Mondhygiëne door
de eeuwen heen
RONO
Ontdek uw eigen streek
WAAR GAAN WE HEEN?
De oceaan
vuilnisbak van
de wereld
Uompenmakers-
dorp Enter
Vroeger vervoer
per water
Klompen inplaats
van zompen
Forensendorp
ZO KOOKT U
RAUWE MELK
s
4*jjdag 21 april 1972
/oor degenedie een rustige va
kantie dicht hij huis als ideaal
sfcet, is Entergelegen op de
(ïrcns tussen Salland en Twente,
f$en vakantie-oord hij uitstek.
Als men in Enter zegt: „Loop
Inaar de pomp", dan is dat een
Jgoede raad, want die pomp staat
m het centrum van dit tot de
Kgemeente Wierden behorende
ödorp. Het is een pomp, waar-
pachter nog niet zo heel lang ge-
Kleden een oude boerderij stond,
/die echter plaats heeft moeten
Mï7iake?i voor hoe ken 't ook an-
Aders woonhuizen, fllaar maakt
S U zich vooral niet ongerust, En-
ter heeft nog verschillende
'fraaie boerderijen in de rustie-
ke dorpskom staan. Enter is na-
\melijk nog zeer agrarisch ge-
r oriënteerd.
Dat was heel vroeger ook al zo. En-
Jter heeft een rijk verleden", want
in 1381 wordt het voor het eerst ge
noemd.
Maar toen de Twentse textielnijver
heid opgang begon te maken, zag de
Entenaar een best belegde boterham
in het vervoeren van ruwe katoen en
jute per schip, de zogenaamde En-
terse zomp.
Het geschiedenisboekje schrijft 1760
de Regge wordt druk bevaren en er
is scheepsbouw in Enter. Knappe
vaklieden maakten de Enterse zom
pen, speciaal gebouwd voor de vaart
op de Regge. In 1847 waren er zelfs
nog ruim 100 van deze zompen te
vinden.
Nu zijn ze verdwenen, maar een
ander oud handwerk, het klompen
maken, is gebleven en Enter is er
bekend door geworden.
Waren er in 1910 nog 250 klompen
makerijen, in 1497 300, nu zijn het er
nog maar 3, die voornamelijk in de
vakantieweken druk door toeristen
worden bezocht.
In de omgeving van Enter liggen
rustieke Twentse boerderijen. In een
ervan, daterend uit 1827, is een ex
clusief en gezellig restaurant geves
tigd, de „Twentse Hoeve." Hongeri
ge reizigers kunnen in Enter heel
best terecht. Er zijn een 20-tal pen
sion-adressen en enkele kampeer
boerderijen, waar vooral de kinderen
hun hart kunnen ophalen.
Bovendien bezit Enter het bungalow-
en campingbedrijf ,,'t Leyerweerd"
een riant en rustig gelegen vakan
tie-complex, dat zeker niet alleen
door de inwoners van de Twentse
steden wordt gewaardeerd.
Er wordt van alles gedaan om het
verblijf zo gezellig mogelijk te ma
ken. Want wat denkt men van een
romantisch kampvuur of een span
nende wildtocht? Bovendien is het
gemoderniseerde zwembad „Enter"
vlakbij, zodat men werkelijk alles bij
de hand hebt. Dicht bij Enter ligt
het „Hollands Schwarzwald", een ge
zocht en druk bezocht gebied, bekend
bij vele vakantiegangers.
Er zijn in de direkte omgeving van
De Kattelaarsdijk tussen En- koosde streek voor oriënterings
ter en Delden was een gelief- tochten.
Enter mooie wandel- en fietstochten
te maken.
Niet alleen de automobilist maar ook
de fietser rijdt in korte tijd naar
Markelo (7 km.^, Almelo (10 km.),
Rijssen (5 km) of naar Delden (10
km.) en Nijverdal (12 km.). Overal
zijn mooie bossen, heidevelden en
heuvels te vinden.
Enter is een zeer oud dorp (werd
reeds in 1300 genoemd) met een rij
ke historie en heeft bijna 6000 inwo
ners Oorspronkelijk landbouw, later
bekend Schippersdorp. (Regge met
de Enterse Zompen), Ganzenhandel
o.a. op Engeland omstreeks 1880.
Na de le Wereldoorlog ontwikkelt
zich de klompenmakerij. De crisisja
ren houden de mechanisatie van de
ze bedrijfstak tegen en pas na de 2de
Wereldoorlog ontwikkelt zich de klom
penindustrie tot goed geoutilleerde
bedrijven, die thans nog te bezichti
gen zijn.
Na 1960 ontwikkelde zich Enter als
Forensendorp. Het is n.l. prachtig
gelegen in een mooie omgeving, oos
telijk de weilanden met akkerwallen,
westelijk de golvende essen aan de
rand van het prachtige bosgebied.
Het dorp telt talrijke oude gevels,
o.a. van de Ned. Herv. Kerk (1709),
het gerestaureerde „Sköpken" met
dorpspomp op de Brink.
DEVENTER
SCHOUWBURG, Grote Kerkhof telef.
16641.
maandag 24 april aanv. 20 uur 't is
voorbij, toneelspel van Edward Al-
bee.
dinsdag 25 april aanv. 20 u. Abon
nementsconcert Overijssels Philhar-
monisch Orkest.
woensdag 26 april aanv. 20 uur De
venter muziekverenigingen Subsidie
Concert.
E.D.B. THEATER, Smedenstraat tel.
13615.
donderdag 20 t.m. woensdag 26 april
Joe 18 jaar;
vrijdag 21 en zaterdag 22 april nacht
voorst. Tijd voor de wolven 18 jaar.
Aanvangstijden: dagelijks 20 uur.
vrij. 21-23.30 u. za. 14-18.30-21-23.30 u.
zo. 14-16-18.30-21 u. wo. 14-20 u
CINEMA Lange Bisschopstraat tel
11100.
donderdag 20 t.m. woensdag 26 april
Diamonds are forever 14 jaar;
vrijdag 21 en zaterdag 22 april nacht-
vst. de laatste revolverheid 18 jaar;
zaterdag 22, zondag 23 en woensdag
26 april matinee: Lassies beste
vriend a.l.
Aanvangstijden: dagelijks 20 u. vrij.
20-24 u. za. 14-18.45-21.15-24 uur. zo.
14-16-18.45-21.15 u. wo 14-20 u
LUXOR, Brink tel 18662.
donderdag 20 t.m. dinsdag 25 april
Spartacus 14 jaar;
woensdag 26 april, cyclusvoorstelling
The Queen 18 jaar;
zondag 23 april matinee: Jacky en de
Chocolade goochelaar a.l.
Aanvangstijden: dagelijks 20 uur, zo.
14-16.-20 uur.
OPENBARE LEESZAAL, Brink tel.
13506.
t.m. 30 april-Chris Wilkens grafiek.
Openingstijden: dagelijks 10-17 en 19-
21 uur zaterdagavond, zondag en ma.
gesloten.
GOETIEK DE ROZIJNENKORF, As
senstraat tel. 11848.
t.m. 2 mei Miep Spee wandkleden.
Openingstijden: dagelijks 14-18 u. vrij.
14-18 en 19-21 u. zondag en maandag
gesloten.
ATHENEUM BIBLIOTH., Kloos
ter 3 tel. 16512.
12 eeuwen boek en schrift een keu
ze uit 20 jaar aanwinsten.
Openingtijden: ma. t.m. vrij. 1300-
17.30 uur wo. 13.00-17.30 en 18.00-
20.30 u rondleiding tussen 19 en 19.30
uur.
MUSEUM DE WAAG, Brink tel. 14556
antieke fietsen, antieke keukens, zil
ver en aardewerk.
Openingstijden: dagelijks 10-12.30 en
14-17 u. zondag 14-17 u.
MUSEUM DE DRIE HARINGEN
Brink tel. 144556.
antiek kinderspeelgoed en antieke
kostuums.
Openingstijden: dagelijks 10-12.30 en
14-17 u. zondag 14-17 u.
donderdag 20 april aanv. 20 u. Lezing
van de Societa „Dante Alighieri".
Zaaltje van de Doopsgezinde kerk,
Brink 89, Deventer „Gli Uffizi di Fi-
renze" door Signora Angela Pensato.
Een bermuda met Ivanhoe-
bolero van geruwde katoenen
denim. Met bijpassend T-shirt
voor minder zonnige dagen.
Barbara Farber ontwierp er ook
een lange spijkerbroek, blouson
en safarirjack .bij. Alles van
100% katoen, dus ijzer sterk. De
mbdellen zijn -verkrijgbaar in'
blauw, beige of lichtgroen.
LITERAIR CAFE, Meenstraat 2 tel.
11637, elke dinsdagavond aanv. 20 u.
JAZZ CAFE, Menstraat 2 tel. 11637
elke vrijdag 20-24 u.
OPEN ATELIER, Menstraat 4 tel.
11637 elke vrijdag 20-22 u. Gelegen
heid tot vrije expressie. Kosten I 2,50
p.p. per avond.
ALMELO
VAROSSIEAUdo. t.m. wo: In de
greep van de Sex-leermeester 18 jr;
za. nachtfilm: De Pastoor kan geen
bloot meer zien (18 jaar),
zo. matinee: Kill them all (dood ze
allemaal)
Aanvangstijden: do. t.m. wo: 2.30 en
t uur, za. 6.45 9 uur en 23.15 uur,
zo. 2.30, 4.45, 6.45 en 9 uur.
PALACE: do t.m. wo: Dochters van
Dracula 14 jaar; zo. matinee: Op
glad ijs, a.l.; wo. middag: Op glad
ijs a.l.
Aanvangstijden: do. t/m wo: 2.30. 6.45
en 9.15 uur, zo. 2.15, 4 15. 6 45 en
9.15 uur, wo. middag: 2.30, 6.45
en 9,15 uur.
Zondag 23 april.
18.00-18.15 LITERAIR KWARTIER.
1. J. Pop bespreekt „Skrael Earesa-
lut", een bundel verhalen van diver
se schrijvers over 't thema bezetting
en bevrijding. 2. Jan F. de Zanger
bespreekt „Opus 1 t.e.m. VII", ge
dichten an Geert Christenhusz (uitg.
Lotgerink, Oldenzaal) en „Veel kin
deren geen bezwaar" van Willem
Bierman, ook gedichten, (uitg. Yang,
Gent).
18.15-18.30 LICHTE MUZIEK
18.30-19.15 SPORT VOOR SPORT.
19.15-20.00 KLASSIEKE MUZIEK UIT
RONO-FONOTHEEK. „Grote, klas
sieken uit het Orkestrepertoire."
Tsjaikofsky Symfonie no. 6 in
b kl.t., de zgn, „Pathétique".
Maandag 24 april.
18.00-18.30 RONO-RADIOJOUNAAL.
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
18.30-19.00 OVERIJSSELS PRO
GRAMMA (niet via FM 88,60 mHz
kanaal 5). Overijssel streek voor
streek; Barst; Beeldende kunst.
19.30-20.00 KLASSIEKE MUZIEK UIT
DE RONO-FONOTHEEK. Jubileum
concert pianoduo Daan Drooglever,
Rho Münninghoff. Dit concert werd
gegeven op 8 november 1971 in Mu
sis Sacrum te Arnhem. 1. Deuxième
concerto pour deux pianos et percus
sion Darius Milhaud. 2. Scaramou-
che Darisus Milhaud.
Dinsdag 25 april.
18.00-18.30 RONO-RADIOJOURNAAL.
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
19.30-19.45 LICHTE MUZIEK,
19.45-20.00 LANDBOUWJOURNAAL.
Woensdag 26 april.
18.00-18.30 RONO RADIOJOURNAAL
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
19.00-19.30 OVERIJSSELS PRO
GRAMMA. Overijssel streek voor
streek; Sociaal-economische rubriek.
19.30-20.00 OPEN-HARTIG, deel 2 van
een serie programma's over hart- en
vaatziekten, samengesteld door
Jan H. Reinders.
Donderdag 27 april.
18.00-18.30 RONO-RADIO-JOURNAAL
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
19.30-19.45 LICHTE MUZIEK.
19.45-20.00 DIER EN PLANT IN RO-
NO-LAND. Dr. Fop. I. Brouwer be
antwoordt brieven van luisteraars.
Vrijdag 28 april.
18.00-18.30 RONO-RADIO JOURNAAL.
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
18.30-19.00 OVERIJSSELS PRO
GRAMMA (niet via FM 88,60 mHz
kanaal 5). Live-uitzending.
19.30-19.55 LICHTE MUZIEK.
19.55-20.00 VEE EN VLEES. Over
zicht van markt en handel.
Zaterdag 29 april-
18.00-18.30 RONO-RADIO-JOURNAAL
Nieuws en informatie uit stad, streek
en gewest in noord- en oost-Neder
land.
19.30-19.45 LICHTE MUZIEK.
19.45-20.00 SPORT VOORT SPORT.
Absoluut waterdicht is dit
kleuterjackje van met rubber
behandelde katoen. De zakken
- op de mouw - sluiten met rit
sen. Het is een ontwerp van Bar
bara Farber (met BF-embleem)
en het is in de kleuren geel en
beige verkrijgbaar in de maten
92-110.
De Azteken lieten ons de volgende
regels voor mondverzorging na:
Niet te heet eten, na de maaltijd
tanden poetsen en met een tandesto-
ker verdere etensresten verwijderen.
Om tandsteen te voorkomen gebruik
ten zij zout water om de mond te
spoelen en poetsten ze met steenkool-
gruis.
Van het oude China is bekend, dat
de tandheelkunde er op een hoog
peil *tond. Naast de gebruikelijke ma
nieren van mondhygiëne werd tij
dens de maaltijd tussen de gangen
door de mond gespoeld met water
van betelbladeren.
De beroemde Franse arts Ambroi-
se Paré (1520-1590) schreef het vol
gende:
Na iedere maaltijd dient de mond
zorgvuldig gereinigd te worden, er
mag niets tussen de tanden blijven
zitten. Tansteen tast de tanden aan,
zoals roest en ijzer. Het dient ver
wijderd te worden met kleine instru
menten en door mondspoelingen.
En dat te bedenken dat er in onze
tijd (met veel slechtere voedingsge
woonten) nog mensen zijn die niet
poetsen.
Dit glanzende khaki-kleurige
jasje kan overal bij gedragen
worden. Het misstaat niet op
een spijkerbroek, maar ook niet
op een meer geklede pantalon.
Het zal wel kreuken, maar dat
mag moét zelfs. En dat iszo
gewassen want het is 100
katoen.
Wij keuvelen wel wat over milieu
verontreiniging goed initiatief van
de plattelandsvrouwen ook een rage
lan het worden maar we moeten
vel goed weten waarover we praten,
n het volgend artikel uit „Onze We-
eld" van de „Novib" wordt dat nog
ens extra duidelijk gesteld.
Jacques-Yves Cousteau heeft zijn
ven gewijd aan het diepzee-onder-
ek. In 1959 ontwerpt hij een „duik-
lotel" die tot op 350 m kan afda-
Hij eksperimenteert met „onder-
!Se huizen". In 1965 leefden en
rkten zes mensen drie weken lang
Ier water op 100 meter diepte. Het
de moeite waard te vernemen wat
:e oceaankenner bij uitstek denkt
»r de vervuiling van de oceanen.
24 september legde hij voor de
•ad van Europa een verklaring af.
de laatste 20 jaar is de intensi-
t van het leven in alle oceanen
(i de wereld afgenomen met meer
h dertig procent. Op minder dan
I m diepte wordt de vegetatie, het
inkton steeds zeldzamer en men
pdt er steeds minder vissen en
nelpdieren. In strijd met de alge-
ene opinie bewijzen alleen deze fei-
n al dat de enorme uitgestrektheid
in de oceanen niet voldoende is om
te vrijwaren voor de dood die de
•ote meren al getroffen heeft. De
tgestrektheid van de zeeën wordt
iperkt door de uitbreiding van de
austrie en de zelfreinigende krachten
in de oceanen zijn reeds lang over-
jhreden. Het schoonmaken alleen al
an de tankreservoirs aan de kusten,
pt beruchte „ontgassen", streng ver-
pden, maar algemeen gepraktiseerd,
k-engt elk jaar volgens de optimisten
00.000 ton, volgens de pessimisten
L000.000 ton koolwaterstof in de
eeën. De oceanen vormen het uit
eindelijk reservoir waarin alle afval,
(iftige stoffen, die de mens produ-
eert, terechtkomen: een universele
niilnisbak.
j De koraalriffen van de Rode Zee
lijn ind e loop van de laatste twin-
|lg jaar gerimpeld als een oud vel,
flat betekent dat zij een langzame
dood sterven in het noorden en het
zuiden; alleen in het midden rest nog
Ma beperkt gebied van levende rif-
fen. Wij hebben de koraalriffen in het
Kanaal van Mozambique zien ster
ven, wij zijn getuige geweest van de
achteruitgang van de grote riffen ten
zuiden van Madagascar, enz.
De koraaldiertjes, die in symbiose
leven met de eencellige algen, met
het plankton, zijn waarschijnlijk zeer
gevoelig en daarom de eersten die
ten offer vallen aan de industrialisa
tie van de planeet .Maar zij zijn bij
lange na niet de enigen.
Cousteau haalt ook het getuigenis van
Thor Heyerdahl aan die op zijn vlot
de Atlantische Oceaan overstak: eén
zee van olie.
De sleutel van de strijd tegen de
vervuiling, dat wil zeggen de strjid
voor de overlevingskansen van de
mensheid moet gezocht worden op
het terrein van de ekonomie. De kos
ten voor een redelijke bescherming
van de natuur en de zeeën zijn naar
schatting op het ogenblik 5 - 6 pet.
van het bruto nationaal produkt van
alle industrielanden, maar die kosten
moeten ergens anders gezocht wor
den dan op het butget van de regerin
gen. Het probleem is zo dringend
voor het overleven van onze kinde
ren en kleinkinderen, dat er inrgij-
pende maatregelen genomen moeten
worden. Onze positie is die van men
sen in een brandend huis.
Cousteau stelt c"an een plan van ak-
tie voor dat in de volgende punten
kan worden samengevat:
1. Intensivering van het onderzoek
betreffende de strijd tegen de ver
vuiling. Dat kan jaren kosten,
ger als een kind te be,handelen,
voerd worden.
2. Voorlichting van het publiek. Het
gaat niet aan het publiek nog lan
ger al een kind te behandelne-
Het publiek moet weten wat men
kan doen als individu, wat men
kan eisen. Het publiek moet le
ren de maatregelen te eisen die
nodig zijn om de verontreiniging
van de aarde tegen te gaan.
3. De producenten overtuigen dat
de klant bereid is iets meer te
betalen voor een „schoon" pro
dukt.
4. Een nationale en internationale
.drakomische' wetgeving, ontwor-
,pen door echte specialisten.
VOEDSELRESREVOIR
VOOR DE WERELD
Het totaal gewicht aan levende ma
terie, dierlijk en plantaardig, in de
oceanen is naar schatting vier tot
zeven maal zo groot als dat van de
flora en fauna op het vasteland. Maar
als wij niet overgaan tot een ratio
nele visvangstpolitiek en 'n werke
lijke "zeekuituur", zal deze rijkdom,
die al te gemakkelijk door sommi
gen als onuitputtelijk beschouwd
wordt, spoedig zijn uitgeput.
De vangsten bedroegen in 1958
29.000.000 ton, in 1968 60.000.000 ton.
Voor 1985 is de voorziene vraag on
geveer 106.000.000 ton, waarvan 69
voor menselijk konsumptie en 37
voor het voederen van dieren. Het
potentieel van de zee en het zoet
water samen wordt geschat op
140.000.000 ton. Er blijft dus maar
een kleine veiligheidsmarge over, te
meer omdat bij het naderen van dit
plafond de exploitatiekosten' gevaar
lijk omhoog gaan. De percentuele stij
ging van de vangsten, die voor 1958-
1962 nog gemiddeld 8 pet bedroegen,
is in 1965 tot 5,7 gezakt en tot 1985
verwacht men slechts 3,5 pet. Het
verschijnsel van de uitroeiing van de
meesta gezochte dieren is onrustba
rend. Reeds in 1937 heeft de Konfe-
rentie van Londen, verontrust door
het afnemen van de walvisbevolking,
de jacht op deze dieren gereglemen
teerd.
Onder auspiciën van de FAO is voor
de tonijnen een soortgelijke poging
gedaan. Het zijn niet meer dan de
eerste stamelingen van een poging
om te komen tot een redelijke ver
deling van de vangst. Dit veronder
stelt internationale overeenkomsten
want de open zee behoort aan nie
mand toe en, zoals bij elke jacht
waar men vrijelijk alle middelen kan
gebruiken, roeit men. het wild uit, te
beginnen bij dë meest gezochte soor
ten.
Onze voorkeur gaat uit naar de
konsumptié van de grote dieren, die
het einde van de voedingsketen vor
men, kabeljauw, tonijn, rob, zee-
Omdat melk snel aanbrandt, kunt
u voor het koken het best op de vol
gende manier te werk gaan: Neem
een pan met een dikke bodem, spoel
hem om met koud water en breng
al roerende de melk zo vlug moge
lijk aan de kook. Laat de melk daar
na snel, liefst roerend, afkoelen, óf
plaats de pan in een teiltje met
koud water. Bewaar de melkk afge
dekt in de koelkast.
Gebruik uw melkpan uitsluitend
voor melk en niet voor andere spij
zen.
baars in zee, zalm, forel, snoek,
baars in zoetwater.
Op het vasteland konsumeren wij
het vlees, de melk, de eieren van
plantenetende dieren en wij moeten
de dierlijke produkten die wij gebrui
ken met 5 a 10 vermenigvuldigen om
de plantaardige produktie te kunnen
schatten die ervoor nodig geweest is
Wat de rijkdom van de zee betreft
moeten wij rekening houden met de
i3nge serie van transformaties en het
rendement van elk om te kunnen be
rekenen wat wij er voor onze voe
ding van mogen verwachten. En dan
moeten we ons enthousiasme wel
wat temperen. In de meest direkte
voedingsketen kunnen 170 kg phyto-
plankton 70 kg zoöplankton opleveren
en 15 a 16 kg Ansjovis en sardientjes
maar slechts 0,3 kg kabeljauw, rob
of tonijn.
Het klinkt paradoxaal, maar als wij
de dieren die wij prefereren uitroei
en. bovorderen wij de ontwikkeling
van hun prooi en per slot van reke
ning zou de wereldvoedselvoorraad
daardoor toenemen, tenminste in hoe
veelheid, want de kwaliteit zou ach
teruitgaan. Het probleem is of prio
teit gegeven moet worden aan de voe
ding van het grootste getal of aar
de bevrediging van de kostbare gril
len van de rijksten.
Onze Wereld verschijnt 10 maa
per jaar en wordt toegezonden aar
ieder die jaarlijks ten minste f 10.—
schenkt aan de NOVIB, giro 645300
Den Haag. Redaktie en administra
tie: Van Blankenburgstraat 6, Den
Haag, telef. 070-325850.
De Hervormde kerk van Enter lijkt hier verscholen achter het geboomte, maar kloek en fier
umdkt de oude toren over het dorp.
Tanden poetsen is niet zo maar een
gril van de moderne westerse we
reld. Het heeft by alle culturen
steeds in een of andere vorm een
onderdeel gevormd van de algemene
lichaamsverzorging.
Zo was het bij vele Javaanse vol
ken gewoonte dagelijks de tanden en
kiezen te reinigen. Hiervoor-gebruik
te men takjes van een bepaalde
struik die aan het einde werden uit
geplozen. Bovendien was het in be
paalde streken gewoonte de tanden te
kleuren met koper-, en ijzerzouten.
Dit gaf een zekere bescherming te
gen cariës. Stammen op Nieuw-Gui-
nea daarentegen gebruikten tanden
borstels gemaakt van hout en koper
draad. Elders, op Borneo, waren me
talen garnituren in gebruik met on
der andere tandenstokers.
Ook Oost-Afrikaanse stammen be
steedden weer op een bijzondere wij
ze aandacht aan hun gebit. Tanden
en kiezen hebben bij deze volkeren
een grote esthetische waarde. De
schrijver Karl Sudhoff wist te mel
den (1921) dat bij- stammen, waar
het poetsen geen sterke gewoonte
was. de gebitten beduidend slechter
waren.
