Monopoly ook in Twente een fenomeen
Weerpraatje
Geen gemeentegeld
voor emancipatie
Simavi op
de bres voor
Ghana
HOLTENS NIEUWSBLAD
U>
DONDERDAG 12 DECEMBER 1985
11
Nog enkele weken en het traditionele feest wordt
wederom in vele Nederlandse huiskamers gevierd. Hoewel de
verlanglijstjes in de loop der jaren de nodige veranderingen hebben
ondergaan en het speelgoed eigenlijk ieder jaar „mechanischer" lijkt
te worden, is er één spel dat nooit „weg" is geweest: monopoly. Het
is dit jaar vijftig jaar geleden dat Charles B. Darrow zijn geesteskind
door de Amerikaanse fabrikant Parker Brothers op de markt gebracht
zag. Tussen 1935 en 1985 werden er meer dan 80 miljoen dozen met
het spel - in twintig verschillende versies - verkocht. Henk Dilling
over een bestseller. Portret van een fenomeen.
(Door Henk Dilling)
HENGELO - Een herinnering
aan een, voor een jongen die
toen elf, twaalf jaar was zeer
bijzonder moment. Nadat
sedert vele jaren soms
meerdere dagen per week
het spel in de huiskamer
gespeeld was en hij niet
zelden de Kalverstraat. en de
Leidschestraat in zijn bezit
had gehad, stond hij op een
regenachtige septemberdag,
vele vele jaren geleden, in de
straat waar het bijna
iedereen die het spel speelde
om te doen was: de
Kalverstraat... Als je zowel de
Kalver- als de Leidschestraat
in je bezit had, dan mocht je
„hotels" gaan plaatsen.
Kwam vervolgens een
medespeler op één van die
straten mét hotels, dan
betekende dat dat de
betreffende speler veel geld
kwijt was. Monopoly. Meer
dan 80 miljoen dozen met
het spel zijn er in de loop der
tijden verkocht. Er bestaan
thans twintig versies van het
spel. Een halve eeuw geleden
werd het voor het eerst op
de markt gebracht. De
geestelijke vader is Charles B.
Darrow, een Amerikaan.
Parker Brothers, een in
spellen gespecialiseerde
fabrikant, toonde
aanvankelijk weinig interesse
voor het idee van Darrow,
maar die terughoudendheid
maakte reeds spoedig plaats
voor enthousiasme Vele
spellen die de fabrikant in de
jaren vóór 1935 op de markt
bracht werden nl.
gekenmerkt door een
eenvoud, die hedentendage
zelfs de meest simpele
spelletjes verheft tot
hersenkrakers. De fabrikant
toonde in het begin weinig
interesse, want men vond
monopoly te ingewikkeld.
„Een spel waarbij je eerst
enkele bladzijden moet lezen,
om te kunnen begrijpen hoe
je het nu precies moet
spelen, dat kan nooit een
bestseller worden", stelde
men.
In de jaren dat ook de
Verenigde Staten te kampen
hadden met een crisis werd
monopoly in meer dan 25.000
huiskamers gespeeld. En dat
ondanks de ook toen niet
lage prijs. In de vijftig jaar
dat monopoly momenteel
overal ter wereld verkrijgbaar
is, is het spel een gigantische
bestseller geworden. Er is
geen spel dat het qua
populariteit haalt bij de
vondst van Charles B.
Darrow, hoewel het spel
„risk" de laatste jaren sterk
in opmars is.
Waarom is monopoly zo
populair?
Wie daar een zinnig antwoord op
wil geven dient allereerst vast te
stellen wat monopoly nu precies is.
Het woord monopoly betekent vol
gens Van Dale: „recht dat men met
uitsluiting van anderen bezit tot
het verhandelen of het verrichten
van iets". Het woord wordt ook ge
bruikt in de uitdrukking: „het is
toch geen monopolie?" In die uit
drukking heeft monopolie de bete
kenis „bedriegerij", wat neer komt
op: „Je probeert toch niet me beet
te nemen?" Maar er is ook een eco
nomische betekenis van monopo
lie. Dan namelijk heet het een
marktvorm waarbij maar één aan
bieder optreedt. De vrager is dan
afhankelijk van de aanbieder. De
prijs kan, eigenlijk al naar gelang
het humeur van de aanbieder, wor
den vastgesteld. Het heeft er dan de
schijn van dat de winst extra hoog
zal zijn, maar de geschiedenis leert
dat dit lang niet altijd zo hoeft te
zijn. Bij een hoge prijs is de vraag
dikwijls niet groot. De hoge winst
wordt dus enigszins opgeheven
door het relatief kleine aantal vra
gers. Door de prijs te verlagen zal
het aantal vragers toenemen en een
interessante rekensom kan vervol
gens leren of een groter aantal vra
gers uiteindelijk meer winst ople
vert dan een hoge prijs en minder
vragers.
Onderhandelen
Eén van de kenmerken van het
spel monopoly is dat men op zeker
moment kan gaan onderhandelen.
De inzet is dan bijvoorbeeld de
straat die speler A in zijn bezit heeft
en die speler B goed kan gebruiken,
omdat hij daarmee drie straten in
dezelfde stad bezit en huizen kan
gaan plaatsen. En die leveren hem
meer geld op, wanneer een mede
speler met zijn pion daar verzeild
raakt, dan dat hij geen huizen zou
hebben geplaatst of kunnen plaat
sen. Ook in het spel betekent het
kopen van huizen investeren. Ook
al bezit men drie straten in een be
paalde stad, dan nog dient men te
beschikken over de nodige contan
ten voor de aanschaf van huizen en
in een later stadium van het spel
hotels. Iedere speler start met het
zelfde bedrag, maar al na één ronde
heeft niemand meer hetzelfde be
drag. Als er vier mensen aan het
spel deelnemen, dan is speler 1 mo
gelijk na één ronde 20.000 gulden
rijker, omdat hij zonder „kleer
scheuren" de start passeert.
Speler 2 moet op ongelukkige mo
ment een kanskaart trekken en
blijkt jarig te zijn. Dat betekent dat
hij van iedere speler 500 gulden ont
vangt. Speler 3 dient een kaart uit
het algemeen fonds te trekken en
moet 1500 gulden schoolgeld beta
len. En speler 4 - door een voor hem
ongelukige worp - kan onmiddel
lijk belasting gaan betalen. De mo
gelijkheden zijn niet te tellen. Na de
eerste ronde mag er worden ge
kocht. Met het oog op de verderop
in het spel te kopen huizen en ho
tels is het van grote importantie
straten van dezelfde kleur, ofte wel:
in één bepaalde stad te kopen. Han
dig is het ook om de medespelers
dwars te gaan zitten, door een
straat te kopen waar een andere
speler grote belangstelling voor
heeft, omdat hij juist die straat no
dig heeft om later huizen te kunnen
plaatsen. Het spel monopoly komt
voorzichtig op gang. Vervolgens wil
iedere speler een „stad" complete
ren, door de benodigde straten in
zijn bezit te hebben. Ondertussen
zijn er verschillende factoren die
het geluk of het ongeluk vertegen
woordigen. De kaarten in de rubrie
ken „kans" en „algemeen fonds"
kunnen iemand rijker maken maar
ook armer. Geluk en pech wisselen
elkaar niet zelden zeer snel af, wat
dat betreft is de vergelijking met
PLEIN
l. POTEN
HEERESTRAAT
I 2*0.
SPUI
1260.-
A-KERKHOF
f 220.-
- OU i
30HX33X-V
Naioa 1
„q-xm"
•on i
OHIQimUVM
nc ms
S N V X
STA'iCN
KANS
I R I N K
STEENSTRAAT
t 100.
VEIPERPLEIN
t 120.
09
ivviisaaoa
OOL t
IHNMV
lVVaiSN331S
OEI f
NI31d33dl3A
ar,
NOliy.S
BEZOEK
X N I a
het dagelijkse leven op zijn plaats.
Er zitten in monopoly dus factoren
die men absoluut niet in de hand
heeft, al zal iemand die een aardig
vermogen heeft weten op te bou
wen bepaalde „klappen" beter we
ten op te vangen dan iemand die al
moeite genoeg moet doen om zijn
„roncijes" te draaien. En ook dat is
een realistisch gegeven.
Arm
Toch bestaan er in monopoly mo
gelijkheden waardoor iemand van
het ene op het andere moment van
schatrijk tot arm kan geraken.
Vanzelfsprekend geldt het omge
keerde ook, zo zijn de regels van het
spel, althans: die mogelijkheid bie
den de regels van Charles B. Dar
row. Het aardige is dat de aandacht
van de spelers in het begin, zeg
maar de eerste rondes, in hoofd
zaak is gevestigd op de straten en
het kopen ervan en met het vorde
ren van het spel meer en meer zich
concentreert op de rubrieken
„kans" en „algemeen fonds". Dat
geldt met name voor de spelers die
om wat voor reden dan ook (pech,
verkeerde wijze van investeren,
etc.) niet tot de financieel draag-
krachtigen behoren.
In dat stadium van het spel
wordt het karakter van veel spelers
zichtbaar. Wie veel geld bezit en
vrijwel elke ronde rijker wordt, kan
de meest krankzinnige overeen
komsten met „armere" medespe
lers sluiten. Kwijtschelding van
een schuld, opgelopen door met de
pion op een straat waar een hotel
gevestigd is te geraken, kan dan
neerkomen op de overdracht van
de enige serie van straten die men
bezit...
Wie geld, en dat is macht in het
spel, heeft wenst hetgeen hij heeft
te verdubbelen, liefst te verdrie
voudigen. Zelfs de meest kalme en
minst op geld beluste persoonlijk
heid ondergaat een verandering,
die nog het meest doet denken aan
de metamorfose die sfeervol werd
geschilderd in „Dr. Jekyll and mr.
Hyde". Wie niet dagelijks met zeer
veel geld om gaat, kan zich voor een
moment miljonair wanen... Wie da
gelijks met zeer veel geld om gaat,
mag zich voor een moment een
arme sloeber wanen... Monopoly
geeft mensen rollen die men niet
verwacht. Iedereen start met het
zelfde bedrag, vervolgens spreken
de dobbelstenen en dan is het spel
begonnen. Tussen begin en einde,
tussen geboorte en sterven... Niet
geheel ten onrechte heeft men het
spel ooit met het Leven vergeleken.
Toch is er een wezenlijk verschil.
Wie ter wereld komt als zoon van
een rijke fabrikant heeft een andere
uitgangspositie als degene wiens
wieg in een arbeiderswoning staat.
Het aardige van monopoly is dan
ook dat in het spel geen onder
scheid - althans bij de start, die
men symbolisch geboorte zou kun
nen noemen - tussen mensen be
staat. „Als iedereen nu met precies
hetzelfde zou beginnen, hoe zouden
de verschillende mensen zich dan
ontwikkelen", dacht Charles B.
Darrow, thans meer dan vijftig jaar
geleden. Arm en rijk liggen in el-
kaars verlengde in de visie van Dar
row. Een kwestie van gezond ver
stand, heel veel geluk en al het ove
rige is lariekoek. „Rijkdom is als
zeewater: hoe meer men ervan
drinkt, hoe dorstiger men wordt",
zei Arthur Schopenhauer in 1819 al
in „Die Welt als Wille und Vorstel-
lung". En de in 1860 in Frankfort
overleden Duitse filosoof had ge
lijk, want wie in het spel monopoly
de smaak van het Grote Geld te
pakken heeft kan niet meer ophou
den. Monopoly als spiegel, niet al
leen van de mens, maar meer nog
van de ziel.
De dichter Jan Greshoff heeft
eens opgemerkt: „Rijkdom geeft
geen verstand, maar vervangt het
op bevredigende wijze". En daar
mee zou de laatste fase in het spel
monopoly getypeerd kunnen wor
den. De speler die rijk is speelt het
spel mee, maar werkelijk denken
behoeft hij niet meer. Daarvoor be
zit hij gewoon genoeg. Misschien
zou hij nog een paar grote slagen
kunnen maken, maar vanwaar al
die inspanning, dat hij winnaar is
en meervoudig miljonair staat
reeds enige tijd buiten ldjf... Hij is fi
nancieel gezien bij machte en zelfs
in staat mensen in dienst te nemen
die voor hem gaan denken. Zelf zou
hij zich kunnen gaan bezighouden
met het kweken van rozen, proeven
van wijn en het aflopen van dure
party's. Monopoly als middeL Wie
wint en zijn fantasie de vrije loop
laat bereikt zaken die gewoonlijk
onbereikbaar zijn. Het spel kan de
fantasie ongewoon prikkelen.
Eigenlijk heeft de schrijver Mar-
nix Gijsen, die zich met zijn mees
terwerk De kroeg van Groot Ver
driet onsterfelijk wist te maken, de
best bij het spel monopoly passen
de opmerking geplaatst. Rijke
mensen zijn maar arme mensen die
geld hebben, merkte hij op. Wie
zich realiseert dat het spel begint
met een vermogen dat voor elke
deelnemer gelijk is, kan niet anders
dan de schrijver Gijsen gelijk ge
ven. Maar voor wie de partij mono
poly uiteindelijk resulteert in een
respectabel imperium, vanzelfspre
kend met het daar bij behorende
kapitaal, zullen de woorden van
een welgestelde en zeer op traditie
ingestelde Engelsman een troost
rijk effect hebben. „Er is maar één
ding erger dan vermogensbelasting
te moeten betalen en dat is géén
vermogensbelasting te moeten be
talen..."
Ondernemer
Het Leven en Het Spel. Veel over
eenkomsten (geluk, ongeluk, ver
maak om andermans leed, de gok,
doorzettingsvermogen) en een en
kel verschil: het begin, de start. Als
ieder mens met hetzelfde bedrag
dient te werken, krijgt de samenle
ving een ander gezicht.
Hoewel dat nooit de gedachte
van Charles B. Darrow is geweest,
zijn spel propageert namelijk - zij
het enigszins bedekt - het onderne
merschap, waarbij de sterkste uit
eindelijk wint.
Ik denk dat ik ondertussen, dat
wil zeggen de tijd tussen mijn eer
ste kennismaking met monopoly
en thans, alle straten die in de Ne
derlandse versie voorkomen heb
bezocht.
Monopoly blijft boeien. Een aar
dig gegeven overigens is het aantal
huizen dat Parker Brothers in de
loop der jaren heeft vervaardigd.
Meer dan drie miljard en daardoor
mag de Amerikaanse firma zich al
enkele jaren de recordhouder op
het gebied van de „huizenbouw"
noemen...
Monopoly: de strijd tussen men
sen die als eikaars gelijken begin
nen en gedurende het spel eikaars
vijanden worden. Hoe bezit men
sen kan veranderen. Schrijver de
zes is een hartstochtelijk monopo-
ly-speler, maar te lang en te zeer
verkeren in de veronderstelling dat
het papiergeld ook werkelijke
waarde vertegenwoordigt is bijzon
der naief. Zoals gezegd, een boei
end spel, al blijft het een spel waar
van de kern is, dat uiteindelijk het
recht van de sterkste geldt...
Henk Dilling
KNIPT1P
Een voorzetlens is een
"bril" voor uw camera,
zodat-ie kleine voor
werpen ook van dicht
bij scherp kan zien.
De commissie sociaal Cultureel
werk zal het college van b en w advi
seren geen extra geld beschikbaar te
stellen voor emancipatie activiteiten
anders dan de rijksbedrageregeling
die voor het komende jaar f 4.342.
Door de verschillende clubs en
verenigingen is een veertiental ac
tiviteiten ingediend die met elkaar
het begrootte bedrag met ruim vijf
tienhonderd gulden overschrijden.
Vooral de activiteiten die door de
Scholengemeenschap Midden IJs-
sel zjjn ingediend, als extra bijdra
ge in de vorming van vrouwen on
dervond nogal wat kritiek, terwijl
twee computercursussen van de
Nederlandse Bond van Platte
landsvrouwen en wel voor de afde
ling Holten en Dijkerhoek, kregen
geen schoonheidsprijs. Urenlange
discussies over inhoud en doel van
emancipatie leverde geen soulaas,
ook omdat de emancipatienota
nog steeds niet is verschenen, zo
dat geen handvaten voorhanden
waren om de aanvragen op juist
heid te controleren. Uiteindelijk
werd afgesproken dat alle aanvra
gen zullen worden doorgezonden
naar Zwolle; de indieners krijgen
bericht dat wellicht de volledige
aanvraag niet gehonoreerd kan
worden.
De Scholengemeenschap mag op
advies van de commissie gratis ge
bruik maken van de podiumele
menten tijdens de themaweek die
gehouden wordt tussen 16 en 20 de
cember aanstaande. Een aanvraag
voor een video-set voor de Stich
ting Sociaal en cultureel werk werd
afgewezen. De jongeren van de
Schure mogen rekenen op een gel
delijke bijdrage van f 1.500.- voor de
jongerenmanifestatie op 20, 21 en
22 december aanstaande in de
Schure.
De achter ons liggende novem-
bermaand heeft zich langer dan de
hele tweede helft winters opge
steld. Er werden 15 tot 18 vorstda-
gen genoteerd en ook opvallend
veel sneeuwdagen. Plaatselijk was
het de koudste november sinds
1921, al gaf november 1965 en 1973
een paar zeer koude nachten met
strenge vorst. Zover kwam het nu
niet.
Op het moment dat wij december
zondag op de kalender zagen, sloeg
het veel zachtere herstweer toe.
Vorst en sneeuw waren snel ver
dwenen. Er waren al opmerkingen
van „dat was een mooi kort winter
tje", maar dat kon wel eens te opti
mistisch zijn. Betekent veel vorst
en sneeuw een voorproefje van een
koude winter? Heel wat koude-
grond weeramateurs hoor je daar
soms zo uit de losse hand een prog
nose op geven. Maar dat kan niet.
Om een objectief antwoord te ge
ven, kijken wij naar de koudste en
meest winterse novembermaanden
van deze eeuw. Dat waren die van
1902, 1919, 1921, 1922, 1941, 1962,
1965 en 1973 althans met vorst van
enige betekenis. Daarop volgde in
1921 een koude winter, in 1941 een
strenge winter en in 1962 ook een
strenge winter. Maar na de winter
se november van 1902 geen bijzon
derheid, na die van 1919 evenmin
een koude winter, zo ook na novem
ber 1965 en 1973. Dat is al voldoen
de een bewijs dat het verloop van
november geen betrouwbaarheid
geeft ten aanzien van de erop vol
gende winter.
Wanneer wij deze of volgende
maand een luchtdrukverdeling
hadden gehad, zoals in de tweede
novemberhelft met veel oosten
winden, dan zou er druk geschaatst
zijn en zou zelfs, met enige nachten
strenge vorst, de elfstedenkoorts al
weer hebben toegeslagen. Nu, be
gin december, is het maar afwach
ten.
Een (vrij vertaald) Ghanees ge
zegde luidt: „beetje bij beetje
drinkt de kip water; het gaat met
kleine slokjes, maar als zij maar een
beetje geduld heeft, krijgt zij toch
genoeg te drinken".
Zoals bij zoveel spreekwoorden:
er schuilt een grote kem van waar
heid in, en dat geldt niet in de laat
ste plaats voor de gezondheidszorg
in Ghana. Het district ziekenhuis
in Duayaw is een sprekend voor
beeld. Stap voor stap wordt de ge
zondheidszorg bereikbaar ge
maakt voor de mensen, die vaak
zeer geïsoleerd en kilometers ver
van het ziekenhuis wonen. De mo
biele kliniek gaat op gezette tijden
naar de dorpen waarbij supervisie,
motivatie en bevoorrading van de
gezondheidswerkers voor opstaan.
De patiënten, die niet in de dor
pen behandeld kunnen worden ver
wezen naar het districtziekenhuis
in Duayaw. Dat een dergelijk zie
kenhuis een eenvoudig, doch goed
functionerend laboratorium dient
te hebben, behoeft geen toelichting
en dat een betrouwbare watervoor
ziening minstens zo belangrijk is
als de verstrekking van medicij
nen, zal ook duidelijk zijn. SIMAVI
steunt jaarlijks rond 130 van derge
lijke kleinschalige projecten waar
mee in totaal zo'r» 3 miljoen gulden
is gemoeid. Voor steun aan het
werk van SIMAVI zal ook in Holten
een collecte worden gehouden.
