De bomen K^.Dampo Terreurvonnissen in Sovjet-zone in strijd met de Grondwet U moet het zelf ondervinden Willem Koedijk GOED EN VOORDELIG Reeds in de oudheid kende men de betekenis van thermometers Wat is „temperatuur" werkelijk Wetenschappelijke proeven in de loop der jaren Theorie en praktijk HEREN- en JONGENSJASSEN KOSTUUMS COLBERTS BROEKEN Ook u zult zeker slagen bij Vrijdag 27 oktober 1961 Pagina 7 Onbegrepen Het eerste instrument Galilei Florentijnse thermometers F, R en C Extreem hoge temperaturen GROOTSTE WONDER DE MENS Geval I Geval II Geval III Geval IV Geval VI Geval VII Geval VIII Geval IX Als U bij WILLEM KOE DIJK koopt, zult U zelf on dervinden, -wat het zeggen wil Want hij verkoopt de beste merken, zoals: „Oxford" „Cumbrian" „Stijlgroep Groningen" Veel en veel voordeliger dan ergens anders. Velen van ons denken bij het woord „tem peratuur" direct aan de warmte van de zon of de kachel, de hitte van was- of badwa ter of aan een rilling van kou. In feite echter heeft temperatuur een veel diepere en verder reikende betekenis. Het is prak tisch onmogelijk de invloed van de tempe ratuur op ons dagelijks leven, ja zelfs op ons gehele bestaan, te overschatten. De heersende tenperatuur bepaalt immers de aard en het voorkomen van de wereld waar in we leven, van de omgeving en de vege tatie, en zelfs de vorm, functie en het bouwmateriaal van ons lichaam! Zou de temperatuur op aarde in betrek kelijk sterke mate gaan afwijken van de thans als „normaal" geldende, maar overigens vrij geringe schakering tussen de -40 graden vorst in de poolstreken en de plus 30 graden in de tropen, dan zullen er enorme veranderingen staan te gebeuren. Nog afgezien van onvoorspelbare wijzigin gen in het klimaat, zou het plantaardig le ven fundamentele veranderingen ondergaan, terwijl onze lichamen indien er dan ten minste nog dierlijk leven kan bestaan - uit totaal andere materialen opgebouwd zouden moeten worden en op geheel andere wijze zouden moeten functioneren. Wat „temperatuur" werkelijk is, moet nog steeds volledig opgehelderd worden. Met te zeggen, dat het een zekere „graad van warmte" is, hebben we weliswaar volkomen gelijk, maar dat biedt nog geen verklaring voor dit verschijnsel. Voorts dienen we dui delijk onderscheid te maken tussen de be grippen „temperatuur" en „warmte". Het ene voorwerp kan hoger in tenperatuur zijn dan een ander en toch minder warmte in houden. Nemen we een voorbeeld: de hoe veelheid warmte in een theelepeltje kokend water is vanzelfsprekend geringer dan die in een emmer koud water, hoewel de tempe ratuur van kokend water hoger ligt. Dat de lucht en het water en tal van voorwerpen vaak een verschillende tempera tuur hebben, moet de primitieve mens al zijn opgevallen. De mens in de oertijd voel de al aan z'n huid verandering optreden als hij uit de zon en in de schaduw stapte, of als de dag in de nacht overging. Zon en vuur waren voor hem gewaardeerde hel pers waarmee hij kon drogen, koken, bra den, bakken, zich warmen enz. Overigens was daarvoor nog geen nauwkeurige tempe- ratuurmeting nodig. Met verwondering merk te hij op hoe door vuur iets verbrandde en hoe bij verhitting een vloeistof indampte; in de winter zag hij het vloeibare water tot vast ijs bevriezen, terwijl in het voor jaar sneeuw en ijs tot water smolten. Veel van deze verschijnselen bleef onbe grepen en vol geheimen. Warmte was al moeilijk anders aan te duiden dan met „zon" of „vuur". Dit veranderde pas toen na vele eeuwen begonnen werd met het ne men van wetenschappelijke proeven; vele reeksen van experimenten hebben - weder om na verloop van eeuwen - geleid tot de uitvinding van temperatuur-meetinstrumen- ten, w.o. de thermometer. Deze geleidelijke ontwikkeling voltrok zich echter langs vele omwegen. Voor zover bekend, construeerde Philo van Byzantium reeds in 230 v. C. een thermos coop, een instrument dat bestond uit een inwendig droge van lood gemaakte bol, waaraan een buis was bevestigd die met een dubbele bocht in een glazen karaf stak. Toen Philo daarna de loden bol in het zonlicht verwarmde, zag hij luchtbelletjes in de waterkaraf opstijgen. Hij bewees hier mee de uitzetting van de lucht in de bol door verwarming met de zonnestraling, maar hij kon er nog geen temperaturen mee me ten. Hoewel hij enige eeuwen later leefde, moet Hero van Alexandrië bekend zijn ge weest met de geschriften van Philo; Hero zag namelijk kans de constructie van deze thermoscoop te verbeteren. In de ongeveer zestien eeuwen daarna werd praktisch niets bijgedragen tot de ont wikkeling van de thermometer. Eerst tegen het einde van de Middeleeuwen zien we een hernieuwde belangstelling van de mens i i i i i i i mummie 1 Als bomen konden praten, dan praatten ze vandaag, dan praatte 't hele beukenbos en de ligusterhaag, dan praatten alle berken en de kastanjelaan en zelfs de holle wilgen, die in het water staan. Als bomen konden praten, dan riepen groot en klein: wij wisten nooit dat er zo veel, zo heel veel kinderen zijn. Het bos ziet ze door 't bos gaan. de haag ziet ze per fiets, de berk zag ze lui liggen, geen kind deed er meer iets. De wilg zag ze op 't water, ze roeiden in een boot of zwommen naar de overkant en niemand die 't verbood. Geen bel die ze naar school riep, geen sommetjes, geen les, ze speelden en ze speelden maar van acht tot over zes. Als bomen konden praten, dan wisten groot en klein dat alle kinderen die ze zien vakantie-kinderen zijn. MIES BOUHUYS i i i i i i i i i i mi i i i mi i i i i i voor techniek en wetenschap; de mens uit die jaren nam niet langer genoegen met de vaak onvolledige en onnauwkeurige conclu sies van de oude filosofen alleen maar te lezen. Hij wilde zelf experimenteren en zelf zien; hij had meer vertrouwen gekregen in eigen waarneming, vermogens en nuch ter oordeel om zelf de werkelijke feiten uit de experimenten af te leiden. Tot de voornaamste vertegenwoordigers onder hen moeten we de grote Italiaanse natuurkundige Galileo Galileï rekenen, ook bekend als „de vader van de experimen tele wetenschap". Galileï (1564-1642) heeft in 1597 een reeds enigszins op een thermo meter gelijkend instrument gemaakt en ge bruikt, hoewel in feite nog een thermoscoop of lucht-thermometer. Beschrijvingen van dit instrument worden aangetroffen in Ga lilei's correspondentie met geleerde tijdge noten. In de geschiedboeken worden nog andere uitvinders van de thermometer genoemd, zoals de Italiaanse hoogleraar in de medicijnen aan de Universiteit van Padua, San- torius Justipolitanus; verder de Alkmaarder Cornelis Drebbel (1572-1633) en tenslotte de Engelsman Robert Fludd 1574-1651). Hun constructies betroffen alle echter nog lucht- thermometers, De eerste, die de uitzetting van de lucht verving door de uitzetting van een vloeistof - dus de eerste vloeistof thermometer con strueerde - was de Zuidfranse arts Jean Rey. Behalve medicus was Rey bovendien een vooraanstaand chemicus. Hij zond van zijn thermometer een gedetailleerde beschrij- vlug aan een bestuurslid van de Académie des Sciences; deze brief bleek gedateerd op 1 januari 1632. De door Rey met water ge vulde bol hield hij tegen het te meten voor werp, waarna hij op de schaalverdeling ach ter de (nog) open stijgbuis de stand kon aflezen. Ofschoon de vervanging van lucht door een vloeistofvulling een principiële ver betering betekende, was de nauwkeurigheid van dit instrument nog niet groot. De open stijgbuis werd namelijk nog altijd beïn vloed door de wisselende atmosferische druk. Maar ook hierin kwam verbetering. De Italiaanse Groothertog Ferdinand van Tos cane, liet een gesloten stijgbuis maken door een van de bekende Florentijnse glasblazers en - om het beter te kunnen zien - koos de .vorstelijke natuurkundige een vloeistof vulling van gekleurde wijngeest (is alco hol). Bovendien had hij op de glazen stijg buis een zeer fijne schaalverdeling van don kerder gekleurde glaskraaltjes laten aan brengen, zodat reeds geringe niveauveran deringen goed zichtbaar werden. Deze z.g. „Florentijnse" thermometers kwamen later in groten getale in gebruik. Teneinde een zelfs nog grotere nauwkeurigheid bij de af lezing te bereiken werd nog een ander ty pe ontwikkeld, Waarbij dè" stijgbuis uitge voerd was als een zwak hellende en schroef vormig geworden buis, eveneens voorzien van een gelijkmatig fijne verdeling van glaskraaltjes. Deze laatste uitvoering voor al was zeer gevoelig voor geringe tem- peratuurwijzigingen en wees dus behoor lijk nauwkeurig aan. Ondanks hun in de loop der jaren geper fectioneerde uitvoering hadden de Floren tijnse thermometers een groot bezwaar. Het ontbrak hun aan vaste punten, waar de schaalverdeling begint en eindigt. Door dit gebrek konden deze thermometers op elke plaats een andere schaal hebben. De En gelse natuurkundigen Robert Boyle en Ro bert Hooke hielden zich reeds met dit eu vel bezig. En de Nederlandse geleerde, Christiaan Huygens, wilde - als voorloper van de normalisatie-gedachte - reeds in 1665 de afmetingen van thermometers nor maliseren en de vries- en kookpunten van water als internationaal geldende vaste punten voor de schaalverdeling vastleggen. In 1693 wees Halley op de voordelen van kwikzilver boven water, alcohol en andere vloeistoffen als vulling voor thermometers. Ook Newton verlangde vaste en algemeen geldende punten voor de schaalverdeling, die - volgens hem - uitgestrekt moest wor den vanaf het vriespunt van water, oplo pend tot de hitte van een kolenvuur. Steen kolen leverden toentertijd namelijk de hoogst bereikbare, kunstmatige warmte. Hij miste echter een geschikte vulling voor een zo danige thermometer. Intussen zijn we op meer algemeen bekend terrein aangeland met de activiteiten van Fahrenheit, Reaumur en Celsius. In 1714 begon de in Amsterdam getogen Fahrenheit kwikthermometers te maken met als nul punt de toenmaals laagst bereikbare tem peratuur van een koudmakend mengsel van geklopt ijs en zout. Zijn volgende vaste punt was de gemiddelde lichaamstempera tuur van de mens. De afstand tussen deze beide punten verdeelde hij in 100 gelijke delen (graden), waardoor het smeltpunt van ijs op zijn schaal kwam te liggen bij 32 graden F. en het kookpunt van water bij 212 graden F. Zestien jaar later volg de Réaumur met een schaal die zijn nul punt vond bij smeltend ijs en het volgen de vaste punt bij kokend water; Réaumur verdeelde deze afstand echter in 80 gelijke delen, zodat bij hem het water kookt op 80 graden R. Het duurde nog tot 1742 al vorens Celsius een kwikthermometer maak te die de ons nog altijd vertrouwde schaal verdeling kreeg van 0 graden bij smeltend ijs en 100 graden bij kokend water. Voor „dagelijks" gebruik is de thermo- meterschaal volgens Celsius ruim voldoen de, maar de voortgaande technische, fysi sche en chemische ontwikkeling had aan deze beperkte schaal niet genoeg. Het lag voor de hand dat Celsius zijn „nulpunt" bij het smeltpunt van ijs plaatste, maai dat is bij lange na niet het laagst bereik bare punt. Uit de theoretische berekenin gen van Lord Keivin bleek het absolute nulpunt nog iets beneden -273 graden C te liggen, een temperatuur waarbij alle vloei stoffen, en zelfs alle gassen tot vaste stol worden en daarom als vulling van een vloeistof thermometer niets meer kunnen uitrichten. Ook aan de andere kant van de schaal ontstonden moeilijkheden. De temperatuur bleek nog zodanig onbeperkt te kun nen stijgen dat het principe van de vloei stofthermometer eveneens volkomen onbruik baar wordt; bij de thans bekende extreem hoge temperaturen zijn alle bekende stof fen - óók de thermometer zelf - reeds lang in damp opgegaan. Het is daarom geen wonder dat de na tuurkundigen en technici reeds lang geleden naar andere principes zochten om bruikba re temperatuuraanduidingen in extreem kou de en extreem hete gebieden te kunnen ver krijgen. Natuurlijk werden die andere prin cipes gevonden en steeds verder ontwikkeld. In de buurt van het absolute nulpunt (ter ere van Lord Keivin aangeduid met 0 graden K) wordt de temperatuur nu ge meten met magnetische thermometers en met behulp van de danpdruk van het iso toop helium -3. In een iets hoger tempe- ratuurgebied, nl. van 1 graad tot 5 graden K (het gebied van de supergeleiding) wordt de heersende temperatuur bepaald uit de dampdruk van heliumgas; tn het gebied van 1 graad tot 35 graden K maakt men ech ter gebruik van de germaniumweerstand- thermometer, en tussen 20 graden en 630 graden K wordt gemeten met platina- weerstandthermometers. In het temperatuur- gebied, waarin het merendeel van de indu striële processen verloopt, wordt het ther mokoppel benut voor metingen tussen 300 graden K en 2000 graden K, en de pyro meters tussen 400 graden K en 3000 graden K In het topgebied van 3óöö graden K tot ver boven 1000.000 graden K wordt de tempera tuur alleen nog gemeten met spectrografische instrumenten. En dan te bedenken dat het leven op aar-, de zich afspeelt en voortzet in een nauw strookje rondom 300 graden K. Advertentie Het grootste wonder zijn, ondanks atoomfysica en ruimteraketten, wij zelf. De geleerden zijn het er al lang over eens dat 's mensenlichaam de meest volmaakte machine is. De mens is uit acht biljoen cellen opgebouwd, acht biljoen cellen, die zich voortdurend - automatisch - ver nieuwen. Ons uit 224 delen bestaande beenderengestel wordt door 750 dwars- gestreepte spieren in beweging gebracht. Tot onze dood zijn hart en longen con tinu in „dienst" Iedere dag worden in de Duitse Sovjet zone nieuwe politieke processen gehouden, waarin afschuwelijke vonnissen worden ge veld. Zelfs voor processen, die met vonnis sen voor vele jaren tuchthuis eindigen, wor den slechts enkele uren uitgetrokken. Sedert 13 augustus is de termijn tussen arrestatie en vonnis in politieke processen van gemid deld 18 weken vroeger tot tien dagen thans verkort. De gevelde vonnissen en de argumenten daarvoor zijn door de bank in strijd met de grondwet van de Sovjet-zone. Een greep uit de vele politieke vonnissen, die in de afgelopen weken werden geveld bewijst dit. Op 28 augustus j.l. werd door de arron dissementsrechtbank in Eisenach in Thurin- gen de bouwvakarbeider Wilhelm Klettmann uit Eisenach tot twee jaren en acht maan den tuchthuis veroordeeld omdat „de be schuldigde Klettmann het bestaan van twee Duitse staten in woord en daadh eeft be streden, door de parolen van de klassevij and op te volgen en te pogen de staats grens West (zonegrens) te overschrijden. Tijdens de voorlopige hechtenis beweerde hij, dat de Duitse nationaliteit hem het recht gaf zijn domicilie in iedere plaats van Duitsland te nemen. Klettmann gaf blijk van zijn fascistische opvattingen toen hij be weerde, dat er geen staatsburgerschap van de D.D.R. bestaat. Hij is een onverbetelijke vijandige agitator, die opkomt voor een al- duitse imperialistische eenheidsstaat. Artikel 1 van de grondwet van de Sovjet zone luidt: „Duitsland is een ondeelbare- democrtaische republiek. Er bestaat slechts een Duits staatsburgerschap". Op 24 augustus j.l. drongen am Dienaren van de communistische staatsveiligheids dienst de woning van Franz Klawitter in Rostock aan de Stalinstraat binnen. Zij von den een brief van de broer van de bewo ner, waarin deze „voor alle hulp" dankte. Op 26 augustus werd Klawitter door de rechtbank in Rostock veroordeeld tot een jaar en zes maanden gevangenisstraf we gens „hulpverlening tot mensenhandel en het bevorderen van vlucht uit de republiek". Artikel 8 van de grondwet van de Sovjet zone bepaalt: „Persoonlijke vrijheid, onaan tastbaarheid van de woning, het postgeheim en het recht zich op iedere gewenste plaats te vestigen, zijn gewaarborgd". In het ge val Klawitter heeft het regiem drie punten van dit grondwetartikel overtreden. Zes jaren tuchthuis kreeg op 22 augustus van de rechtbank in het centrum van Oost- Berlijn de detaillist Hermann Drewltz.w oon- achtig in Oost-Berlijn. In het vonnis werd verklaard: „Drewitz heeft zich op 14 au gustus j.l. als handlanger van de oorlogsop hitsers ontmaskerd, toen hij aan de door de hoofdstad van de D.D.R. lopende staats grens, bij de Bernauerstrasse twee officie ren van het nationale volksleger „scheurings trawanten van Ulbricht" en arbeiders-vijan- dep noemde. Toen werd verhinderd, dat Drewitz illegaal de grens in Berlijn overschreed, heeft hij tegen een officier en een soldaat gespuwd. Zijn actieve verzet werd voltooid door de grenssoldaat het na tionale embleem van zijn pet te rukken". Artikel 9 van de grondwet van de Sovjet zone zegt: „Alle burgers hebben het recht binnen de perken van de voor hen gelden- de wetten hun mening vrij en openlijk te uiten. Niemand mag worden benadeeld wan neer hij van dit recht gebruik maakt" Russische politie trachtte op 19 augustus in Zossen Horst Goertz te arresteren. Goertz had nadat hij gedronken had in een café met Russische soldaten een gesprek gevoerd, De negentienjarige Goertz heeft op school Russisch geleerd. Hij zou hebben gezegd: „Dat Russische arbeiders hun wapenen gebruiken opdat Duitse arbeiders kunnen worden onderdrukt, is een schande. Jullie hebt Ulbricht in 1953 geholpen en nu hel pen jullie hem in Berlijn weer. Foei! Jul lie staan aan de verkeerde kant". Op 21 augustus werd Goertz door de staatsveilig heidsdienst in Potsdam-Babelsberg gearres teerd en aan een Sovjet-tribunaal uitgele verd. Hij is sedertdien verdwenen. Artikel 10 van de grondwet van de Sovjet zone zegt: „Geen burger mag aan een bui tenlandse mogendheid worden uitgeleverd". Op 27 augustus j.l. werd de woning van Waldemar Lauterbaeh, oorlogs-invalide in Oost-Berlijn, Bernauerstrasse 48, ontruimd. Het gezin Lauterbaeh met vier kinderen woonde in het benedenhuis waarlangs de sectorengrens loopt. Het gezin kreeg één ka mer in een volkstuin-huisje van hout van 22 vierkante meter- toegewezen. Lauterbaeh verklaarde bereid te zijn te verhuizen wan neer hij een soortgelijke of een goede wo ning zou krijgen. Dit werd geweigerd en geëist werd, dat hij direct zijn woning zou ontruimen. Het gezin begon een zitstaking. Toen de vrouw en de kinderen door solda ten met geweld werden opgetild en uit de woning werden gesleurd, begon Lauterbaeh te protesteren. Men dreigde daarop het meu bilair stuk. te slaan. De oorlogsinvalide eis te daarom, dat men hem een taxi zou stu ren, opdat hij zich bij de burgemeester in Oost-Berlijn zou kunnen beklagen. Daarom werd hij tegen de grond geslagen en in aan sluiting daaraan werd het meubilair stuk geslagen. Vlak daarna werd Lauterbaeh ge arresteerd. Artikel 22 van de grondwet van de Sovjet zone luidt: „Het eigendom wordt door de grondwet gewaarborgd". Artikel 26 luidt: „Aan iedere burger en ieder gezin moet een gezonde en aan de behoeften voldoende woning worden verzekerd. Slacht offers van het fascisme, oorlogsinvaliden, invaliden en ontheemden dient daarbij voor rang te worden verleend". Het slaan van Lauterbaeh alsmede zijn arrestatie zijn bo vendien nog in strijd met andere reeds ge noemde grondwetbepalingen. De 81-jarige Wanda Kleinsehmidt uit Oost- Berlijn, Greifswalderstrasse, werd door de rechtbank in Oost-Berlijn Littenstrasse op 25 augustus j.l. tot drie jaren tuchthuis ver oordeeld wegens „poging tot ontvoering en poging tot handel met kinderen". De doch ter van mevrouw Kleinsehmidt was met haar echtgenoot op 15 augustus onder levensge vaar uit het reeds afgesneden Oost-Berlijn gevlucht. Hen dreigde arrestatie wegens „ophitsing tot boycot". Op dat tijdstip lo geerde hun zoontje van vier jaar met zijn grootmoeder bij familie in Niederlausitz. Toen de grootmoeder naar Oost-Berlijn te rugkwam, probeerde zij het kind aan zijn ouders op een over een stuk grond met een ruine lopend deel van de sectorengrens 's nachts naar de westelijke sector te bren gen. Toen zij door twee grensposten werd ontdekt bood zij de twee soldaten wat sier raden en 2300 Oostmark aan, wanneer zij een oogje zouden dichtdoen. Artikel 30 van de grondwet van de Sovjet zone luidt: „Huwelijk en gezin vormen de grondslagen van het leven van de gemeen schap. Zij staan onder de bescherming van de staat". Artikel 31 luidt: „De opvoeding van de kinderen tot geestelijk en lichamelijk gezon de mensen in de geest van de democratie is het natuurlijke recht van de ouders en hun opperste plicht jegens de samenleving". Bovendien werden de bepalingen over de vrije keuze van plaats van oponthoud of, indien men het bestaan, van twee Duitse staten zou aanvaarden, zelfs van het recht tot emigratie volgens artikel 10 overtreden. Op 23 augustus j.l. werd door de recht bank te Cottbus Rosemarie Winter, een twin tigjarige verpleegster tot vier jaren en zes maanden tuchthuis veroordeeld. Op een be drijfsvergadering had zij door naar de bij bel en haar geloof te verwijzen verklaard, dat zij, zoals van haar werd verlangd, de maatregelen van 13 augustus niet kon goed keuren. Dat zij, op grond van haar gods dienstige overtuiging, deze maatregelen moest afwijzen. Boos over deze tegenspraak, discussieer den de communistische functionarissen met haar in het openbaar, waarbij de twintig jarige op alle vragen volgens haar gods dienstige opvattingen antwoordde. Na de vergadering werd zij gearresteerd, een paar dagen later voor de rechtbank gebracht. Omdat zij haar verklaringen- naar van haar werd geëist- in het openbaar had afgelegd, werd zij ook wegens „ophitsing tot boycot" veroordeeld. Artikel 41 van de grondwet van de Sovjet zone luidt: „Iedere burger geniet volledige vrijheid van geloof en geweten." Artikel 42: „Particuliere of staatsburge- lijke rechten en plichten worden door de uitoefening van de godsdienst bepaald noch beperkt." Op 19 augustus werd Hans Mirr, bakker in Stowe, district Wismar tot twee en een half jaar gevangenisstraf veroordeeld, omdat hij naar radio- en televisie-uitzendingen van het Westen zou hebben geluisterd en geke ken. Dit vonnis is in strijd met artikel 9 van de grondwet van de Sovjet-zone. Op 26 augustus j.l. werd door de recht bank in Swerin de aannemer Scharnberg uit Swerin tot vijf jaren tuchthuis veroordeeld, omdat hij leden van de volkspolitie zou heb ben beledigd. Dit vonnis is in strijd met artikel 9 van de grondwet van de Sovjet- Unie. Op 28 augustus j.l. werden in het stadje Sonderhausen 211 televisie-antennes, die op ontvangst van programma's uit West-Duits- land gericht waren door groepen jonge com munisten stukgeslagen. Wie daartegen pro testeerde werd mishandeld of gearresteerd. Deze handelingen zijn in strijd met de ar tikelen 8 en 9 van de grondwet van de Sovjet-zone alsmede met een dozijn para grafen van het wetboek van strafrecht van de Sovjet-zone. a 1 h

Erfgoed Rijssen-Holten

Weekblad voor Rijssen | 1961 | | pagina 11