Beheer en onderhoud
van houtwallen
««IS VAN
NEBERLANDSE
KUNSTENARESSEN
"1
Live-muziek
Lady Lake
terug in
De Schure
verschenen
Schrijf-
avonden
voor hulp
aan
politieke
gevangenen
doming. W.M. van der Graaf Hd van de Werkgroep
Natuur en Milieu afd. Holten
Emancipatie
„Anders geregeld"
HOLTENS NIEUWSBLAD - 8 DECEMBER 1978 - PAG. 13
„Kunst is Vrouwelijk", is de titel
van de vierde aflevering van
Openbaar Kunstbezit met als
thema de vrouw in de beeldende
kunst.
Wie boeken over kunstgeschiede
nis doorbladert ziet vrouwen vaak
afgebeeld op portretten, als naak
ten, godinnen of allegorische figu
ren: zelfs „De Schilderkunst" is
een vrouw. Maar in datzelfde boek
is vaak geen enkel vrouwelijke
kunstenaar te vinden. Terwijl ze er
wel degelijk geweest zijn.
Liesbeth Brandt Corstius en Rosa
Lindenburg schrijven in dit num
mer de geschiedenis van Neder
landse kunstenaressen en zij gaan
in op de vraag wat vrouwen ervan
weerhield om kunstenares te wor
den. Zo wordt in 1861 in de „Kunst-
kronijk" nog geschreven: „Het
mannelijk genie heeft niets te vre
zen van den vrouwelijke smaak",
want vrouwen moesten zich bezig
houden met die onderwerpen en
technieken die men bij uitstek
vrouwelijk vond, zoals het schilde
ren van bloemstukken en miniatu-
ren en het graveren: „Aan haar
vèrblijft vooral de graveerkunst,
die kunstvolle opoffering, die zo
geheel overeenstemt met de zelf
verloochening en onverpoosden
arbeid die de echte vrouw zoo
gaarne beoefent en die voor haar
eene soort van godsdienst is. Ein
delijk verblijven aan haar die min
der schitterende kunstvakken, die
meer eigenaardig met hare natuur
en haar karakter overeenkomen".
Uit alles blijkt dat ook van een
vrouw met een duidelijke aanleg
voor beeldende kunst in eerste in
stantie verwacht wordt dat zij thuis
voor haar man en kinderen zorgt.
Marjan Boot zet uiteen wat hiervan
de sociaal-ekonomische achter
gronden zijn.
Niet alleen de positie van de vrouw
als kunstenares en huisvrouw
wordt behandeld. Bettina
Spaanstra-Polak laat zien hoe in de
schilderkunst aan het einde van de
vorige eeuw een aantal typische
mannenideeën over de vrouw hun
vorm vond in voorstellingen van de
„goede" en „slechte" vrouw.
Din Pieters tenslotte schrijft over
feminische kunst, een kunststro
ming die ongeveer tien jaar geleden
tegelijk met de opkomst van het
feminisme ontstond.
Televisie en Radio
Met het thema over de vrouw en de
beeldende kunst wordt jaargang
1978. van Openbaar Kunstbezit af
gesloten en dit valt samen met het
laatste televisieprogramma dat in
het kader van de NOS wordt uitge
zonden. Het is een film van Agna
Arens en Saskia Bos die op zondag
3 december op Nederland 1 om
22.30 uur werd uitgezonden onder
de titel: „De vernietiging van het
valse vrouwbeeld".
De toekomst van Openbaar kunst
bezit is, voor wat de radio- en tele
visieuitzendingen betreft, nog
steerds onzeker. Over de voortzet
ting van de relatie van de NOS met
Openbaar kunstbezit en een moge
lijke nieuwe vorm van samenwer
king is nog steeds geen nieuwe be
slissing gevallen.
Openbaar kunstbezit gaat
iederen 2 maanden verschijnen
In 1979 zal Openbaar kunstbezit
het aantal afleveringen tot nog toe
ieder kwartaal - verhogen tot zes
per jaar en dus voortaan iederen
twee maanden verschijnen. Door
deze verhoging van de verschij
ningsfrequentie zullen meer the
ma's kunnen worden behandeld.
Abonnees zullen weeer kunnen
kiezen tussen losbladige afleverin
gen (die kunnen worden opgebor
gen in de ringband) en de kunst
schriften, waarvan het aantal ab
onnees intussen enorm groeide.
Deze gebonden vorm van de
thema-nummers blijkt in een be
hoefte te voldoen: veel bestaande
abonnees kozen voor de gebonden
uitvoeringen ook nieuwe abonnees
geven aan de kunstschriften de
voorkeur.
De Deventerse symfonische rock
band Lady Lake zal zaterdag a.s.
weer een live-optreden verzorgen in
J.S. De Schure. Deze groep trad vo
rig jaar voor het eerst op in de
Schure waarbij ze een stampvolle
zaal trok. Na dit optreden in Holten
heeft ze ondermeer gespeeld in het
voorprogramma van Earth And
Fire en Kayak en heeft lnTfflWr
dels haar eerste LP, getiteld No
Pictures, uitgebracht. Ze is op het
ogenblik bezig met een tweede LP
waarvan de titel nog niet bekend is.
Enkele nummers van deze nieuwe
LP zullen zaterdagavond ten ge
hore worden gebracht door deze
vijfmansformatie. Zaterdagavond
vanaf 9 uur in De Schure. Einde be
richt.
Vrijdag 1 december heeft staatssecretaris J.G. Iiraai jeveld-Wou ters van
Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk „Anders geregeld" aan het
Parlement aangeboden. „Anders geregeld" bevat de bepalingen, voor
komend in wetten, algemene maatregelen van bestuur en ministeriële
besluiten, waarin onderscheid wordt gemaakt tussen vrouwen en man
nen en tussen gehuwden en ongehuwden.
Niet alleen bepalingen die de laat
ste tijd in de belangstelling staan,
zoals de ontslagvolgorde bij kost
winners, zijn in het overzicht opge
nomen, maar ook bepalingen als
die uit het Tramwegreglement,
waarin staat dat het „aan mannen
is verboden zich te begeven in rij
tuigafdelingen of wachtlokalen
welke uitsluitend voor vrouwen
zijn aangewezen." Een dergelijke
bepaling zal vrij snel gewijzigd
kunnen worden maar minder een
voudig ligt dat bijvoorbeeld met de
bepaling dat „om redenen van vei
ligheid niet meer dan één vrouw
deel mag uitmaken van de voorge
schreven bemanning" van schepen
op de Rijn. Voor een wijziging van
een dergelijke bepaling is interna
tionaal overleg nodig. Een andere
opmerkelijke bepaling is het voor
schrift dat vrouwen met ernstige
menstruatiestoornissen onge
schikt worden verklaard voor het
veilig besturen van grote vliegtui
gen. In hetzelfde artikel staat ook
dat zwangerschap of vermoeden
daarvan tijdelijke ongeschiktheid
ten gevolge heeft. .Anders gere
geld" laat onder meer zien dat
vrouwen tot nu toe op booreilan
den alleen kantoor- of kantinewerk
mogen verrichten, dat ter dood
veroordeelde vrouwen die zwanger
zijn -éérst hun kind ter wereld mo
gen brengen vóór het vonnis wordt
voltrokken, dat jongens en meisjes
op kleuterscholen op hetzelfde toi
let mogen, maar zodra ze op de la
gere school komen gescheiden toi
letten moeten aantreffen, en dat
vrouwelijke noodwachters alleen
ingekwartierd mogen worden in
gezinnen waarin al een vrouw aan
wezig is. Voor enkele van de bepa
lingen zijn binnenkort al wijzi
gingsvoorstellen van de regering te
verwachten. Zo zal in de nota van
staatssecretaris Nooteboom van
Financiën over de belastingheffing
van echtparen die medio 1979 ver
wacht wordt de aparte behande
ling van vrouwen in de belasting
wetgeving een centrale rol spelen.
Binnenkort is ook een we tsontwerp
te verwachten tot wijziging van de
bepalingen in het Burgerlijk Wetr
boek waarin het primaat van de
man tot uiting komt, een wetsont
werp waarover ook de Emancipatie
Kommissie heeft geadviseerd.
„Anders geregeld" is opgesteld
naar aanleiding van een motie van
het kamerlid Van Winkel (daterend
van lOfebruari 1977) waarin deze de
regering vroeg om „een inventari
satie van de wettelijke regelingen
welke in strijd geacht kunnen wor
den met het beginsel van de gelijk-
waardigheid van man en vrouw."
„Anders geregeld" verschilt in twee
opzichten van de omschrijving in
de motie. In de eerste plaats wordt
in het overzicht niet ais oordeel
uitgesproken, dat bepaalde rege
lingen in strijd zijn met het gelijk-
waardigheldsbeginsel. Dat oordeel
zal later worden geveld bij de „neu
tralisering" van de wetgeving. In de
tweede plaats bevat.Anders gere
geld" niet alleen bepalingen waarin
onderscheid naar geslacht wordt
gemaakt, maar ook bepalingen die
onderscheid maken tussen gehuw
den en ongehuwden. Dat Is gedaan
omdat in veel wettelijke bepalin
gen geslacht en huwelijkse staat
zeer nauw met elkaar zijn verweven
én omdat het huwelijk en alle wet
telijke consequenties daarvan
sterk in de belangstelling staan.
Alle departementen hebben mate
riaal aangedragen voor de inventa
risatie. De Centrale Directie Wet
gevingen Juridische Zaken vanhet
ministerie van CRM heeft daarop
het overzjcht aangevuld en geru
briceerd. „Anders geregeld" zal
onder meer worden gebruikt bij het
opstellen van een wet tegen de
sekse-discriminatie. Het overzicht
is medio december verkrijgbaar bij
de Staatsuitgeverij in Den Haag.
Jveral in de wereld, maar voor
namelijk in de dictatoriaal ge
regeerde landen, vertoeven
mensen in kerkers, gevangenis
sen en concentratiekampen om
der wille van hun levensover
tuiging, ras of geloof. Zij zijn
vaak de voortrekkers in de strijd
voor vrijheid en verdraagzaam
heid van het volk waartoe zij
behoren. Wij noemen hen „poli
tieke gevangenen". De omstarê
digheden waaronder zij leven
zijn vaak erbarmelijk en dikwijls
vallen zij ten offer aan martelin
gen en andere onmenselijke
praktijken. Argentinië, Chili,
Uruquay en niet te vergeten
Zuid-Afrika, met zijn apart-
heidswetten, zijn er een voor
beeld van. Maar ook dichter bij
huis, in de Oostbloklanden, ver
keren velen in zeer slechte om
standigheden in concentratie
kampen. Amnesty Internatio
nal trekt zich al jaren het lot van
deze politieke gevangenen aan.
Vooral de laatste jaren is dit
meer aan het daglicht getreden
door de talrijke rapporten,
welke door haar zijn uitge
bracht. De plaatselijke werk
groep van Amnesty Internatio
nal tracht zich het lot van deze
mensen aan te trekken door on
dermeer jaarlijks in december
schrijfavonden te organiseren,
waarbij een beroep gedaan
wordt op de autoriteiten van
deze landen om deze mensen
vry te laten en verder hun lot te
verlichten. Dit jaar worden deze
schrijfavonden gehouden op
maandag, 18 december, om
19.30 uur in hotel Vosman en in
gebouw Bethanië te Dijker-
hoek. Materiaal en adressen zijn
aanwezig. De praktijk heeft uit
gewezen, dat dergelijke acties
van grote betekenis zijn. Wat
kan men beter doen dan aan het
eind van het jaar nog een goede
daad te stellen?
Inleiding
Vooral in het Oosten van ons land
en met name ook in Holten komen
veel houtwallen voor. Vaak in
kleinschalige gebieden met een af
wisselend patroon van boskom-
pleksen, weidegronden, enken,
boerderijen en kronkelige zandwe
gen. De houtwallen komen de laat
ste jaren steeds meer in de belang
stelling te staan. Enerzijds ómdat
er van agrarische zijde een toene
mende druk bestaat om ze te ver
wijderen; anderzijds omdat de me
degebruikers van het platteland
van mening zijn dat juist deze ka
rakteristieke landschapselemen
ten gehandhaafd en zelfs, zo moge
lijk, uitgebreid moeten worden.
Kernpunt van het probleem is
daarbij dat een houtwal geen func
tie meer heeft in de moderne agra
rische bedrijfsvoering.
Ontstaan en functie
von houtwollen
Eeuwen geleden was een houtwal
een bittere noodzaak. Wanneer een
stuk bos of woeste grond tot bouw
land ontgonnen was, werd als be
scherming, rondom deze akker, een
wal aangelegd. Deze diende tegen
het wild, de schaapskudden en de
zandverstuivingen en was tevens
grensafbakening. Door beplanting
van de wal met b.v. meidoom,
sleedoorn, gramen en eiken ont
stond een dicht, ondoordringbaar
struweel. Behalve dat de houtwal
dienst deed als veekering, wildke-
ring en grensafbakening verschafte
hij luwte en schaduw voor het vee
en bracht bovendien ook nog pro-
dukten voort Afhankelijk van de
geplante boomsoorten bestond de
produktie uit: takkenbossen voor
de bakkersovens, bezems (berk),
looistoffen (eik), bonestaken,
brandhout, rikposten en ander
boerengeriefhout. Zoals uit het bo
venstaande blijkt vormden hout
wal en boerderij een organisch ge
heel. Goed onderhoud om de wal al
zijn functies te kunnen laten ver
vullen was dan ook in het belang
van de boer. Met goed onderhoud
voorkwam men tevens dat de
houtwal te veel uitgroeide waar
door schaduw en wortelschade zou
kunnen optreden.
lundschuppclijke betekenis
Omdat men voortdurend verze
kerd wilde zijn van houtopbrengs
ten van welke aard dan ook, han
teerde men een bepaald kapsche-
ma Afhankelijk van de boomsoort
werd éénmaal in de 8 20 jaar ge
kapt. Het was dan ook regel dat in
een bepaald gebied houtwallen van
verschillende leeftijd aanwezig wa
ren om voortdurend over het ge
wenste hout te kunnen beschikken.
Juist dit afwisselende beeld van
uitgroeiende, kaprijpe en gevelde
houtwallen, verleende aan het
landschap zijn aantrekkelijke ka
rakter. Bovendien liet men vaak
plaatselijk mooie rechtopge-
groeide bomen als „blijver" staan.
Huidige stcnd van zaken
De betekenis van de houtwal voor
de agrariër is de laatste tientallen
jaren totaal veranderd. De eerder
genoemde produkten boetten aan
betekenis in en de tijd ontbrak om
het onderhoud op normale wijze
voort te zetten, waardoor de hout-
wallen uitgroeiden tot hoge, iele
bomen. Zowel landbouwkundig als
ecologisch gezien een weinig aan
trekkelijke zaak; immers hoge bo
men geven meer schaduw op het
aangrenzende land en onttrekken
meer voedsel en water aan de grond
dan het lagere hakhout Plaatselijk
worden de wallichamen zelf door
het vee aangetast en langzamer
hand bleef van de eens zo prachtige
houtwal niet veel anders meer over
dan een soort ophoging met enkele
bomen. Enerzijds zien we dat
weinig tijd, geld en animo om het
achterstallige onderhoud ter hand
te nemen resulteren in toenemende
druk om de houtwallen dan maar te
verwijderen, anderzijds nemen pro
testen van medegebruikers van het
landelijk gebied tegen al te rigo-
reuze ingrepen hand over hand toe.
Wil men de rekreanten de agrariër
beiden tegemoet komen, dan is het
var» belang de techniek en de moge
lijkheden van het onderhoud en in
standhouding van de houtwallen
nader onder de aandacht te bren
gen.
exploitatievorm. Niet elke ver
waarloosde houtwal kan echter
zonder meer gekapt worden. Af
hankelijk van de situatie, boom
soorten, onderhoudstoestand e.d.
kan men een beslissing nemen over
het toekomstige beheer.
Daarbij doen zich de volgende om
standigheden voor:
A. De takken (telgen) zijn uitge
groeid tot dikke stammen die na
het afzetten niet meer zullen uitlo
pen; is bovendien de houtwal
slechts rudimentair aanwezig dan
verdient het in dit geval aanbeve
ling om de houtwal opnieuw in te
planten.
B. De telgen zijn van goede kwali
teit; de houtwal kan worden afge
zet en eventuele rechte telgen kun
nen worden gespaard.
C. Het geheel is landschappelijk
van een zodanige waarde, dat be
houd in de huidige vorm aanbeve
ling verdient. Er kan dan worden
volstaan met het hier of daar wat te
snoeien.
D. Hebben zich in de loop der tijd
hulst, haagbeuk, zoete kers e.d. in
de houtwal gevestigd dan kan men
deze soorten incidenteel vrij stel
len, d.w.z. dat men de in de nabij
heid staande gewonere soorten af
zet. Soorten als els, vuilboom, lijs
terbes en eik lopen weer vrij goed
uit; uiteraard afhankelijk van de
leeftijd van de boom.
E. Om het landschapsbeeld niet te
sterk ineens te veranderen, is het
van groot belang de houtwallen in
een bepaald gebied niet allemaal
op hetzelfde tijdstip te kappen,
maar dit over een aantal jaren te
verdelen.
F. Het is voor de instandhouding
van de houtwal noodzakelijk het
uitgekapte hout niet te laten lig
gen, doch af te voeren. Het dikkere
hout kan verkocht worden aan de
houthandel ter verdere doorver
koop aan de vezelplatenindustrie.
Takhout kan het best verbrand
worden; echter niet op of dicht bij
de wal.
G. Mocht herstel van het walli-
chaam noodzakelijk zijn dan kan
dit met grond uit de naast gelegen
greppels geschieden. Hierdoor
wordt tevens de mogelijkheid, dat
er wortels van de houtwal in het
cultuurland doordringen en daar
voedsel en water onttrekken, ver
minderd.
H. Uiteraard zal de wal moeten
worden beschermd tegen het vee,
meestal zal dit gebeuren door het
op 0,75-1 m. vanaf en aan weerszij
den van de houtwal plaatsen van
een prikkeldraadafrastering. Een
doelmatig geplaatste afrastering
belemmert ook het storten van
puin, afval e.d. door derden.
I. Open plekken in houtwallen die
nog niet aan afzetten toe zijn, die
nen te worden ingeplant. Gewone
inlandse eik verdient daarbij de
voorkeur.
Technische aonbevelingen:
In het algemeen kan worden ge
kapt als het blad van de bomen is.
Dunne stammen kunnen het best
plm. 10 cm. boven de grond worden
afgezaagd. Dikkere stammen moe
ten hoger worden afgezaagd tot een
maximum van plm. 30 cm. boven
de grond, zodat de jonge loten zich
naar alle kanten kunnen ontwikke
len. Zeker bij een oude wal hebben
wij te maken met stammen van al
lerlei dikten. Het gebruik van een
motorzaag is in dergelijke gevallen
Beheers- en
onderhoudsrichtlijnen
Periodiek kappen is het meest
wenselijk en is in de meeste geval
len ook het voortzetten van de oude
te verkiezen boven het afzetten in
handkracht. Rechte zaagvlakken
zijn daarbij beslist niet noodzake
lijk. sommige soorten moet men
zelfs schuin afzagen, in verband
met kans op inrotten. Bij gebruik
van een motorzaag leidt bovendien
een gemakkelijke werkhouding
vanzelf tot schuin afzetten van de
stammen.
Mogelijkheden om het
onderhoud te (laten) doen
Als de eigenaar er niet toe komt om
het onderhoud zelf te verzorgen
dan zijn er op het ogenblik verschil
lende mogelijkheden om het te la
ten doen. Allereerst kan men de
werkzaamheden uitbesteden aan
een loonwerker of beplantingsaan
nemer. De nota gaat dan uiteraard
naar de opdrachtgever. Gratis,
maar de eigenaar zal dan wel moe
ten adviseren en assisteren, kan
het werk verricht worden in het ka
der van de zgn. „landgoedkampen"
van de A.N.W.B. Vergelijkbaar
hiermee is de inschakeling van mi
lieugroepen en I.V.N. werkkampen.
Een derde mogelijkheid is het in
schakelen van de Sociale Werkver
banden. Vele gemeentelijke So
ciale Werkverbanden hebben de
laatste jaren „buitenploegen" in
dienst, die 's zomers de gemeente
lijke plantsoenen verzorgen erf 's
winters de hakhoutwallen van par
ticulieren onderhouden. Vanwege
de eisen die de Sociale Werkver
banden stellen aan „niet baten op
leverende werken" dienen de
houtwallen waar het om gaat van
groot landschappelijk en dus al
gemeen belang te zijn. Het Staats
bosbeheer kan dit verklaren en in
zo'n geval kan er gebruik gemaakt
worden van een regeling van de
Rijksconsulent voor de Comple
mentaire Arbeidsvoorziening
waarbij de loonkosten van het on
derhoudswerk voor 100% worden
gesubsidieerd. Wel dient de eige
naar in kwestie alle garanties voor
het in stand houden van de wal af te
geven.
Onderhoud in relatie tot
wettelijke voorschriften
Volgens de Boswet is men ver
plicht, tenminste een maand van te
voren, te melden dat men voorne
mens is te vellen te rooien, hande
lingen te verrichten die de dood of
ernstige beschadiging van de hou
topstand ten gevolge kan hebben.
Het periodiek vellen van grienden
en hakhout behoeft niet te worden
gemeld. Wel verdiend het aanbeve
ling, voordat met de werkzaamhe
den begonnen wordt, contact op te
nemen met het Gemeentebestuur,
om zich ervan te vergewissen of
voor deze werkzaamheden een ver
gunning van gemeentewege nodig
is.
Geraadpleegde literatuur: 1 Bos-
bouwvoorlichting, 2 Landschap, 3
Hedges.
Laten wc zacht zijn voor elkaar.
Losse nummers van Openbaar
kunstbezit zijn f 9.50 te koop in
een aantal musea en speciaal te be
stellen bij Openbaar kunstbezit.
Postbus 55 55, 1007 AN Amster
dam. Telefoon: 020-73 26 80.
Abonnementen op hele jaargang
1979: voor het losbladige album
f38.-; voor de kunstschriften f 33,-.
Iedere abonnee ontvangt een gratis
museumkaart.
