achterlicht
ziet u wel!
Met de hand vervaardigde
klompen zijn erg in trek
In het veen geconserveerd:
man xmn Tollund
Ontdek uw eigen
streek
Belgische
kastelen
NOG
EVEN
HHH
Goedkope vakantie in
het ëregenzerwald
„Enter hef de boor wier schaarp
Offerande
Gaaf
Philippino
Cocktail
2000 jaar oud maar
nog volkomen gaaf
Klein
Watersport
rondom de
Flevo-polders
Sportvisserij
I
Vrijdag 28 juli 1972.
- voor 4 personen
200 g gekookte
(Noorse) garnalen
100 g In stukjes
gesneden asperges
100 g in dunne
plakjes gesneden
komkommer
1 In stukjes
gesneden peer
(vers of uit blik)
4 eet!. 1000 Islands
dressing (saus)
Meng alle ingrediënten
Verdeel het gerecht over
4 glazen coupes of
schaaltjes en garneer het
geheel met wat paprika
poeder.
Geef bij dit voorgerecht
b.v. toast of geroosterd
brood.
«fcüicfér "hét "moïto "Vakantie in de
drielandenhoek" nodit het Bregenzer-
wald in Vorarlberg (O'rijk) uit voor
ontspannende en afwisselende vakan
tiedagen. De 20 dorpen van dit 550
km2 grote bergland hebben 15000 bed
den voor gasten, waarvan er 5000 in
hotels en Gasthöfe zijn.
In dit wandelgebied bieden 6 open
luchtzwembaden gelegenheid tot zwe
men. Hiervan zijn er 5 verwarmd
en 6 zwembaden zijn het eigendom
van 'n hotel; hiervan zijn er 3 voor
het publiek toegankelijk. Verder bie
den een modderbad, een sport-kuur-
inrichting en een Kneippbad gelegen
heid tot bijzondere gezondheidszorg.
Twee kabelsporen met cabines, 3 dub
bele stoeltjesliften en 5 enkele stoel-
tjesliften ontsluiten bergen met een
mooi uitzicht.
Het Bodenmeer en de naburige
landen maken het mogelijk om tal
loze interessante uitstapjes in de
verdere omgeving te maken. Een an
dere attractie vormen de Bregenzer
Festspiele (20.7-20.8) met veel con
certen, operettes en theatervoorstel
lingen. Gasten van 't Gregenzerwald
kunnen ook hiervan genieten. Volle
dig pension in hotels kost tussen de
90.en 300.sch., privé-kamer
met ontbijt tussen de 35.— en 70.
sch. èn vakantiewoningen voor 5 per
sonen tussen de 200— en 300.— sch.
is opvallend klein, ongeveer zo groot
als dat van een jongen van tien jaar.
En deze man moet ongeveer 40 jaar
oud zyn geweest toen zyn lichaam
aan het moeras werd toevertrouwd
Een blik in de vitrine in het Voor
historisch Museum by Aarhus, waar
in het lichaam van de Grauballeman
rust, bevestigt de indruk, dat de ge
stalten van de voorhistorische men
sen aanzienlyk kleiner waren.
Bij het beroemd geworden veen-
lijk van Tollund werden gevonden
een om de kleren gebonden lederen
riempje en een lederen hoofdkapje,
genaaid uit acht stukjes leer, dat
met een kinbandje werd vastgehou
den. De gebroeders Hojgaard deden
hun wonderbaarlijke vondst op een
diepte van ongeveer twee meter. Het
lijk lag op de rechterzij, met opge
trokken knieën en de handen ge
vouwen voor de borst.
Om de hals droeg de man een van
leer gevlochten koord: hij was door
wurging om het leven gebracht! Was
hij dan een misdadiger? ,,Neen," heb
ben de geleerden van het Nationaal
Museum, waar het lijk aan een uit
voerig onderzoek en conserverings-
proccs werd onderworpen, met grote
stelligheid geantwoord.
Het is weliswaar juist, dat de Ger
manen de misdadigers, die tegen de
wetten van hun gemeenschap had
den gezondigd, aan het verzwelgen
de moeras toevertrouwden, doch
wanneer de zgn. dingvergadering
het hogere rechtscollege van de
Germanen een dergelijk vonnis
had geveld, werden bovendien de
haren van de misdadiger uitgerukt,
de kleren verscheurd en de schedel
en het gelaat met een knots inge
slagen. Enkele andere in Jutland ge
vonden lijken vertonen naast de
strop om de hals deze verminkingen.
Men heeft hieruit geconcludeerd,
dat onder de Germanen alleen het
geloof in de zgn. „orgaanziel" heeft
bestaan. Dat de „man van Tollund"
deze mishandelingen niet heeft on
dergaan, zou er volgens geleerden
op kunnen duiden, dat men te doen
heeft met een man van zeer hoge
rang, die door de Germanen is ge
offerd.
Dat de „Man van Tollund" geen
misdadiger is geweest, zou volgens
de deskundigen ook blijken uit de
bijzetting van het lijk, die met gro
te plechtigheid moet zijn geschied.
Een ploeg en met vrouwenharen om
wonden wagenwielen, ter ere van
Moeder Aarde, zijn mee het graf in
gegaan.
'Hart, longen, lever en ingewan
den van de „man van Tollund" zijn
volkomen intact gebleven. Röntgen
foto's hebben bovendien aangetoond,
dat 's mans hersenen nog groten
deels gaaf zijn. De resten van zijn
laatste* maaltijd zijn in het darmka
naal aangetroffen. Het galgenmaal
heeft vermoedelijk bestaan uit een
soort brij.
De hoofdbestanddelen van de
etensresten waren gerst, lynzaad,
een ander onbekend soort zaad en
een peulsoort. Dierlijk vlees bevond
Er is een nieuwe folder uitgekomen
over de Belgische Kastelen. In de fol
der vindt men een overzicht van alle
kastelen die voor 't publiek zijn open
gesteld in 't kader van de actie „Kas
telenjaar".
Op de achterkant van de folder
„Feest op het Kasteel" treft men
de agenda aan waarin de speciale
culturele manifestaties in en rond de
kastelen zijn vermeld. De folders zijn
gratis en staan ter beschikking van
iedereen. Nadere inlichtingen betref
fende kastelen in België verstrekt hët
Nationaal Belgisch Verkeersbureau,
Leidseplein 7 te Amsterdam teltf.
020-251251.
AMBTELIJKE MOLENS malen
dikwijls zeer langhaam en soms
staan ze volkomen stil zoals moge
blijken uit de behandeling van het
ANWB-voorstel ter herziening van
de huidige vrij gebrekkige kenteken
regeling voor auto's. Naar uit De
Kampioen blijkt, heeft de ANWB de
minister van Verkeer en Waterstaat
voorgesteld in plaats van het hui
dige kentekenbewijs een driedelig in
te voeren waarbij deel I de vorm
krijgt van een vignet. Dit vignet dat
gegevens bevat van het voertuig als
mede het kentekennummer komt
aan de binnenzijde van de voorruit
en blijft gedurende het gehele bestaan
van de auto aan die wagen verbon
den. Het kan ook als controlemiddel
voor het betalen van motorrijtuigen
belasting dienen. Die controle zou
door zo'n vignet al bijzonder gemak
kelijk worden. In het buitenland
heeft men het belang van zo'n vig
net al sedert lang ingezien, maar bij
ons wil men er kennelijk niet aan.
Op het ANWB voorstel gedaan in
februari 1970 is inmiddels gereageerd
en wel door de directeur van de
Rijksdienst voor Wegverkeer in een
interview: „Dit voorstel gaat niet
door. Een vignet zou slechts weinig
nut hebben." De ANWB heeft het uit
de krant moeten vernemen. Er is in
derdaad een keer een bespreking
geweest waarop de ANWB-deskundi-
gen welwillend werden aangehoord.
Dat en het kranteverhaaltje is alles
wat de ANWB sinds 1970 aan „ant
woord" heeft ontvangen.
In de jaren vijftig zijn in de veenbo-
dom van 't Deense schiereiland Jut
land zeven in tact gebleven ilijken
gevonden van mensen, die vóór of om
streeks het begin van onze jaartel
ling hebben geleefd. In het Borre-
mosemoeras werden drie mannen en
een vrouw gevonden, by Tollund een
man en een vrouw en by Grauballe
een man. De mannen van Tollund en
Grauballe zyn hiervan wel de be-
langwekkendsten. Hun lichamen zijn
namclyk byzondcr goed bewaard ge
bleven, terwijl de overige veenlyken
ernstig zijn verminkt.
De „Man van Tollund" (zie de fo
to) is sedert de deskundigen uitvoe
rige mededelingen hebben gedaan
over de resultaten van het zeer uit
voerige onderzoek, wereldberoemd
geworden. Uit d,e hele wereld zijn de
mensen der wetenschap naar Siike-
borg in Denemarken gekomen om
het lichaam te aanschouwen en ook
de Grauballeman trekt jaarlijks en
kele tienduizenden mensen naar het
Voorhistorisch Museum bij Aarhus.
Voor deze grote belangstelling be
staat trouwens ook alle aanleiding.
Het gelaat van de „Man van Tol
lund" (het lichaam werd na het on
derzoekingswerk vernietigd) toont
een wonderlijke gaafheid en rust, een
slaap, die zelfs na 2000 jaar op een
toekomstig ontwaken zou kunnen dui
den. Vredig en ongeschonden zijn de
trekken in zijn gelaat, een uitdruk
king die iedereen, die een blik werpt
in de glazen vitrine in het museum
in Silkeborg, waarin het hoofd rust,
een moment van overpeinzing en
langdurige ontroering bezorgt.
Is dit nu een mens? Zo'n klein-
fcoofd? Het is haast niet tc geloven.
Inderdaad, het hoofd van de man
ENTER „Hel klompen ma
ken met de hand ia een uitster
vend beroep. Het aal nog wel
even duren, voordat het helemaal
is uitgestorven, maar lang zal het
toch niet m*er doorlopen". De
78-jarige heer J. W. ten Hove,
de nestor van de Enterse klom
penmakers is niet erg optimis
tisch. Hij is bUna a(Jn hele le
ven klompenmaker geweest. Htf
heeft »Un bedrijf, b(j gebrek aan
een opvolger, twee jaar geleden
van de hand gedaan, maar kan
h«t niet laten de mensen af en
toe nog te laten zien hoe klom
pen met de hand worden vervaar
digd.
Dinsdagmiddag was hij bij het
dorpshuis het Schöpke in de
Dorpsstraat in Enter aanwezig.
Iedere dinsdag- en vrijdagmiddag
(tot 4 augustus) wordt, er zoals
de laatste jaren gebruikelijk een
demonstratie klompenmaken gege
ven. Dat gebeurt onder het mot
to „Enter hef de boors wier
schaarp". De toeristen en de inwo
ners van Enter verdrongen zich
gistermiddaag rond dë klompen
makers. Vol bewondering staar
den Jong en oud hoe de heer Ten
Hove en zijn medewerkers met
snelle en vaardige hand uit een
stuk hout een klomp „fabriceer
den". De spaanders vlogen gedu
rende een aantal uren in het rond.
Ieder uur werd er één klomp af
geleverd. Vele mensen schoten dan
ook verschillende plaatjes van de
werkende klompenmakers.
VAKMAN
De heer Ten Hove geeeft deze
demonstraties, die in samenwer
king met. de VVV Enter worden
georganiseerd, al vele jaren. Hij
is dan ook een vakman. „Toen ik
nog in dienst sat heb ik eens een
keer een klompenmaker in Vrie
zen veen geholpen. In 1910 heb ik
de militaire dienBt verlaten en heb
me op het met de hand maken
van klompen toegelegd. Later ben
ik zelf met een klompenmakers
zaak begonnen. Twee jaar gele
den ben Ik er mee gestopt. Mijn
Slechts de vaargeul van het ondiepe
Vossemeer, 365 ha groot, maakt dit
gebied voor kielboten toegankelijk.
De watersportliefhebber ontmoet hier
een rijk vogelleven. Ook het Drontei-
meer is ondiep en smal. Er heerst
echter wel bedrijvigheid langs dit 600
ha grote meer. Bij Roggebotsluis en
Elburg zijn jachthavens en op een
van de drie eilandjes is aanleg - ge
legenheid.
Het water (3200 ha) gelegen tussen
Elburg en Harderwijk, draagt de al
om bekend naam Veluwemeer. Tus
sen Bremerberg en Harderwijk, is
het meer 10 km lang en 2'h a 3 km
In een groot deel van het
meer staat meer dan lVt meter wa
ter, zodat de meeste boottypen er te
recht kunnen. De watersporter kan
op dit meer gebruik maken van de
VRIJE BEROEPEN en hun on
bekende dikwijls naar men mag aan
nemen zeer hoge inkomen zijn mo
menteel wel in discussie. G. K. Vun-
derink, secretaris van het CNV in
het Algemeen Dagblad: „Als een
ziekenhuis in een grote stad een ge
neesheer-directeur vraagt dan moet
de gemeente vier honderduizend gul
den salaris neertellen. Dat zegt toch
wel genoeg al heeft niet iedere spe
cialist zo'n inkomen, maar ze beho
ren niet tot de laagstbetaalden. Na
tuurlijk is een arts een hele dag in
gespannen bezig met heel moeilijke
problemen vaak, maar daarvoor
heeft hij ook een hoger inkomen.
Maar de werktijd? Als ik om vijf
over zes mijn dokter bel dan krijg
ik het antwoordapparaat. Predikanten
staan in inkomen gelijk met leraren
middelbaar onderwijs. Ik zou zeggen
tussen f 30.000 en f 35.000 gulden,
maar om de top te halen daarover
doen ze wel een twintig jaar. Als we
een schatting maken zou ik zeggen
dat tegenover een vrij besteedbaar
inkomen daar zijn dus de belas
tingen en sociale premies af van
f 12.000 voor de werknemers er een
gemiddeld vrij besteedbaar inkomen
voor de vrije beroepen staat van
f 54.000.
zoon voelde er niet veel voor het
bedrijf voort te zetten. Veel moei
te heb ik er ook niet voor ge
daan om hem over te halen," al
dus de heer Ten Hove. De Enter-
naar heeft in de loop der jaren
een behoorlijke reputatie opge
bouwd. Hij gaf in 1951 onder an
dere een demonstratie in Ameri
ka. Enkele jaren later gaf hij
ook demonstraties in Engeland
Voor het maken van een model
heeft de heer Ten Hove twintig
tot dertig minuten nodig. Daarbij
komt dan nog de afwerking. In to
taal zijn er in Enter ongeveer tien
mensen, die een klomp met de
hand kunnen maken. Daarbij komt
dat er nog wel vijftig mensen
zijn, die een deel van zo'n klomp
kunnen maken, bijvoorbeeld het
alleen maar uithollen van het ge
maakte model. In een werkdag
van ongeveer acht uur, maakt de
heer Ten Hove acht paar klom
pen.
Daar tegenover staat het aantal
paren, dat in de drie fabrieken in
Enter wordt gemaakt. De groot
ste klompenfabriek produceert ge
middeld 1000 tot 1100 paar. Maar
daar gaat bijna alles machinaal.
Alleen het opschilderen van de
klompen gaat met de hand. Het
is zelfs de bedoeling, dat er vol
automatische machines komen.
Men werkt op het ogenblik nog
met machines van 25 jaar gele
den. De drie klompenfabrieken in
Enter vinden hun afzet voor het
grootste deel in Gelderland Fries
land en Drenthe. Ook leveren zij
een bijdrage aan de export, vooral
naar Duitsland, Amerikïf en Ca
nada. Ook Japan schijnt de laat
ste tijd steeds meer belangstelling
te krijgen voor de Nederlandse
klompen. De heer Ten Hove: „De
bevolking is de laatste jarer
sterk toegenomen. Het aantal ver
kochte klompen daartegenover
niet. We blijven op hetzelfde peil
staan. Dat duurt nu al ongeveer mij vragen, dan zou ik er nog
vier jaar. Volgens mij is er voor twee knechts bij nodig hebben,
klompen toch nog wel een markt. Volgens mij loopt het nog wel
Vooral nu er de laatste tijd een even door. Maar de mensen ko-
rage is op klompen, maar dan op men toch voornamelijk voor de
met de hand gemaakte. Als ik op met de hand gemaakte klom-
dit moment zou maken, wat ze pen".
De klompenmakers bij het
Schöpke in Enter druk bezig
met het maken van klompen.
De heer Ten Hove midden
keurt" een bewerkte klomp.
De reeks van randmeren, die
lijn ontstaan door de inpolde
ring van het IJsselmeer, vormen
'n waardevol watersportgebied,
iet water van het 3000 ha grote
Ketelmeer is voldoende diep
voor alle boottypen. Bij Ketel
haven is een grote jachthaven
waar ca. 270 ligplaatsen zijn. Bij
ieze jachthaven is ook het
scheepsarcheologisch museum
van de R.1J.P. gevestigd en een
café-restaurant op de punt van
de pier in het Ketelmeer, van
waar men van een prachtig uit
licht kan genieten.
fraai gelegen aanloophaven „De
Klink" (met café-restaurant) en de
grote jachthaven bij Bremerberg.
Een strook, parallel lopend met de
Harderdijk, is vrijgegeven voor het
varen van snellemotorboten. Door de
Nederlandse Waterski Bond wordt ter
plaatse een boten-te-water-laat-plaats
en een starthaven voor speedboten en
waterskiërs beheerd. Het meer telt
een aantal eilandjes, waarvan een
met vluchthaven en strand en een an
der ingericht als aquacamping. Bij
Lelystad zijn een tweetal jachthavens
in voorbereiding.
Langs de randmeren in Zuidelijk
Flevoland zijn aan de polderzijde nog
geen watersportvoorzieningen. Aan
de „oude land zijde" bevindt zich in
Harderwijk een grote jachthaven.
Verder zijn langs deze zijde nog en
kele jachthavens aangelegd. Het Gooi
meer (800 ha) ligt tussen het Gooi
en het zuidelijk deel van het stede
lijk gebied van Zuidelijk Flevoland.
Het IJmeer ligt op een kruispunt
van waterwegen. Behalve het eiland
Pampus ligt in dit meer een gordel
van eilandjes, die naast een recrea
tieve betekenis de kleine zeiljachten
op de route Hollands merengebied-
Fries merengebied bij ruw weer be
schutting geven.
Oostelijk Flevoland heeft op het ge
bied van de hengelsport een goede
naam. Vele liefhebers komen hier
graag 'n dagje vissen. Door de Rijks
dienst voor de IJsselmeerpolders zijn
op vele plaatsen speciale visplaat-
sen aangelegd met de vereiste voor
ziening en zoals boten - te water -
laat-plaatsen, vissteigers, aanlegstei
gers en parkeerruimte voor auto's.
Ook zijn er visplaatsen met speelter
reinen, beschuttingen en gelegenheid
om een tent op te zetten. Zo'n vis-
plaats kan voor de visser, die zijn
gezin meeneemt, het ideaal beteke-
Gedurende de zomermaanden, wan
neer het Silkeborg 'Museum voor het
publiek is geopend, komen de be
langstellenden uit alle oorden van de
wereld naar deze middelgrote Deen
se gemeente om het gelaat van de
dode, te aanschouwen.
Het toont een overgave en vastbe
slotenheid, waardoor men ook nu nog
in hem de mens ziet. De huid is
diep-bruin, bijna zwart en, evenals
bij de Grauballeman (minder fraai,
omdat het gelaat van deze man van
pijn is overtrokken en bij de wor
ging enigszins is geschonden), is de
baardgroei nog duidelijk waarneem
baar.
nen! Speciale visplaatsen zijn aan
gelegd voor minder valide vissers. De
visplaatsen in de polder zijn door spe
ciale borden aangegeven nl. een bord
met een ,,P" voor parkeren met on
der de „P" een visser. Voor het
vissen in binnendijkse polderwateren
en voor het vissen vanaf meerdijken
bestaan de volgende regelingen:
In de polder op de visplaatsen
a) Voor één gewone hengel:
1) Uitsluitend bijdage-bewijs
zonder verdere vergunnin
gen.
b) Voor twee gewone hengels of één
speciale hengel:
1) Kleine visacte;
2) Vergunning, verkrijgbaar bij
een hengelsportvereniging
in Oostelijk Flevoland (zeer
beperkt)
Vanaf de meerdijken
a) Voor één gewone hengel:
1) Bijdrage bewijs.
2) Meerdijk vergunning. Meer
dijkvergunningen voor 'n ge
heel jaar zijn uitsluitend ver
krijgbaar door storting of
overmaking van f 5,op
postrekening no. 86.98.47 ten
name van de Rijksdienst
voor de IJsselmeerpolders te
Zwolle onder vermelding van
„jaarvergunning". Deze ver
gunning geldt voor de IJs-
selmeerdijk, de Ketelmeerdijk
en de dijk tussen Roggebot
sluis en Harderwijk. Sluis
wachters van de Dienst der
Zuiderzeewerken kunnen week
vergunningen verstrekken
f 2,50.
B) Voor twee gewone hengels of
één speciale hengel:
1) Kleine visacte.
2) Vergunning, verkrijgbaar bij
de Rijksdienst voor de IJs
selmeerpolders te Zwolle,
voor de randmeren van Rog
gebotsluis tot Harderwijk.
3) Vergunning, verkrijgbaar bij
de Dienst der Domeinen te
Haarlem, Kenaupark 20, voor
het IJsselmeer bij Lelystad.
N.B. Vergunningen voor het Vosse
meer en het Ketelmeer zyn niet ver-
krybaar.
sich niet in de resten. De man heeft
de maaltyd genuttigd tussen de 12
en 24 uur vóór het intreden van de
dood, aldus heeft men tydens het la
boratorium-onderzoek kunnen vast
stellen.
Nadat het onderzoekingswerk was
voltooid, vroegen de geleerden zich
af of het Wellicht mogelijk zou zijn
de „man van Tollund" voor het na
geslacht te beware Het hoofd (het
lichaam achtte men voor tentoon
stelling niet geschikt) werd van de
romp verwijderd en aan een ge
compliceerd, volkomen nieuw looipro-
ces onderworpen. Dit heeft een jaar
in beslag genomen.
