met IJselmeerpolders
krijgt
nieuw hart
Nederland
revolutionair
zijn
Gevolgen
WILLEMSTAD In Brabantse Westhoek
- een stadje voor fijnproevers
K
mag geen
kermis worden
Werkgroep
van Natuurbeschermers
ontwierp
plan voor randmeren
Twee
stromingen
in IJmeer
Marken
1
Nieuwe visie
J
V.
Twee vormen
Mooiere dijken
IppOlMEE
iNaiAofN
(Van een onzer
redacteuren)
Willemstad, Westbra-
bants kuststadje met
2200 inwoners, ziet
uit over het Hollands Diep.
Dat doet het al meer dan
vierhonderd jaar. In die tijd
zijn de contouren van de ves
ting niet veranderd- De ze-
venpuntige ster van de wal
len steekt scherp af tegen
het omringende grachtwater.
Willemstad is een stadie
voor fijnproevers," zegt bur
gemeester P. B. Bouman, die
Willemstad zowel wil behou
den als ontwikkelen. Plij
heeft gelijk. Rondom Willem
stad is de sfeer van een rijk
verleden voelbaar.
De charme van de stedebouw-
kundige lijnen die in dit stadje
aan het water spelen, is niet
meer weg te wissen. Willemstad
is een „ster" aan de kust van
West-Brabant, een goed gepropor
tioneerde ster.
Natuurlijk, Willemstad heef)
banden met het verleden. Maar
uit de nevels van het Hollands
Diep doemen al lang geen drie
mast-oorlogsschepen meer op.
Maar, Willemstad wordt de laat
ste jaren meer dan ooit, sneller
dan ooit, betrokken bij de techni
sche vooruitgang van deze tijd.
Het stadje ia komen te liggen
in de schaduw van de Deltawer
ken. Het kille beton van de slui
zen en bruggen is massiever, gro
ter en harder dan de broze stads
wallen van de vestiging. Nu doe
men uit de nevels van Hollands
Diep en volkerak de Deltawerken
op als een nieuw, groot perspec
tief.
Dat perspectief wordt steeds
doorzichtiger. Het wordt voor ve
len duidelijk: de toekomst van
Willemstad zal grotendeels wor
den bepaald door de giganten van
Rijkswaterstaat. Dammen en
bruggen betekenen „ontsluiting":
om en nabij het magische jaar
2000 verwacht men in Willemstad
gemotoriseerde mensenmassa's
die verpozing zoeken.
Bruggen en dammen naar Bra
bant en üeeland de gebieden
van Nederland die in recreatief
opzicht een volkomen nieuwe
taak krijgen zullen anno 2000
welkome ontspanningsmogelijk-.
heden bieden aan duizenden
mensen, die in het weekeinde uit
het knellende corset van indu
striegebieden willen breken. Voor
hen is Willemstad als het ware
geschapen. „Niet om onder een
stolpje te worden bewaard, of als
nationaal monument sec", zoals
burgemeester Bouman het plas
tisch zegt. Maar wel om te wor
den ervaren en beleefd.
Op de weg naar het zuiden
wordt Willemstad een pleister
plaats in dezelfde orde van
grootte als Veere aan het Veerse
binnenmeer. Burgemeester Bou
man heeft geen profetische ga
ven: hij wijdt zich niet aanstonds
aan toekomstfantasieën. Zijn eer
ste zorg is ook, „dat de verwor
venheden van dit kleine stadje
niet onder de voeten van duizen
den onverschilligen worden ver
treden. „Willemstad is een oord
van liefhebbers van stedenschoon,
van fomantiefc. Schreeuwende,
frites en nassieballen etende jon
geren kunnen die romantiek al
leen maar verstoren. Dat moet
uit Willemstad worden geweerd.
„Recreatie met transistors en
brooddronkenheid wordt in dit
stadje niet getolereerd".
Willemstad heeft in het verle
den weinig meer gepretendeerd
dan een stadje te zijn, waarin men
sen wonen èn werken. Grootscheep
se industrialisatieplannen heeft het
nimmer gehad. Het stadseigene
zou ermee zijn verloochend. De
recreatiefunctie van Willemstad
is'sedeH jaren erkend. Daarom is
het voor burgemeester Bouman
wellicht iets gemakkelijker dan
voor andere collega's in de Bra
bantse Westhoek mee te werken
aan samenwerking met andere
gemeenten.
Burgemeester Bouman is
daar een overtuigd voorstander
van. „Ieder .zijn eigen taken, de
een het onderwijs, de ander in
dustrie en een derde recreatie".
Zo wil hij ook het gemeenschaps
huis dienstaar maken aan de
stx-eek'bewoners. „Waarom kunnen
we daar geen s'treekcentrum van
maken, dat. het ene moment to
neelgezelschappen aantrekt en de
andere keer gerenommeerde
vertolkers van klassieke mu
ziek?" vraagt hij zich af. Op dit
moment blijft die vraag onbeant
woord. I-Iet schijnt dat iedere ge
meente genoeg met zichzelf heeft
te stellen.
De Deltawerken hebben de
mensen in Willemstad de afgelo
pen jaren nieuwe esprit gegeven
Er ging iets gebeuren in het lan
delijke beeld van de noordwest
hoek. Rust ging teloor aan de
dagenlang voortrazende trucks,
bulldozers, draglines en cement-
molans. De Deltawencen zijn de
Willemstadters in den beginne
wezensvreemd geweest. Veren-
deringen in een eeuwenlang gelijk
gebleven landschap komen nu
eenmaal hard aan en de mensen
die daarvoor verantwoordelijk
waren hebben het begrepen. Rijs-
werkers, baggerspecialisten en
draglinechauffeurs zijn geruisloos
in de bevolking van Willemstad
opgenomen. Naarmate de Delta
werken vastere vormen aanne
men, wordt onder de autochtone
bevolking ook de noodzaak drin-
gerder zich te conformeren aan
een nieuw toekomstbeeld.
Evengoed als zovele andere ou
de stadjes is Willemstad lang
geïsoleerd geweest. Het is goed
nu te trainen in een grotere men
tale souplesse om andere mensen
te kunnen verstaan. De eerste
moeilijkheden, weliswaar :n eigen
kring nog, rijn overwonnen: gere
geld worden in Willemstad oecu
menische kerkdiensten gehouden.
De protestants-christelijke bevol
kingsgroep die er altijd heeft ge
domineerd. onderhoudt een op
recht contact met de katholieken.
Burgemeester Bouman (lid van
het contactorgaan Dcltagemeen-
ten, aanhanger van de Europese
gedachte en levend in een besef,
„van verbondenheid met de mede
mens, ook die in Vietnam") is de
man die op dit moment de basis
legt voor het Willemstad van
straks. Hij heeft in de afgelopen
jaren voor „ieder deur" in Den
Haag gestaan. De rijksoverheid
en provinciale overheid konden
tenslotte akkoord gaan met het
iachthavenplan en de verdere be
stemming van Willemstad. Het
komt er nu- Deze zomer zal het
drukker zijn op de kaden van de
vesting. De Oranjemolen, de wal
len en het raadhuis zullen baden in
floodlight.
„Laat Marken een eiland blijven" met deze slogan kwam
onlangs de brochure van de Werkgroep voor bet Landsaïiap dei-
Zuiderzeepolders in het nieuws. Jhr. mr. M. Van der Goes van
Naters heeft ons uiteengezet hoe hij zich de verwerkelijking
hiervan voorstelt.
Volgens hem is Marken bij uitstek geschikt om er een culturele
attractie van te maken in de vorm van een soort openlucht-
museurn, zoals bijvoorbeeld het beroemde „Skanserx" bij Stock
holm.
„We moeten voorkomen, dat heel Marken een kermis wordt
van louter commerciële ondernemingen. De eigen typische stijl
moet behouden blijven, hier en daar zelfs al gereconstrueerd. De
bevolking moet bereid worden gevonden aan zo'n plan mee te
werken moderne bebouwing volgens de eisen van nu zou
hetoorspronkelijke karakter schaden. Anderzijds is het natuur
lijk zo, dat Marken nu al sterk afhankelijk is economisch
van het toerisme. Deze lijn dient te worden doorgetrokken."
„Biet zou natuurlijk ireëel zijn om Marken te beroven van de
vcrbindingsdijk naar de vaste wal. Wel moet daarin ruimte
worden gemaakt voor een brug, zodat men straks inderdaad
rond het eiland zou kunnen varen in de Gouwzee."
Zal de vuurtoren op Marken
verdwijnen}.
(Van een onzer redacteuren)
Natuurbescherming
strekt zich niet al
leen uit over be
staande landschap
pen, maar houdt
zich ook intensief bezig met
nieuwe creaties zoals bij de
Deltawerken, het Lauwerszee-
project, de Braakman en uiter
aard ook de IJselmeerpolders.
In de vroegere Zuiderzee krijgt
Nederland een nieuw hart. De
gevolgen daarvan zullen revolu
tionair zijn zodra alle bruggen
en wegen, die nog op papier
staan, in gebruik worden geno
men. Wij gaan ons volgens vol
strekt nieuwe routes van noord
naar zuid bewegen, als ook van
oost naar west. Hierdoor zullen
bovendien op het oude land al
lerlei structurele wijzigingen
ontstaan. De randmeren rond
om krijgen trouwens een be
langrijke functie als recreatie
gebieden met enorme capaciteit
De Werkgroep voor het Landschap
der Zuiderzeepolders van de Con
tact-Commissie voor Natuur- en
Landschapsbescherming heeft zich
met de vormgeving daarvan bezigge
houden en een ideeënschets geprodu
ceerd, die onlangs als brochure is
gepubliceerd. Daarbij werd vooral
het accent gelegd op de wenselijk
heid Marken een eiland te laten in
de Gouwzee. Dus: niet opnemen in
de toekomstige polder daar, zoals
dat eerder is gebeurd met Urk en
Schokland.
Dit nieuws leidde toen de aandacht
wat af voor wat betreft de oorspron
kelijke opzet van het totale plan, dat
uitging van drie suggësties:
1. De opdracht aan de Dienst
der Zuiderzeewerken zal moeten
worden verruimd. De uitvoering
van algemene landschappelijke
en recreatieve voorzieningen
dient een vast bestanddeel te
worden van het totale project.
De kosten zullen dan ook in de
begroting moeten worden opge
nomen;
2. Hpt is dus noodzakelijk om tij
dig Wét een gedetailleerd plan
ter tafel te komen. Daarin moe
ten ook de oevers van het „oude
land" worden betrokken. De sa
menwerking met de planologi
sche instanties van het oude land
dient verzekerd te zijn;
3. Daarenboven wordt een orga
nisatorische grondslag wenselijk
geacht voor het verdere beleid:
een coördinerend lichaam, waarin
de diensten van het nieuwe en
oude land samenwerken en
recreatieschappen, die de uitvoe
ring en het beheer van de detail
voorzieningen ter hand kunnen
Daarbij wees de werkgroep er nog
op, dat de zorgvuldige planning voor
af ook nog een bijkomend voordeel
biedt: er kan kostenbesparend wor
den gewerkt door, zoals dat heet
„werk met werk te maken" dus
de vrijkomende specie bijvoorbeeld
te gebruiken voor ophogingen, die
functioneel van betekenis zijn.
Volgens de werkgroep is er alle
aanleiding een wat ruimere opzet te
hanteren nu „aan het winnen van
landbouwgrond een veel geringere
betekenis wordt toegekend dan voor
heen, terwijl aan de verstedelijking
een veel grotere plaats is inge
ruimd".
Er zijn In ons land zelfs wel stem
men opgegaan, die pleitten voor het
stopzetten van de Zuiderzeewerken.
„Schrap de Markerwaard'schreef
enkele jaren geleden v ir. Hendriks
van de Heide-maatschappij.
Daar is de Werkgroep het bepaald
niet mee eens. Wel wil men een gro
ter aandeel van de landwinst gere
serveerd zien voor recreatieve doel
einden. Met instemming heeft de
contactcommissie kennis genomen
van het ook in de regeringsnota's
voor de ruimtelijke opening i èrmel-
de plfen om gtote bosilen aan «e leg
gen op het straks ingepolderde Enk-
hulzerzand. Overigens hebben ook de
Noordhollandse bloembollenkwekers
hier grote beiangstelliftg voor.
De ideeënschets beperkt zich voor
lopig echter tot de randmeren, de
contactzone tussen het oude en nieu
we land tegelijk scheidend en ver
bindend. De „uitstraling" van het
percussies heeft op allerlei factox-en
die tot dusverre het biologische mi
lieu bepaalden".
Wat de recreatievormen betreft,
het gaat daarbij allereerst natuurlijk
om de watersport. Daarnaast is het
„oevertoerisme" van belang. Deze
beide verdragen zich slecht met el
kaar. Er zal dus naar concentratie
op geschikte punten voor elk afzon
derlijk moeten worden gestreefd.
De Wei-kgroep stelt, dat jachtha
vens in de meeste gevallen zullen
worden aangelegd nabij de bebouwde
kom veelal ook met gebruikma
king van bestaande accommodatie
(Muiden, Durgerdam, Monnicken-
dam, Hoorn, Enkhuizen, Lemmer,
Vollenhove, Kampen, Elburg, Har
derwijk, Spakenburg, Huizen).
„Men zal moeten waken voor ont-
de toekomstige \vaarde van de rand
meren grote schade toebrengen. Be
pleit wordt, in de bestemmingsplan
nen zo spoedig mogelijk de nodige
waarborgen hiertegen op te nemen,
eventueel op grond van aanwijzingen
ingevolge de wet op de Ruimtelijke
Ordening.
Langs de x-ustige gedeelten moeten
wel op enkele punten beschutte lig
plaatsen voor de watersport tot
stand worden gebracht, aldus de
brochure. Ook wordt aanbevolen de
accommodatie voof kampeerders
„binnendijks" in te richten dus in
de polder, en wel te midden van
daarvoor geschikte stroken bos, op
dat het landschap zo min mogelijk
ontsierd raakt.
Om saaie stukken te verlevendigen
op punten waar „voox-landen" niet
Nog enkele spectaculaire sugge
sties:
Aan de zuidelijke oever van het
IJmeer bij Diemen zullen twee
grote elektrische centrales verrij
zen, die met hoge schoorstenen,
grote gebouwen en hoogspannings
leidingen het landschap sterk ten
ongunste zullen beïnvloeden. Ook
vóór de kust zullen allerlei werken
moeten worden uitgevoerd in ver
band met het maken van een cir
cuit voor het koelwater. Zou het
niet mogelijk zijn hier een bospark
aan te leggen met daarbij een
zwemgelegenheid in verwarmd wa
ter?
Hetnieuwe land moet op een
aantal punten worden verbonden met
het oude land. Dat gebeurt meestal
\'ia bruggen, die echter nogal hoog
moeten worden om de watersport op
de randmeren niet te hinderen. Deze
Amsterdam hier en daar al aan
geduid als IJstad.
„Via de verbindingswegen zal on
der meer een zeer soepel openbaar
vervoer tot stand moeten komen, wil
men de hoofdstad als centrum in
tact laten-. Wij nemen aan, dat
dit gebied dan ook zal worden
aangesloten op de geprojecteerde
stadsspoorweg. Hiermee is althans
rekening gehouden bij het opstellen
van onze plannen. Wij hebben daaren
tegen het Oostvaardersdiep niet in
de plannen betrokken dat wordt
een scheepvaartroute, die minder ge
schikt is voor de watersport, terwijl
hier ook minder van recreatie aan
de oevers sprake zal zijn. Ik hoop
wel, dat men lintbebouwing langs dit
water zal weten te vermijden. De in
dustrie kan bijvoorbeeld langs in-
steekhavens worden geconcentreerd.
Ook dat valt in de totale conceptie
der inpolderingen, zoals wij die voor
staan".
IDGEÊWSCW6TS
Om de toenemende verzilting van Zuidhollandse gronden, onder
meer Rijnland,, doeltreffend te kunnen bestrijden, zal het nodig zijn
grote hoeveelheden zoet water van elders aan te voeren. Gedacht
wordt hierbij aan een transportleiding vanuit het IJselmeer. In
de toekomst zal deze „grondstof" naar het zuiden stromen via
de keten van randmeren. Het zal daarom nodig zijn dat schone
zoete water te scheiden van het brakke en vervuilde water uit het
Noordzëekanaal.
Ook moet worden voorkomen, dat vermenging ontstaat met het
uitslagwater van de nieuwe polders, dat vermoedelijk een vrij
hoog chloorgehalte zal hebben: dit zal overigens terechtkomen in
het Oostvaardersdiep. Verder moet in verband hiermede ook een
eind worden gemaakt aan de verontreiniging van Eem en Vecht.
Dit alles krijgt grote invloed op de vormgeving van het toe
komstige IJmeer. Daar zullen de waterstromen elkaar kruisen.
Gedacht wordt onder meer aan een uitgebi'eid systeem van strek
dammen. -De Werkgroep; voor het Landschap der Zuiderzeepol
ders hoopt, dat hiermee tevens gunstige lees: beschutte ge
legenheden zullen worden geschapen voor de zgn. „kleine water
sport".
mogelijk zijn in verband bijvoorbeeld
met de slappe bodem, valt ook te
denken aan het maken van wat ge
noemd wordt „karakteristieke pun
ten": ophogingen achter de polder
dijk met specie uit de vaargeul. Op
verhoogd niveau kan een beplanting
worden aangebracht dië dan boven
zo'n dijk uitsteekt.
„Het zou voor het aspect van alle
randmeren ook van het allergrootste
belang zijn wanneer de dijken met
ander materiaal dan asfalt zouden
worden bekleed, zodat ze groen kun
nen worden waar mogelijk zoda
nig geconstrueerd dat enige opslag
van struikgewas kan worden gereali
seerd".
obstakels zijn ontsierend. Het zou
dus beter zijn om allerlei karakte
ristieke plekjes te sparen sommi
ge bruggen door tunnels te vervan
gen.
De Werkgroep heeft zich (nog)
niet beziggehouden met de inrichting
van het nieuwe land. Voor wat de
Markerwaard en Zuidelijk Flevoland
betreft: bij het formuleren van de
gedachten over de recreatieve moge
lijkheden voor de randmeren is uit
gegaan van de plannen, zoals die op
dit moment zijn opgesteld. Mr. H. P.
Gorter, voorzitter van de Werkgroep,
wees ons in dit verband op de gepro
jecteerde woongebieden tegenover
DE WESTELIJKE RANDMEREN*
VAN DE USSELMEERPOLDERS
oude land beïnvloedt het inrichtings
plan voor de polders. Bij de vorm
geving van de rondmeren zal dan
ook het bestaande karakter van het
oude land de toon aangeven.
Dat zal zo staat in de brochure
te lezen leiden tot een verschei
denheid in functie van de randme
ren, afhankelijk van het beeld dat de
omgeving biedt. Er zal afwisseling
ontstaan tussen „stedelijk-recrea-
tieve" meren langs dichtbevolkte ge
bieden en meer .natuurlijke" meren
langs rustiger streken. „Men beden
ke hierbij ook, dat de totstandbren
ging van de polders en de randme
ren een ingrijpende verandering in
het milieu betekent, die stex-ke re-
siering door loodsen voor winterber-
ging: deze behoeven niet met de
jachthavens te worden gecombineerd
en dienen waar mogelijk op indu
strieterrein te worden ondergebracht
nieuwe plaatsen voor jachthavens
kunnen soms worden gevonden bij
opritten naar bruggen".
Volgens de Werkgroep is het wen
selijk, dat kampeerterreinen en an
dere recreatieve voorzieningen zo
veel mogelijk bij de kernen van be
bouwing worden geconcentreerd.
Vex'spreide vestiging tussen deze
concentratiepunten in moet worden
vermeden. Want: een „wilde" ont
wikkeling bij de recreatie op allerlei
punten langs de oude kust kan aan
