ge
westen. De nederzetting (het is nog
te vroeg om van een stad te spreken)
wordt dan langzamerhand een be
langrijk knooppunt van handelswe
gen en het duurt niet lang of Deven
ter (Daventry-Daventre-Deventer) is
een stad van een zekere importantie.
De nederzetting heeft, in het eerst
schuchtere, later stevige handelsbe
trekkingen aangeknoopt met steden
als Kiel, Lübeck, Keulen en vormde
met hen het als hanzeverbond bekend
geworden steden-belangenschap.
