11
UL
Verrassend plan voor
nieuwe volkswoning
Amerikanen gaan liet wat
zuiniger aandoen
Op de grote stille heide
lil!
Overheid koopt werken
van Overijsselse
kunstenaars
De grijze Bossche
architect H. W. Valk komt op
zijn twee en zeventigste jaar de bouw
wereld verrassen met het ontwerp van
een huis, dat kans maakt 'n echte volks
woning te gaan worden. Het is een huis
dat gegarandeerd niet meer dan 13-000
gulden kost en het is daarmee het eerste
huis, dat werkelijk het bezit van elke ar
beider kan worden. Architect Valk is tot
dit project gekomen in samenwerking met
zijn neef A. Valk uit Etten-Leur en zijn
zoon H. Valk. Gedacht is aan een vrij
staand huis, plaats biedende aan ouders
en vier kinderen. Als de regering bereid
is de volkomen verouderde Woningwet
te wijzigen, moet het mogelijk zijn, dat
de arbeider tegen betaling van een nor
male huur in het bezit komt van een
eigen huis.
KOSTEN: f12.500 INCLUSIEF GARAGE
De drie Valken hebben het woning
probleem benaderd op de enige wijze, die
redding uit het slop kan brengen, door
zich namelijk zo volkomen mogelijk los
te maken van de bestaande praktijk en
de hele zaak nieuw te doordenken. Te
recht konden zij de mening zijn toege
daan, dat de huidige praktijk verstek
heeft laten gaan.
Zij hebben zich hun nieuwe huis ge
dacht als een min of meer industrieel
product, waarvan kostprijs en afschrij
ving in de hand genomen worden. Dat
leek hun de enige wijze om de noodtoe
stand te overwinnen. Zij willen exact en
vooraf weten hoeveel hun huis kost en
zij willen weten over welke periode het
dient te worden afgeschreven.
Het bouwen 'van vandaag is nog steeds
een oudmodisch bedrijf. Daar wordt
gegokt en gegoocheld op een manier
waarvan elke fabrikant zou griezelen.
Nooit schijnt men zeker te kunnen zeg
gen wanneer een bepaalde bouw klaar is.
Nooit schijnt vooraf te bepalen, welke
eisen op de beste wijze worden ingewil
ligd; en men bouwt dan gaarne met mar
ges aan ruimte en afschrijftermijnen en
materiaalgebruik die totaal afzien van
de vraag naar economische verantwoor
ding. Om een simpel aspect te noemen.
Het heet dat er zes en dertig verschil
lende manieren bestaan om een bout en
een moer aaneen te schroeven. Deskun
dig onderzoek wees uit dat drie variaties
zouden kunnen dienen in alle denkbare
situaties. Toen kwamen er negen en der
tig schoefdraadvariaties. Dit soort schil
derachtigheden houdt de nood in stand
waarom nu woninglozen creperen.
De Valken gingen er van uit dat vijf
en twintig jaar een x-edelijke afschrijf-
termijn is. Dat lijkt nogal kort, in de
praktijk van het woonhuis is dat noch
tans feitelijk een reeds min of meer aan
vaarde toestand, maar zonder dat men
er vanaf den beginne, namelijk vanaf
het bouwen, rekening mee houdt. Stelt
men zulk een termijn vast, dan kan men
nauwkeurig het materiaal kiezen dat
aan deze eis is aangepast. Met name ko
men lichtere en goedkopere materialen
nu een kans maken.
Zij menen dat van de woning zoveel
mogelijk onderdelen in serie moeten
worden vervaardigd. Door onderdruk
king van het aantal varianten kan de
productieprijs enorm dalen. De belang
rijkste technische prestatie van deze wo
ning is de modulaire coördinatie. Dat wil
zeggen: bij de maatvoering is de maat-
eenheid 10 als basis aanvaard. (Dit in
overeenstemming met een Europees
plan, neergelegd in een rapport van de
EP A-commissie 1957.) Allerlei individu-
Ie maatvooi'keuren worden terzijde ge
schoven. Lengte, breedte en hoogte wor
den bepaald in de maat 10 en veelvouden
van 10. Het is niet in te zien, waarom
wij, na in de industrie deze normalisatie
te hebben aanvaard, in de bouwnijver
heid de voordelen ervan moeten blijven
ontberen.
EIGEN TUIN
Ook in de stedebouwkundige situatie
hebben deze woningen iets nieuws te
brengen. Valk haalt de wijze Adenauer
aan, die meende: een gezin hoort in een
eigen huis met een eigen tuin met bloe
men; in de flats worden de mensen af-
gestomp. Architect Valk is het daarmee
eens. Voor de stadscentra en bijzondere
gevallen accepteei-t hij de flat mits ze
centraal volmaakt geoutilleerd is.
Wat er nu in de nieuwe stadswijken
verschijnt aan vier-etageflats, die niet al
leen verstoken zijn van de tuin met bloe
men maar ook van al het comfort dat nu
eenmaal noodzakelijk bij de flatbewoning
hoort, acht hij een wanproductie, uitslux-
tend ingegeven door de lust aardige ste
debouwkundige effecten te behalen,
maar met opoffering van het menselijk
belang. Het is moeilijk hem dat te be
twisten. Voor zijn eigen volkswoning
koos hij het type van de vrijstaande wo
ning. Elk huis staat rondom geheel in de
tuin. Door een even eenvoudige als ver
nuftige vondst, is hij in staat zulke hui
zen te bouwen en wel zonder dat hij een
duim meer grond verbruikt als de archi
tect die het bekende type zesmeterhuizen
in de rij bouwt. Hij heeft een kristal-
maatrooster ontworpen van 11 x 11 mé-
ter, waardoor de huizen alle schuin te
gen de straatweg aan komen liggen en
waardoor tussen twee rijen huizen even
tueel gemeentelijke groenstroken de af
stand tussen de wegen kunnen doen
dijen of krimpen.
MACHINEKAklER
De inrichting van het huis is verras
send. Er is een woonkamer van 17 vier
kante mtr die meer mogelijkheden biedt
dan meixige veel royaler kamer. De ver
schillende bedrijvigheden die in een huis
kamer plegen verricht te wordexx zijn
goed geaxxalyseerd en het resultaat daar
van is, dat men nu op een betrekkelijk
klein vloeroppervlak een reële eethoek,
werk-, en leeshoek vindt.
De zaak klinkt bij al deze specificatie
lichtelijk overtrokken, er is echter met
eisen gerekend en er is op geantwoord.
De keuken is weeral klein, typisch ge
dacht als een soort machinekamer: de
kookmachinerieën zijn er handig ge
plaatst. Dan is er nog een ruimte, slechts
door een muur van de keuken geschei
den en gemakkelijk daarbij te betrekken:
deze is bruikbaar als bijkeuken, berg
hok, kinderkamer. Boven vindt men drie
slaapkamers, een voor drie personen,
een voor één persoon en de ouderska-
mer. Er is ook een douchecel. In de een
persoonskamer kunnen uiteraard twee
bedden boven elkaar aangebracht wor
den, de grote kamer biedt nog ruimte
voor eventuele studiebehoeften van de
kinderen. Eigenlijk wil "Valk ook aan
elke woning een garage toevoegen, die
als garage, maar desnoods ook voor tal
rijke andere doelen gebruikt kan worden
hobby-afdeling, fietsenberging, kinder
speelruimte, en die in alle geval op de
meest fraaie wijze een einde maakt aan
de schuurtjes in de tuin, die ondingen
van alle woningbouw. Naast dit stan
daardtype zijn twee andere ontworpen,
een met extra ruimte voor kantoor, eet
kamer en winkel, een ander type is
uitgewerkt als tuindex-swoning.
De pjaatsing van vensters, kasten,
deuren is een kwestie van uitvoerig on
derzoek geweest. Gepoogd is zoveel mo
gelijk onnutte ruimte te elimineren,
maar alle nodige te px-ojecteren. En bij
dat nodige is niet uitsluitend gedacht
aan materiële bewegingsruimte, maar ook
aan de spirituele zijde van de bewoning.
De kwaliteit van de woning wordt door
de architect hoger aangeslagen dan die
van de gebruikelijke woningbouw. Door
thermisch hoogwaardig materiaal voor de
buitenmuren zowel als voor de dak-iso
latie te gebruiken, wordt aanmerkelijk
op de brandstofrekening gespaard, meent
hij, en dit ondanks het vrijstaan der hui
zen.
DE KOSTEN
De kosten berekent de architect als
volgt. Als woningwetwoning zou de huur
van een dergelijk huis thans gemiddeld
tien gulden pér week bedragen. Bouwt
een particulier een dergelijk huis, dan is
hij momenteel een bedrag van f 16.175.-
kwijt, waaronder begrepen een bedrag
van f 1850.- voor grondaankoop. Hiervan
gaat echter f 3675- af als premiebijdrage
1958. Resteert een bedx'ag van f 12.500. De
bouw van de garage is daarbij inbegrepen.
Bij de huidige hoge rentestandaard zou
deze restereixde som resulteren in een ge
middelde rente en aflossing vaxx f 890
per jaar (een 25-jarige hypotheek met 6
percent rente vast), zodat, aan vaste las
ten f 100.aannemende er een maand-
huui'koop zou ontstaan van f 82.50 of een
weekhuurkoop van f 19.waarbij dan
We waren het bijna ontwend: het
beeld van de herder met zijn schapen
op de „grote stille heide". Maar sedert
kort is dit sprookje toch weer werke
lijkheid geworden, want de N.V. Ko
ningsbelten heeft in de buurt van het
landgoed „Sprengenberg" een schaaps
kooi staan, waar momenteel een 125
schapen ondergebracht kunnen worden
en op gezette tijden ziet men hier dus
werkelijk weer de herder met zijn scha
pen op de grote stille heide. Naar ons
werd meegedeeld zullen dat er op de
duur ruim 200 worden.
Of het er eigenlijk wel zo „stil" is,
is een vraag die we maar in het midden
laten. In ieder geval achten we de her
der met zijn schapen toch wel een zeer
grote aanwinst voor het aspect van ons
schone landschap.
We zijn er niet weinig blij mee en
onze gevoelens ten opzichte van dit
sprookje, dat toch bijna verdrongen is
in de haast van het moderne leven, zul
len wel iets verschillen van die welke
de boeren van „Noetsele" honderd jaar
geleden en meer koesterden. Toen was
het schapen hoeden waarschijnlijk een
heel ander bedrijf, althans het stond in
een gans ander teken en onthouden we
daaraan niet de rijmregels: „Een goön
herder scheert de schaopen, mar hij
vilt ze neet
Hier een plaatje van de herder met
zijn schapen op de Koningsbelt en daar
onder het verhaaltje van de boeren uit
Noetsele en hun schapenbedrijf, meer
dan honderd jaar geleden.
Een verhaaltje uit Noetsele.
't Was in de hei'fst. De schapen van
Graads Dieks gingen, gelijk alle dagen,
de Berg in, onder de hoede van „den
jongen", de oudste zoon van Graads
Dieks,' die dus, naar z'n grootvader,
Dieks van Graads heette, als hij met
naam en toenaam werd genoemd. Dieks
dan, geleidde de schapen en liep, zoals
een rechtgeaard schaapherder betaamt
(Joh. 10 4) vóór de schapen heen, ter
wijl Swiet (de schaaphond of herders
hond) hem assistentie verleende.
Zo ging het eerst naar het spurrie-
veld toe, waar de schapen te gast
mochten gaan, vóór zij de schrale heide
betraden. Op die heide gekomen, zei
Dieks de schapen vaarwel en keerde
met z'n hond naar vaders hoeve terug
om z'n volkje 's avonds weer op te
halen.
Maar 's avonds waren de schapen
nergens te vinden. Hoe hij ook zocht,
er was geen spoor te ontdekken. Niets
te zien, en ook de bel van de hamel
werd niet gehoord. De hond toonde tel
kens neiging om de berg over te steken
en naar de kant van Haarle te gaan,
maar werd ook telkens door z'n baasje
terug geroepen.
De avond begon te vallen. Het sche
merde reeds, 't Werd donker. Het zoe
ken werd onmogelijk. Er zat niets an
ders op dan maar naar huis terug te
keren, zónder de schapen. Dat was wat!
't Enige wat er de moed nog een beetje
in hield was de hoop dat ze uit zich
zelf naar huis waren gelopen.
„Zint de schoape a' t'rugge?" was het
eerste wat Dieks vroeg, toen hij z'n
vader bemerkte achter liet huis, bij het
schapeschot. Vader was natuurlijk wat
ongerust over 't lange uitblijven.
„Nee, woar hè-j' ze dan loat'n?"
,,'k Kon ze narn's vin'en. Za 'k nog
es t'rugge goan met 'n knech?"
„Nee, da's noe niks weerd. In 't duus-
ter vin-je ze vast niet, al ging ie ok met
z'n tienen. Schoape zint bange in 't
duuster. Dan goat ze in 'n koppeltie
bie menare stoan. Ie ziet ze niet en ie
heurt ze ok niet. t Kan ok gin kwoad,
loat mar wèè'n tot mor'nvrog."
„Mooi", dacht Dieks, „mor'nvrog d'r
weer op uut, dan bin 'k ok vrie van 't
dorsen".
Stroppen waren er ook toen reeds.
Maar dat zat Dieksman niet glad.
De volgende morgen: „Vader, za'k noe
de schoape goan zuuk'n?"
„Joa, jonge, straks, mar ie mut eerst
mar 'n steugie dorsen", zei vader, die
Dieks in de gaten had.
(Uit: Geschiedenis van Nijver dal,
door B. Westera t)
„Het kan nog wel een jaartje mee".
Aan de Amerikaanse brief in De Ne
derlandse industrie, het orgaan van het
Verbond van Nedei'landsche Werngevers
ontlenen wij het volgende:
„In de periode van recessie, die wij
thans dooi'maken en waarvan het einde
nog niet in zicht is, heeft zich van de
(Amerkaanse) industrie een „schuldige"
stemming meester gemaakt. Zij vraagt
zich af of zij zelf misschien niet heeft bij
gedragen tot de verzadiging van de koop
lust, die niet alleen is ingezonken omdat
vele consumenten wat voorzichtiger moe
ten zijn met hun uitgaven, maar ook
en dit is het pi'obleem waarmee men zich
overal bezighoudt omdat de weerstand
tegen ongemotiveerd vroegtijdige vervan
ging vergroot is. De mensen zijn er op
eens beu van geworden hun in alle op
zichten nog goed lopende auto of aan alle
redelijke eisen voldoende koelkast of an
dere gebruiksvoorwerpen af te danken en
in de plaats er van nieuwe te kopen die
er alleen anders uitzien en de eigenaar
voox'namelijk de voldoening moeten
schenken het nieuwste op dit gebied te
bezitten. Met anderwoorden: het tijd
perk van opzettelijke veroudering, die
weinig of niets met slijtage te maken
heeft, schijnt voorbij te zijn. Vooral de
autonijvex-heid was haast de slaaf gewor-
zij aangetekend, dat er na 25 jaar een
uiteraard onbezwaard eigendom resteert.
Het ideale zou echter zijn, dat de Wo
ningwet werd gewijzigd en kon worden
aangewend ten faveure van plannen als
dit van Valk. Reeds lang wonen in Wo
ningwetwoningen mensen die er niet in
horen. De wet werd ontworpen toen
rond de eeuwwisseling de werknemende
mens voor zijn woonbehoeften was aan
gewezen op de gemeenschap. Nu betaalt
de werknemer belasting, hij is mede-ver
antwoordelijk voor de gang van zaken
in de gemeenschap. In het kader hiervan
wordt zijn verlangen naar bezitsvorming
redelijk en redelijk is ook dat dit verlan
gen zich richt op het bezit van een eigen
huis. Dat zulk bezit een bijdrage is tot de
geestelijke gezondheid van een volk
wenst thans niemand meer te bestrijden.
Kan dit onze volkswoning worden? Er
schijnen tal van gunstige factoren aan
wezig. Ixx alle geval dient hun plan een
redelijke kans te krijgen. In verantwoor
delijke hoge kringen is er dan ook se
rieuze aandacht voor.
den van de jaarlijkse modelverandering.
Doch nu blijken de mensen voor de aan
trekkingskracht van de nieuwe modellen
niet meer zo gevoelig te zijn. Als gevolg
hiervan is een heftig debat ontstaan over
•de vraag of de industrie het in haar af-
zetmethodes niet eerder moet zoeken in
verbetering van de kwaliteit van haar
productn en niet in uitexiijke fraaiighe
den.
EISERHOWER
Zelfs president Eiserhower heeft in de
ze discussie partij gekozen door op te
merken, dat de Amerikaan heden ten da
ge wenst te kopen „op de basis van de
waarde van het product, dat hem wordt
aangeboden". Hierin lag zeker een be
dekt, maar dan toch duidelijk verwijt op
gesloten aan het adres der fabrikanten,
die een product als volkomen vernieuwd
aanprijzen, wanneer het in werkelijkheid
alleen stijlverandering heeft ondergaan.
Met betrekking tot de auto's is de laat
ste jaren de planmatige veroudering wel
het verst doorgedreven en de auto-indus
trie heeft dan ook de gevolgen van de re
cessie het meest duchtig aan den lijve
gevoeld. Maar over de gehele linie begint
zich onder de verbruikers de tendens af
te tekënenen om het met hun „applian
ces", hun wasmachines hun gas- en elec-
trische fornuizen, hun radio's en telivi-
sietoestellen een jaartje langer te doen
en zij zijn tot de ontdekking gekomen,
dat dit ook best kan.
VAN OUD NIEUW
Voor het uitsparen van onnodige kos
ten begint men weer meer belangstelling
te tonen. Men schaamt zich er niet meer
voor een kostuum te laten keren. De
hemden-,,hospitalen", die een strookje
van de panden van een overhemd afknip
pen, om er een nieuwe boord van te ma
ken, zodat het hemd weer zoveel langer
mee kan, hebben het nooit zo druk ge
had. Er is iets als een zuinigheids-
rage ontstaan en de economie, die voor
een aanzienlijk deel op verspilling was
gebaseerd, ondervindt er de gevolgen van.
Of het lang zal duren, blijft de vraag. Zo
dra er weer opleving komt, is het allicht
met het beperken van de kooplust weer
gedaan. Maar ook dan zal de industrie
toch niet in dezelfde mate als voorheen 't
stelsel van planmatige veroudering wil
len volgen. Zij heeft een harde les ge
had en velen geloven, dat de productiê
en afzetmethodes en de introductie van
nieuwe stijlen er blijvend door zullen
worden beïnvloed. De verouderingsleer
BELANGRIJKE VOETBAL
WEDSTRIJD TE ENSCHEDE.
Woensdagavond a.s. wordt te Ensche
de de belangrijke wedstrijd uit de ere
divisie voetbal gespeeld, de wedstrijd
Sportclub EnschedeRapid Juliana com
binatie. Hoewel moet worden afgewacht
welk resultaat Sportclub Enschede a.s.
zondag in haar uitwedstrijd boekt, is
het niet onwaarschijnlijk, dat woensdag
avond de beslissing valt en zullen de vele
duizenden belangstellenden uit het Oos
ten van het land kunnen juichen als
Sportclub het landskampioenschap be
haald.
De OAD laat extra bussen rijden naar
deze belangrijke wedstrijd, terwijl men
ook zorgt voor toegangskaarten. Opgave
bij bijkantoor OAD, Enterstr. 10 (VVV-
bureau)
De Gerard Terborchprijs, die elk jaar
in Overijssel zoveel stof heeft doen op
waaien, heeft zonder enige twijfel één
belankrijke rol vervuld: hij heeft de
Overijsselse kunstenaars ook buiten de
eigen provincie bekendheid gegeven.
Na de prijsuitreiking van vorig jaar is
door de Rijkscommissie voor aankopen
van en opdrachten voor moderne kunst
werken van het Ministerie van Onder
wijs, Kunsten en Wetenschappen werk
aangekocht van de volgende Overijsselse
kunstenaars: B. Akkerman, Enschede; F.
Haanstra, Goor; J. Haanstra, Enschede;
Hans Ebeling Koning, Deventer; B.
Stroosma, Enschede ;R. J. Pessink, Deven
ter.
De tentoonstellingslij st heeft bij deze
aankopen tot richtsnoer gediend.
Het door de Rijkscommissie verworven
werk wordt gebruikt voor de versiering
van overheidsgebouwen (zo vond een ri
viergezicht van Hans Ebeling Koning
Koning een plaats in de R. H.B.S.te
Vlissingen) en voor het houden van ex
posities. Dat Overijssel in het landelijk
geheel ook representatie vindt, is mede
te danken aan deze zo fel omstreden
prijs voor de beeldende kunst.
is te kunstmatig gebleken. Zelfs de Ame
rikaan begint van het hem opdringen van
het steeds maar nieuwe, dat eigenlijk
haast alleen uiterlijk nieuw is, genoeg te
krijgen".