kelijk bedoeld om bij het falen van het. ene toch
nog baat te hebben bij het andere. De meeste
zinnebeelden stammen uit een grijs verleden en
zijn afkomstig van de heidense godsdienst onzer
Germaanse voorouders.
De fantasie dezer tekens was om mens, huis
en dier te beschermen tegen onheil en in het
algemeen, om voorspoed te brengen. Dus naast
een negatief ook een positief doel. Na de ker
stening van ons land (7001000) kwamen ook
de christelijke zinnebeelden in gebruik.
Toch heeft het nog lang geduurd eer de hei
dense tekens niet meer voor waar werden ge
houden. Maar ook daarna bleven zij de gevels
sieren en gingen over van geslacht op geslacht.
De traditie speelde hierbij een belangrijke rol.
De oorspronkelijke betekenis is echter geheel
verloren gegaan en tegenwoordig is hun énig
doel te sieren. Zij behoren tot de mooie merk
waardigheden van elke streek.
Wij zouden die oude zinnebeelden niet graag
missen. Laten wij onze boerderijen niet ontsie-
renLaten wij ze bij nieuwbouw toch weer plaat-
w senHet beste is dat zinnebeeld te nemen, dat
in de plaats zelf of in de streek gebruikelijk is.
Draagt Uw timmerman op om een en ander
nauwgezet na te maken!
Bij dit artikel zijn een 12-tal zinnebeelden ge
plaatst. De rijkdom der vormenschat liet niet
toe alle af te beelden. De voornaamste, nog be
staande tekens, worden aan de hand van de teke
ningen verklaard.
A. Heidense zinnebeelden
Zonnetehen (afb. 1). Wat zou de mensheid
kunnen aanvangen, wanneer er geen zon was?
NietsEr zou immers geen enkel leven mogelijk
zijnBij de volken, die eens dichter bij de natuur
stonden en leefden dan wij nu, nam de zon dan
ook de voornaamste plaats in bij hun gods
dienst. Onze Germaanse voorouders bijv. ver
eerden Wodan a's de zonnegod. De zon zag men
als zinnebeeld van leven en kracht. Zij werd
^^voorgesteld door een cirkel. Talloos vele waren
^de variaties op deze figuur. De zonneloop kon
in tweeën (zomer en winter) of in vieren (de
vier jaargetijden) verdeeld worden. In het eerste
geval een cirkel met een staande lijn er midden
door, in het tweede een cirkel met een kruis
er in. Het wentelende zonnerad stelde men voor
door een cirkel met 6, 8 of meer spaken, soms
alleen door de spaken.
De afbeelding laat een cirkel zien met 6 spa
ken.
Levensboom (afb. 2). Eens het teken van
leven, groeikracht en vruchtbaarheid. Als zoda
nig was het een belangrijk zinnebeeld. Vandaar
dat onze verre voorouders bomen gewijd had
den aan de god Thor en de godin Freia.
Onze Meiboom bijv. is nog een overblijfsel
van deze boomverering.
In het gehele Indo-Germaanse beschavings
gebied kwam de boomverering voor. De afbeel
ding laat een boom zien met naar boven wij
zende takken; ook neerhangende komen voor.
Paarden (afb. 3). Deze dieren namen eens
een bijzondere plaats in. Immers zij vervoerden
mensen en goederen en namen deel aan allerlei
werkzaamheden. De schimmels golden bij de
Germanen als heilige dieren. De zonnegod Wo
dan reed op zijn paard Sleipnir door de lucht!
Tot het godsdienstig gebruik behoorde ook het
offeren van die schimmels. Na deze plechtig
heid plaatste men de schedels der geofferde die
ren boven op de gevels, omdat op die wijze
allerlei onheil zou worden afgeweerd, zover men
de paardenschedels kon zien.
De twee op deze afbeelding gebruikte paarde
koppen doen nog herinneren aan dit gebruik.
Zie ook afbeelding 12.
Het paard gold destijds als stamteken dei-
Saksen.
Donderbezem (afb. 4). Dit teken stelde huis
en hof onder bescherming van Donar, god van
bliksem, donder en vruchtbaarheid. Men geloof
de op deze wijze o.a. gevrijwaard te zijn tegen
bliksem. Oorspronkelijk plaatste men wel een
bezem op de gevel. De afbeelding laat een ietwat
gestyleerd exemplaar zien.
Manrune (afb. 5). Oorspronkelijk een mens-
vormig teken met de armen naar boven wijzend
afgebeeld, maar later ook wel vervormd tot een
soort van bloem. Het is het zinnebeeld van de
man en de vruchtbaarheid. De afbeelding toont
een drietand. Van de oervorm is dus niet veel
meer overgebleven.
Oelebord (afb. 6). Dit is het stamteken der
Friezen. Het belangrijkste zijn hier de make
laar met de zwanen.
De zwanen waren de levenbrengers. Nu nog
vertelt men de kindertjes in Friesland dat ze
gebracht zijn door de zwaan!
De moeilijkheid is echter wat de eigenlijke
reden is geweest van het aanbrengen der zwanen
op de oelegaten of -borden. In die vorm zijn ze
misschien pas ontsaan na 1500. Van vóór die
tijd is van een afbeelding of geschrift niets
bekend.
De bekende Friese volkskundige Waling Dijk
stra neemt aan dat de zwanen het teken waren
van de eigen geërfde boerderij, waarvan de eige
naar dan het recht had zwanen te houden. Later
moet dit recht niet meer als zodanig erkend zijn
en kreeg iedere hoeve in Friesland een oelebord.
De afbeelding laat een prachtig exemplaar
zien. Steeds is de makelaar geflankeerd door
de zwanen.
Hart (afb. 7). Oorspronkelijk het zinnebeeld
voor de aarde en de vrouw, later het teken der
liefde.
Op de afbeelding een hart, uitgesneden in de
houten topgevel.
Op afbeelding 2 ziet U onder de boom nog
7
