De
mechanische
fijne neus
van Naarden
- Reukcentrum metlParfum tegen parfumeurs ontfutselden
20,000 geurtjes (kannibalisme J natuur haar geheimen
Natuur verbeterd
Apotheek
Stemming
Verwaarloosd
Geur-architecten
Vijfhonderd smaken
Anti-bijjt-parfum
Mechanische neus
i
name effect is - hetzelfde, maar het
gevaar is geweken, synthetische
reukstoffen geven de mens een gro
tere garantie.
Men zegt gauw: de natuur is on
schadelijk, dat is niet waar. Kijk
wat aardbeien bij sommige mensen
doen, die er allergisch voor zijn.
Sterker: soms verbetert de parfu
meur de natuur. Kent u dat middel
tje niet, dat bij veel kappers staat?
Het heet fougère het Franse
woord voor varen. En inderdaad
ruikt het naar varens een kruidi
ge, groene geur. Alleen: varens heb
ben helemaal geen geur. U kunt het
zo controleren. Kier heeft de parfu
meur een stukje creatieve arbeid
verricht hij heelt een schilderijtje
van geuren gemaakt..."
Alles kan, sinds men in Naarden
met behulp van gaschromatografie,
massaspectroscopie en kernmagneti
sche resonantie de natuur in zijn
meest geheime kaart kijkt. Bijvoor
beeld maakt men er in een handom
draai de geur van het vers gebakken
kadetje. Het water komt je in de
mond.
,,Een aardig grapje", zegt De
Koek. „Het zou iets geweest zijn
vöob de Koude bakkerijen van tegen
woordig. Maar we brengen het niet
op de markt, want we zijn er niet
zeker van, dat het bij grote concen
traties in de lucht geen nadelige ge
volgen zou kunnen hebben.
Hetgeen de sceptici. dieWeusopha-
lend naar de surrogaten van Naar
den kijken, een illustratief bewijs
moge zijn, dat ze er, alles kunnen
de, toch niet zo maar raak doen.
Wel zijn ze er zwijgzaam niet
over hun vondsten, die worden in 22
talen openhartig gepubliceerd
maar over hun afnemers. Er gaat
geen dag voorbij of u en wij hebben
zo'n zevenentwintig maal (de statis
tici hebben het uitgerekend) dingen
geproefd en geroken, waar de che
mische fabriek Naarden een natuur
lijke of synthetische vinger in de pap
heeft gehad, zonder dat we het we
ten. Dat geldt ook hef flesje prik en
het pakje margarine dat geldt ook
voor ons kostbare nylontapijt of voor
het dure parfum, waarmee we onze
vrouwen verwennen. Vraag aan de
heer De Koek: „Kunt u metterdaad
doen waar iedere man in de oorlog
van droomde, namelijk tabak ma
ken, zonder dat er éen tabaksplant
aan te pas konn?" Hij antwoordt
schielijk: „Als we dat al zouden kun
nen, zou ik het u zeker niet zeggen.
Laat dat maar de fabrikant zeggen
die er sigaretten van draait".
I^êarchlab oratorium voor
gaschromatografie. Op de ach
tergrond één der automatisch»
preparatieve gaschromatografen.
Tescten van aerosols.
dorant, lotions, noem maar op
en vervolgens op de wreedste wijze
mishandeld. De industrieën die
straks in Naarden hun geurtjes ko
pen,'^zullen weten, waar ze aan toe
zijn.
Bovendien is cr een cosmetologi-
sche afdeling, waar de reactie van
de menselijke huid op geurcompo-
nenten wordt- onderzocht. 500 proef
personen laten zich regelmatig door
huidartsen controleren. De Koek zegt
ter verduidelijking: ,,Het liikt hier
meer op een apotheek dan op een
parfumerie, Dat komt omdat er voor
cosmetica geen warenwet is zoals
voor voedings- en genotmiddelen, dat
is heel jammer. Wij zeggen vanuit
onze kennis: „Je kunt iemand niet
alles op zijn gezicht laten smeren.
Gevallen van overgevoeligheid, van
huidirritatie... die zijn toch bekend.
Van die zakdoekjes met eau de co
logne, waarmee de mensen vroeger
op warme dagen hun gezicht be
tten... daar zat, omwille van het
geurtje soms een bepaalde natuurlijke
olie in, die bruine vlekken jn de huid
veroorzaakte. Je zag er de mensen
mee lopen. Die vlekken kreeg je al
leen chrirugisch weg. Wij zeiden:
'aat ons dat geurtje in 's hemels
naam-synthetisch maken, het aange-
De chemische fabriek Naarden heeft een nieuw
reukcentrum in gebruik genomen. Wie hij de
ze mededeling niet zegt of denkt: O ja, dat zijn
die jongens, die overal een surrogaat van ma-
ken, vormt een prijzenswaardige uitzondering op de neus-
L ophalende meerderheid.
De heer J. D. M. de Koek (hoofd public relations van
het wereldomspannende bedrijf, dat met 22 dochteronder-
s. nemingen in het buitenland tot de „big five" van de we-
reld behoort) realiseert zich dit met mild verdriet. Hij
zegt: „Het vooroordeel tegen synthetische reuk- en smaak
stoffen, een erfenis van de jaren veertig, is nog steeds niet
verdwenen".
-Jc Dit isde geur van la
vendel, weergegeven door een
mechanische neus: gaschroma-
tograaf. Een half uur nadat
een hoeveelheid van 5 milli
gram van een Franse lavendel-
olie in dit éven vernuftige als
kostbare instrument was ge
ïnjecteerd, kon men van het
chromatogram niet alleen afle
zen dat deze geur uit een der
tigtal componenten was samen
gesteld, maar ook de hoeveel
heid van elk dezer bestandde
len. De reukstoffentechnicus
dwingt de natuur steeds meer
haar gelieimen prijs te geven.
Koek en hij zond na de pauze, toen
de mediy werd ingezet, een vleugje
synthetische rozengeur de zaal in
Resultaat: de recensenten schreven
dat het orkest na de pauze aanzien
lijk zuiverder speelde dan ervoor.
De Koek, na luigegrinnikt te zijn:
„Het is altijd zo geweest, je kunt er
de bijbel op verschillende plaatsen
op naslaan, dat de mens naar de na
tuur ging om er de geuren te halen,
die een bepaalde stemming bij hem
moesten oproepen. Neem het van.il-
le-stokje, Dat is de zaaddoos van een
orchidee, die in Mexico groeit. Als je
-fr- Research en development
eisen ook bij de reuk- en
smaakstoffenindustrie steeds gro
tere investeringen. Dezer dagen
opende Naarden een laborato
riumcomplex, Reukcentrum ge
naamd, dat het modernste ter
wereld wordt genoemd.
Er is een gigantische spraakver
warring gaande. In Nederland zijn
miljoenen laboratoria waar precies
hetzelfde gebeurt als bij ons. Ik be
doel de keukens. De huisvrouw kookt
•r, droogt, emulgeert (dat wil zeg
gen: maakt mayonaise), conserveert
(doet zout op het vlees), geleert (ze
zegt: ik maak pudding) mengt en
roert. Bovendien doet ze in haar
keuken aan instrumentale analyse
ze stopt een zilveren lepel tussen de
mosselen en als die zwart wordt
weet ze: ze zijn bedorven. Welnu,
wij hier in Naarden koken, drogen,
emulgeren, conserveren, mengen en
roeren ook en wij doen ook aan in
strumentale analyse. Alleen gebrui
ken wij geen zilveren lepel en vinden
wij zout niet altijd het aangewezen
conserveringsmiddel. Dat komt om
dat onze mensen universitaire gra
den hebben en gewoon meer weten".
Omdat het gesprek over het nieu
we reukcentrum moet gaan, takt hij
lijn college af naar het deelgebied
„de menselijke reuk" en doceert al
dus: „Ofschoon het daartoe dienende
orgaan zich het eerst ontwikkelt
een embryo van drie weken heeft
nog geen oren of ogen, maar wel
neusgaten is de neus ons meest
verwaarloosde zintuig. Als u het niet
gelooft zullen we wat proefjes doen".
Volgen proefjes met anonieme pot
jes en flesjes, waaruit luchtjes op
stijgen, die de meeste proefpersonen
niet thuis kunnen brengen, hoewel
het gaat om alledaagse zaken als
snijbonen en zware shag. Na ons
deerlijk beschaamd n overtuigd te
hebben gaat hij verder: „Wij zijn
gewend met onze ogen, oren en
handen te ruiken. De mens is een
oog^dier, voordat hij ruikt, kijkt hij
en wat hij ziet, is bepalend voor wat
hij ruikt. Dit in tegenstelling tot bij
voorbeeld de hond, die een enorme
reukherkenning heeft en die zelfs
kan ruiken of zijn baas een goed of
een slecht humeur heeft. Toch moet
er iets zijn, getuige gezegden als
„hij staat in een kwade reuk", en
„hij sitierf in een geur van heilig
heid".
Ik heb in Amerika eens, buiten al
le politieke motieven om, geprobeerd
van een neger .e welen komen,
wa-, hij tegen mjj had Zijn spontane
reactie was: you're stinking - je
«tinkt. Mijn geur stor.d hem gewoon
n et aan. Zeker ,s ook. dat b| ver
liefdheid de geur een belangrijke rol
speel'. Ieder mees heeft eer. zeer ei
gen geur, die door zijn medemensen
onbewust geklasseerd wordt.
Nu is het probleem, dat er geen
taal is, die geuren beschrijft. Een
•childer heeft zijn noembare kleuren.
Een componist kan zijn emoties ver
talen in notenschrift.. Het resultaat is
ènVniskenbaar. Maar hoe moet je
een geur beschrijven? Nog iets geks
iemand die niet kan z.ien, heet
blind en iemand die zijn gehoor
heeft verloren heet doof. Maar voor
iemand, die niet kan ruiken, bestaat
niet, eens een woord. En toch.., als
je zou weten, welke geuren in ie
mands leven een rol hebben ge
speeld, zou je hem er helemaal mee
kunnen beïnvloeden. Je zou hem
naar keuze triest, blij, agressief of
wat dan ook kunnen maken, erotisch
geprikkeld dat zeer zeker ook.
Welnu: dat doet de parfumerie. Onze
parfumeurs (we hebben er een tien
tal in dit nieuwe centrum) maken
schilderijtjes van geuren, voor iede
re smaak iets anders. Het zijn geur-
-architecten".
Hij vertelt er een grapje tussen
door over Ger de Roos met zijn or
kest zonder naam, waarvoor hij
vroeger teksten maakte. De Roos
brscht op een gegeven moment een
|psen~medly en vroeg De Koek of er
esn passend 'geurtj® bij kon wp'r-
hem gebriiikte bij het maken, van
pudding, kreeg jc een zoet smaakje
en geurtje, dat de mensen lekker
vonden. Nou was het pi-obleem: als
er weer eens revolutie in Mexico
was, kon je dip* dingen eenvoudig
niet krijgen. En de mensen er maar
naar vragen. Zo kwam het besef,
dat men zich als men van een con
stante kwantiteit verzekerd wilde
zijn, los moest maken van de wan
kelbaarheid van historie en natuur.
Wat deed men? Men ging het vanil
lestokje analyseren en kwam tot de
bevinding, dat het zoete geurtje en
smaakje vooral zetelde in de witte
puntjes op de bast van het stokje.
Nader onderzoek leerde, dat het hier
om kristallen ging ,die ook voorkwa
men in de rook van een locomotief,
in de vogelpoep op de Guyana-eilan-
den en in de olie van kruidnagelen.
Kortom: men had het vanillestokje
met zijn wisselvallige kuren hele
maal niet meer nódig om de huis
vrouw aan haar geliefde vanillepud
ding te helpen. Wat wil synthetisch
nou helemaal zeggen? Het woord be
tekent gewoon: door mensenhanden
samengesteld in plaats van door de
natuur. Dat vanille-kristal is geen
namaak, maar moleculair precies
gelijk aan het natuurlijke kristal.
Hoogstens brengt analyse met bij
voorbeeld radio-actieve isotopen een
verschil in ouderdom aan het licht,
maar dat is alles".
Dan gaat Dè Koek bezwerend aan
het cijferen. Om een kilo rozenolie te
krijgen, zijn 30 tot 40 miljoen roze-
blaadjes nodig. Hij kost dan ook 7000
gulden. Om de wereldbehoefte aan
het geurige sandelhout te dekken
zou men ieder jaar in India een rues-
aohttg woud moeten kappen. Om
aan muskus te komen een van de
meest essentiële ingrediënten voor
de parfumerie, het onooglijke spul is
per gram duurder dan.goud.,:zou.
een slachting moeten worden aange-"
richt onder het. zeldzame muskusher
ten uit Tibet/ Zonde, wat?
natuur in zijn blinde creativiteit ge
schapen heeft. Dat is wat hier in
Naarden gebeurt".
Aldus experimenterend heeft het
bedrijf ongeveer 20.000 geurcom-
plexen opgebouwd en achter de be
drading van zijn computers opgebor
gen plus nog eens dezelfde hoeveel
heid smaak-componenten.
Zomaar een laborant, die we tegen
het lijf liepen: „Sinaasappelen? Me
neer, daar schudden we wel vijfhon
derd verschillende smaken van uit
de mouw. Waar we nu mee bezig
'zijn, is het synthetisch maken van
vleesgeuren en -smaken, om te zor
gen, dat het kunstvoedsel „van mor
gen toch de conventionele eetlust op
wekt". De Koek vult aan: „We her
scheppen nu de roos, de hyacint,
het sandelhout. Er ligt een oneindig
veld voor ons open. We kunnen cog
nac maken, die nooit een wijngaard
heeft gezien, maar die cognac is
een reproduktie, geen imitatie. We
kunnen nu rozenolie maken, die
twintig keer zo goedkoop is zonder
dat er een Bulgaarse rozenvallei aan
te pas komt. En we maken de mus
kus, waar we het al over hadden,
daar zijn veertig jaar studie en twee
Nobelprijswinaars aan te pas geko
men onder wie prof. Carothers, de
uitvinder van het;;nylon. Zo'n man
werkt er niet voor niets aan mee.
Belangrijk zijn de technische pai-
fums. In kan u een anti-kannibalisme
parfum laten zien; Dieren die daar-
..mee-j „zijn ~b.esprp.eid vraten elkaar.,
vró'égêr op' en' blijven nu "van elkaar
af. Alarm-parfums, bijvoorbeeld om
te waarschuwen tegen het uitstro
men van het reukloze aardgas. Er
zijn identificatie-parfums voor ver
pakkingen. U weet, dat veel voe
dings- en genotmiddelen op het ogen
blik luchtdicht worden verpakt om
het aroma zuiver te bewaren. Maar
een huisvrouw in de supermarkt wil
toch ruiken dat er koffie in het pak
zit. Welnu: daar zorgen we voor. We
hebben parfums die, in speelgoed
verwerkt, zorgen dat het kind er niet
op gaat bijten. We hebben parfums,
die de onaangename geuren van al
lerlei kunststoffen wegwerken bij
synthetische badpakken, vloerkleden,
dameskousen en dergelijke.
En de wasmiddelen zijn belangrijk.
Per wasbeurt gebruikt de vrouw 150
liter water, waarin ze 100 gram was-
poeder oplost. In dat poeder zitten
drie druppeltjes parfum. De was
wordt gespoeld, in de zon gedroogd,
gestreken. Van het parfum is na al
die mishandelingen nog maar
1/1000 gram over, iets meer dan
een speldeknop. En toch verwacht
de vrouw een frisse, lekkere geur in
de linnenkast. Welnu, daar zorgen
we voor. Het is geen kunststukje
meer, het is routinë".
De grote groei echter voor zijn
toch al fiks uit de kluiten gewassen
bedrijf voorziet De Koek op het ge
bied van geuren voor cosmetica
met name ook voor heren. Vandaar
het vijf verdiepingen hoge reukcen
trum met zijn futuristische laborato
ria, vol duistere, welriekende alche
mie.
Niet alleen worden daar door
hoog-gesalarieerde parfumeurs in
volkomen reukvrije ruimten de
geux-tjes van morgen uit de 20,000
bekende geur-componenten samenge
steld en beproefd,maar ze worden
er ook in miniatuur-fabriekjes tot
eindprodukt verwerkt lipstick, deo-
De Koek: „We hebben gerede
neerd: wat zou het prettig zijn als
we al die geurtjes uit iets anders
konden halen, er groeide bij de par
fumeurs een ware honger, om de na
tuur open te breken. Hoe komt een
roos aan zijn geur, wilden ze weten.
Maar de roos gaf geen antwoord
Rozen zwijgen. En nu komt de rol
van de na-oorLogse technologische
ontwikkeling op de proppen. Die
zorgde opeens voor instrumenten,
waarvan we vijftien jaar geleden
niet hadden durven dromen. Zo vond
de Engelse professor Martin de me
chanische neus uit. Wij wilden hem
kopen, maar het ding was niet te
koop. Toen hebben we hem in 's he-
lemsnaam maar zelf gemaakt.
Vraag me niet naar de kosten. Wat
een ellende".
„Nu hebben we hier dertig van die
mechanische neuzen staan. Officieel
heten ze gaschromatograaf. Wat ze
doen. Ze tasten het geurencomplex
van bijvoorbeeld de roos af en
schrijven op,wat ze tegen komen.
Het vervelende was aanvankelijk,
dat ze dat in lijntjes doen en niet in
lettertjes. Je moet het kunnen lezen,
zoals een arts een cardiogram kan
lezen. Wel heeft het enorm veel ver
gelijkende studie gekost, voordat we
de pieken en dalen van de grafieken
konden vertalen in herkenbare reuk-
componenten. Vergeet niet, dat een
bepaalde geur wel uit dertig, hon
derd, vierhonderd verschillende com
ponenten kan zijn opgebouwd. Dan
nog bleven er vraagtekens stukjes
in de grillige grafieken, die we niet
thuis konden brengen. Daar hebben
we nu het apparaat voor kernmagne
tische resonantie en de massa-spec-
trograaf voor. Het zijn, populair ge
zegd, moleculengluurders. De geur-
componenten, waar de mechanische
neus geen raad mee heeft geweten,
worden hier tot op het structurele
bot ontleed. Kent men eenmaal die
structuur dan kan men bewust met
mensenhanden herscheppen wat de
•fc Parfumorgel.
